Azərbaycan milli mətbuatının 150 illik yubileyi dövlət səviyyəsində qeyd olundu. Bu münasibətlə media nümayəndələri üçün rəsmi tədbirlər, qəbullar, ziyafətlər təşkil edildi, onlara müxtəlif hədiyyələr təqdim olundu və rəsmi təltiflər də diqqətdən kənarda qalmadı.
Şübhəsiz qeyd etmək olar ki, bu gün Azərbaycan hakimiyyəti arzuladığı Azərbaycanda media mühitini yaratmağa nail olub. Həyata keçirilən ardıcıl repressiv tədbirlər və qanunvericiliyin sərtləşdirilməsi nəticəsində artıq müstəqil tənqidi media qurumu qalmayıb, ölkənin informasiya məkanı demək olar ki, tamamilə nəzarət altına alınıb.
Təksəsli Media Mühiti
Azərbaycanda media bu gün təksəslidir. Belə bir vəziyyətdə əslində SSRİ dövründə olduğu kimi, bir dövlət televiziyası və 1-2 rəsmi qəzet (sayt) kifayət edərdi. Lakin indi dövr dəyişib, ölkə müstəqildir, üstəlik informasiya-kommunikasiya texnologiyaları ciddi inkişaf edib, kütləvi informasiya vasitələri virtuallaşıb.
Bu səbəbdən də, 1-2 rəsmi telekanal və sayt yaratmaqla bütün xəbər və şərhləri oradan ictimaiyyətə çatdırmaq həm qəribə görünər, həm də iqtidarın maraqları baxımından məqsədəuyğun olmazdı. Kəmiyyət vacibdir. Eyni tezisləri çoxlu sayda KİV-dən daxilə və xaricə ötürməyə ehtiyac var. Bu tezislər gündəlik rejimdə redaksiyalara, həmçinin şərhçilərə, siyasi partiya və QHT nümayəndələrinə göndərilir. Dövlət hesabına, eləcə də hakimiyyətə yaxın mənbələrdən maliyyələşdirilən TV-lər və saytlar onlar üçün müəyyən edilmiş sərhədlər və çərçivələr daxilində fəaliyyət göstərir, ölkədəki hadisələrlə bağlı yalnız rəsmi orqanların yaydığı və ya onlarla razılaşdırılan məlumatları paylaşırlar.
Hakimiyyətin daxili və xarici siyasəti ilə bağlı tənqidlərə təbii ki, yol verilmir. Yalnız bəzi sosial problemlər və xüsusi əhəmiyyət daşımayan mövzularda icazəli tənqidlərə şərait yaradılır. Bir sözlə, hazırda Azərbaycanda xalqdan və cəmiyyətdən qopmuş, onun gerçək problemlərini araşdırmayan, işıqlandırmayan media mövcuddur.
Media Oligarxları və Prinsiplərə Vəfasızlıq
Bir sıra media rəhbərləri böyük gəlirlər əldə edərək zənginləşiblər. Bir vaxtlar “media kapitanları” ünvanı dəbdə idisə, həmin “kapitanlar”ın bir çoxu indi “media oliqarxı”na çevrilib. Rəhmətlik Zərdabinin “Əkinçi”ni təsis və nəşr edərkən üzləşdiyi çətinlikləri yaşamayan, necə deyərlər, dəbdəbə içində yaşayan bu “oliqarx” jurnalistlər utanmadan özlərini “müasir dövrün əkinçiləri” adlandırırlar. Halbuki, jurnalistikanın prinsipləri ilə ya çoxdan vidalaşıblar, ya da ümumiyyətlə, heç vaxt bu prinsiplərə və dəyərlərə riayət etməyiblər.
Söz Azadlığı: Dünən və Bu Gün
1875-ci ildə nəşrə başlamış “Əkinçi” qəzeti o vaxt Rusiya İmperiyasının ucqar ərazisi olan bölgədə söz azadlığının vəziyyətini belə ifadə edirdi: “Məlumdur ki, heyvan haraya getsə gedər, hər tərəfə istəsə baxar, hər nə istəsə eləyər, haçan keyfi istəsə mələyər. Amma insan nəinki öz istədiyini edə bilmir, hətta keyfi istədiyi kimi danışa da bilmir…”.
150 il sonra müstəqil Azərbaycanda söz azadlığının və digər hüquqlarla bağlı vəziyyətin “Əkinçi”nin təsvir etdiyi mənzərədən fərqli olmaması ürəkağrıdan bir həqiqətdir.
Sovet Ənənələrinin Davamı
Milli mətbuat günündə təəssüf hissi ilə bir daha şahid olduq ki, Azərbaycanda sovet dövrünün qaydalarından, normalarından və ənənələrindən azad olmaq – yəni desovetizasiya – yetərincə aparılmayıb. 22 iyulda xeyli media təmsilçisi sovet dövründə olduğu kimi, “Əməkdar jurnalist” fəxri adını aldı və medalla təltif olundu.
Məlumdur ki, SSRİ-də fəxri adlar müxtəlif sahələrdə fəaliyyət göstərən insanları fərqləndirmək üçün verilirdi. Şübhəsiz ki, ideoloji amil burada əsas rol oynayırdı. Mükafatlandırmalar cəmiyyətə o mesajı verirdi ki, partiya və dövlətə əzmlə, sədaqətlə xidmət edən hər kəs irəli gedə bilər. Fəxri adlar həm də sovet-kommunist elitalarının formalaşmasına xidmət edirdi. Təltif olunanların partiya iyerarxiyasında, vəzifə pillələrində irəliləməsi, karyera qurması, deputat olması, imtiyazlar əldə etməsi üçün yollar açılırdı.
Sovet dövrünün bu ənənəsi müasir Azərbaycanda davam etdirilir. Çünki SSRİ dövründə sistem cəmiyyətlə əlaqələrində nələrə ehtiyac duyurdusa, bugünkü Azərbaycanın hakim çevrələri də mahiyyətcə eynilərinə ehtiyac duyur. İnformasiya mühitini tam nəzarətdə saxlamaq üçün yaradılmış çoxlu sayda informasiya resursunun idarəçilərini və kollektivlərini davamlı həvəsləndirmək və stimullaşdırmaq lazımdır.
Loyallığın Həvəsləndirilməsi və Tənqidin Boğulması
Loyallığa təkcə qorxutma ilə nail olmaq mümkün deyil, maddi stimullaşdırma da vacibdir. Bu məqsədlə ötən müddətdə iki bina inşa olunaraq media kollektivlərinə paylanılıb. Fəxri adlar və medallar da “partiya və dövlətə” göstərilən xidmətlərin mükafatıdır. Mesaj budur ki, xidmətlər diqqətdən kənarda qalmır, mükafatlandırılanlar eyni şövq və sədaqətlə davam etsinlər. Başqaları da bunu görüb, eyni işi yerinə yetirməyə həvəslənsin. Bu prosesdə iştirak etməyənlər isə ümidini kəssin – onlar həbs dalğalarından yayınsalar belə, işsizliyə və səfalətə məhkumdurlar. Milli mətbuatımızın 150 illiyi ilə bağlı keçirilən tədbirlər bir daha sübut etdi ki, söz azadlığı Azərbaycanda media üçün hələ də uzaq bir arzudur.
Leave a Reply