İran diplomatları Almaniya, Böyük Britaniya və Fransadan ibarət Avropa tərəfdaşları ilə yenilənmiş nüvə danışıqlarına başlayıblar. Bu görüş, 2015-ci il nüvə razılaşmasında nəzərdə tutulan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının “sürətli geri çəkilmə” sanksiya mexanizminin işə salına biləcəyi barədə xəbərdarlıqlar fonunda baş tutur.
Cümə günü səhər İstanbulda keçirilən bu görüş, İsrailin iyunun ortalarındakı İrana hücumu və ardınca ABŞ-ın İsrailə hərbi dəstək verərək İranın əsas nüvə obyektlərini hədəf aldığı gərgin 12 günlük münaqişədən sonra ilkdir.
İsrailin bu hərbi əməliyyatı nəticəsində yüksək rütbəli komandirlər, nüvə alimləri və yüzlərlə mülki şəxs həlak olmuş, yaşayış məntəqələri də zərər görmüşdü. Bu hadisələr aprel ayında başlayan ABŞ-İran nüvə danışıqlarını da iflic vəziyyətinə salmışdı.
Cümə günü İran bəyan edib ki, bu görüş Almaniya, Böyük Britaniya və Fransadan ibarət E3 qrupu üçün İranın nüvə məsələsində mövqelərini düzəltmək fürsətidir. Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü İsmael Baqayi dövlət xəbər agentliyi IRNA-ya verdiyi müsahibədə BMT Təhlükəsizlik Şurasının 2231 saylı Qətnaməsinin müddətinin uzadılması barədə danışıqların ikiqat “mənasız və əsassız” olduğunu bildirib.
2015-ci ildə İranın dünya gücləri ilə imzaladığı və sanksiya yüngülləşməsi müqabilində uranın zənginləşdirilməsini məhdudlaşdırdığı nüvə razılaşmasını təsdiqləyən bu qətnamənin müddəti oktyabr ayında başa çatır. Qətnamə, böyük güclərə BMT sanksiyalarını bərpa etmək səlahiyyətini verir.
ABŞ prezidenti Donald Trampın 2018-ci ildə birtərəfli qaydada pozduğu 2015-ci il nüvə razılaşması çərçivəsində, E3 qrupu o vaxtdan bəri avqust ayının sonuna qədər İrana qarşı sanksiyaları bərpa edəcək “sürətli geri çəkilmə” sanksiya mexanizmini işə salmaqla hədələyib.
Bu sanksiya mexanizmini işə salma variantı oktyabrda başa çatır və Tehran, E3-ün bu addımı atacağı təqdirdə bunun ağır nəticələri olacağı barədə xəbərdarlıq edib.
Cümə günü danışıqlarda iştirak edən İran xarici işlər nazirinin müavini Kazem Qəribabadi və yüksək rütbəli İran diplomatı Məcid Təxt-Rəvançı bu həftə sanksiyaların işə salınmasının “tamamilə qanunsuz” olacağı barədə xəbərdarlıq ediblər.
Qəribabadi həmçinin Avropa güclərini ABŞ razılaşmadan çıxdıqdan sonra “öhdəliklərini dayandırmaqda” ittiham edib.
“Biz onlara risklər barədə xəbərdarlıq etmişik, lakin vəziyyəti idarə etmək üçün hələ də ortaq məxrəc tapmağa çalışırıq”, – Qəribabadi vurğulayıb.
Tehrandan xəbərdarlıq
İran diplomatları daha əvvəl bəyan etmişdilər ki, əgər BMT sanksiyaları yenidən tətbiq edilərsə, Tehran nüvə silahlarının yayılmaması müqaviləsindən çıxa bilər.
Sanksiyaların bərpası İranın beynəlxalq təcridini dərinləşdirəcək və onsuz da gərgin olan iqtisadiyyatına daha çox təzyiq göstərəcək.
İsrailin xarici işlər naziri Gideon Saar Avropa dövlətlərini sanksiya mexanizmini işə salmağa çağırıb. İsrailin iyunun 13-də İrana hücumu, Tehran və Vaşinqtonun nüvə danışıqlarının altıncı raundunda görüşməsi planlaşdırılan tarixdən iki gün əvvəl baş verib.
İyunun 22-də ABŞ İranın Fordov, İsfahan və Nətənzdəki nüvə obyektlərinə zərbələr endirib.
Münaqişədən əvvəl Vaşinqton və Tehran uranın zənginləşdirilməsi məsələsində fikir ayrılığında idilər. İran bunu mülki məqsədlər üçün “danışıqlar predmeti olmayan” bir hüquq kimi təsvir edərkən, ABŞ bunu “qırmızı xətt” adlandırırdı.
Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (BAEA) bildirir ki, İran uranı 60 faiz saflıqda zənginləşdirir – bu, 2015-ci il müqaviləsi çərçivəsində müəyyən edilmiş 3,67 faiz həddindən xeyli yuxarı, lakin silah dərəcəli səviyyələr üçün lazım olan 90 faizdən xeyli aşağıdır.
Tehran uranın zənginləşdirilməsinin dərəcəsini və səviyyəsini müzakirə etməyə açıq olduğunu, lakin zənginləşdirmə hüququnu müzakirə etməyəcəyini bildirib.
ABŞ-ın nüvə razılaşmasından çıxmasından bir il sonra İranın sanksiya yüngülləşməsi müqabilində nüvə fəaliyyətlərinə qoyulan məhdudiyyətləri tədricən ləğv etməyə başladığı bildirilir.
İsrail və Qərb gücləri İranı nüvə silahları əldə etməyə cəhd etməkdə ittiham edirlər – Tehran bu ittihamı ardıcıl olaraq rədd edir. Həm ABŞ kəşfiyyatı, həm də BAEA iyun münaqişəsi ərəfəsində İranın nüvə silahı əldə etməsinə dair heç bir dəlil görmədiklərini bildiriblər.
Zənginləşdirmə “dayandırılıb”
İran, xarici işlər naziri Abbas Araqçinin “milli qürur” mənbəyi adlandırdığı nüvə proqramından əl çəkməyəcəyində israrlıdır.
ABŞ bombardmanında dəyən zərərin tam miqyası hələ də qeyri-müəyyən olaraq qalır. ABŞ prezidenti Donald Tramp obyektlərin “tamamilə məhv edildiyini” iddia etsə də, ABŞ mediasının hesabatları dağıntının miqyasına şübhə doğurub.
Araqçi qeyd edib ki, ABŞ və İsrail hücumları nəticəsində nüvə obyektlərinə dəyən “ciddi və ağır” zərər səbəbindən uranın zənginləşdirilməsi hazırda “dayandırılıb”.
Çərşənbə günü “Əl-Cəzirə”yə verdiyi müsahibədə İran prezidenti Məsud Pezeşkian İranın başqa bir müharibəyə hazır olduğunu və nüvə proqramının beynəlxalq hüquq çərçivəsində davam edəcəyini, ölkənin nüvə silahı əldə etmək niyyətində olmadığını bir daha vurğulayıb.
12 günlük münaqişədən sonra İran BAEA ilə əməkdaşlığı dayandırıb, onu qərəzli olmaqda və hücumları pisləməməkdə ittiham edib.
İnspektorlar ölkəni tərk etsələr də, İran gələcək əməkdaşlığın “yeni forma” alacağını bildirdikdən sonra texniki qrupun yaxın həftələrdə qayıdacağı gözlənilir.
İsrail, əgər İran obyektləri yenidən qurarsa və ya silahlanma qabiliyyətinə doğru irəliləyərsə, hücumları bərpa edə biləcəyi barədə xəbərdarlıq edib. İran gələcək hücumlara “sərt cavab” verəcəyini vəd edib.
Leave a Reply to Rövşən Qənbərov Cancel reply