İsrailin Tehranın nüvə proqramı səbəbindən İrana hücum etməsindən sonra başlayan qarşılıqlı bombardmanlar davam edərkən, diplomatiya sahəsində də bəzi addımlar atılıb. Avropa Birliyinin Xarici Siyasət üzrə Ali Nümayəndəsi Kaja Kallasın iştirakı ilə, Böyük Britaniya, Fransa və Almaniya xarici işlər nazirləri (E3 ölkələri) ilə iranlı həmkarı Abbas Araqçi arasında Cenevrədə keçirilən görüş, hücumlar başlayandan bəri Qərb və İran rəsmiləri arasında ilk üzbəüz təmas olaraq qeydə alınıb.
Dörd saat davam edən bu toplantıda təcili və ya konkret bir irəliləyiş qeydə alınmasa da, danışıqların davam etməsi üçün ümidlər ifadə edilib. Ortak açıqlamada üç Avropa ölkəsi və Aİ-nin “İranın nüvə proqramına dair danışıqlar yolu ilə həll yollarını araşdırdığı” bildirilib. Ölkələr nüvə proqramının “genişlənməsindən” narahatlıqlarını təkrarlayaraq, bunun “etibarlı mülki məqsədinin olmadığını” da əlavə ediblər. Aİ-nin xarici siyasət rəhbəri Kallas isə deyib ki, “Nüvə məsələləri ilə yanaşı, daha geniş mövzuları da müzakirə edəcəyimiz və danışıqları açıq saxlayacağımız barədə razılığa gəldik”. İranın xarici işlər naziri Abbas Araqçi Cenevrədən sonra verdiyi açıqlamada “İranın müdafiə qabiliyyətlərinin müzakirə oluna bilməyəcəyini açıq şəkildə ifadə edirəm” deyib.
Araqçidən Sərt Bəyanatlar
Araqçinin NBC televiziyasına verdiyi müsahibə diqqət çəkib. Araqçi bildirib ki, ABŞ ilə danışıqlara bir neçə gün qalmış İsrailin hava hücumu həyata keçirməsindən sonra diplomatik görüşlərdə Vaşinqtona etibar edib-etməyəcəklərini bilmirlər. “Diplomatiya İranın nüvə məsələsini iki həftə ərzində həll edə bilərmi?” sualına cavab verən Araqçi deyib: “Bu, ABŞ rəsmilərinin mövqeyindən asılıdır. Onlar həqiqətənmi danışıqlar yolu ilə həll yolu istəyirlər, yoxsa İrana hücum kimi başqa planları var? Bəlkə də ağıllarında bu plan vardı və bunu ört-basdır etmək üçün müzakirələrə ehtiyac duyurdular. Artıq onlara necə etibar edəcəyimizi bilmirik. Etdikləri əslində diplomatiyaya xəyanət idi”.
İranın uranyum zənginləşdirməsini tamamilə dayandırmağı heç vaxt qəbul etməyəcəyini vurğulayan Araqçi, ABŞ ilə hər hansı bir danışığın başlaması üçün İsrailin hücumlarını dayandırmasının vacib olduğunu bildirərək, “Hücumlar davam etdikcə müzakirə olmayacaq” deyib. Araqçi əlavə edib: “Düşünürəm ki, ABŞ rəsmiləri diplomatiyaya qayıtmaqda ciddidirlərsə, Vaşinqtondan Təl-Əvivə edilən bir zəng hər şeyi dayandırmaq üçün kifayət edər. Onlar bu prosesi çox sürətlə dayandıra bilərlər, o zaman biz də diplomatiyanı yenidən nəzərdən keçirərik”.
Araqçi, keçmiş ABŞ prezidenti Donald Trampın ABŞ-ın İrana hücum etməsi barədə qərar verməsi halında, İsrailə qarşı etdikləri kimi cavab tədbirləri görmə haqqını özlərində saxladıqlarını da vurğulayıb. Araqçi qeyd edib: “Müharibə olanda hər iki tərəf bir-birinə hücum edir. Bu, olduqca anlaşılan bir vəziyyətdir. Özünü müdafiə hər ölkənin qanuni haqqıdır. ABŞ, İsrailə bu hücumlarda qoşulsa, biz də eynisini edərik”.
İsrail Hücumları Dayandırmayacaq!
İsrailin Birləşmiş Millətlər Təşkilatındakı (BMT) səfiri Danny Danon bildirib ki, ölkəsi İranın nüvə təhdidi tamamilə aradan qaldırılana qədər hücumlarını dayandırmayacaq. Danon deyib: “Dayanmayacağıq, İranın nüvə təhdidi aradan qaldırılana qədər dayanmayacağıq, müharibə maşını silahsızlaşdırılana qədər dayanmayacağıq və xalqımız, sizin xalqınız təhlükəsiz olana qədər dayanmayacağıq”. Bu arada Danon İrana qarşı ağır ittihamlar irəli sürərək, Tehranı terrora dəstək verməkdə günahlandırıb və İsrailin Baş naziri Binyamin Netanyahu və keçmiş ABŞ prezidenti Donald Trampa sui-qəsd cəhdi ilə bağlı iddialar səsləndirib. Digər tərəfdən, İsrail Baş Qərargah rəisi Eyal Zamirdən etiraf xarakterli bir açıqlama gəlib. Zamir qeyd edib: “İrana qarşı uzunmüddətli müharibəyə hazır olmalıyıq. Müharibə bitməyib. Əhəmiyyətli nəticələr əldə etsək də, qarşımızda hələ çətin günlər var”.
B-2 Bombardman Təyyarələrinə Əlavə Sevkiyyat
ABŞ tərəfindən B-2 bombardman təyyarələrinə əlavə sevkiyyat həyata keçirilib. Təyyarələrin Qvam adasına doğru havaya qalxdığı, daha sonra isə Hind Okeanındakı Dieqo Qarsiya adasına köçürüləcəyi barədə hava hərəkətliliyi müşahidə olunub. ABŞ mediasında yayılan xəbərlərdə, Missuri ştatındakı Whiteman Hərbi Hava Bazasından qalxan 6 ədəd B-2 bombardman təyyarəsinin Qvamdakı ABŞ Hərbi Hava Qüvvələri bazasına doğru istiqamət aldığı bildirilib. Fox News-un xəbərində qeyd olunub ki, “Bombardman təyyarələri Missuridən havaya qalxdıqdan sonra yanacaq doldurublar ki, bu da ağır yüklər daşıdıqları üçün yanacaq çənlərinin tam dolu olmadan qaldırıldığı anlamına gəlir. Bu yüklərin sığınacaq dağıdıcı bombalar ola biləcəyi düşünülür”. Xəbərdə əlavə edilib ki, B-2 yalnız ABŞ-ın sahib olduğu 15 tonluq 2 sığınacaq bombası daşıya bilir və bu bombaların İranın ən ağır şəkildə möhkəmləndirilmiş nüvə sahəsi olan Fordonu hədəf almaq üçün kritik əhəmiyyət kəsb edə biləcəyi iddia olunub.
Nüvə Proqramı Müzakirələri
Daha əvvəl İranın “həftələr ərzində” nüvə silahı yarada biləcəyini iddia edən İsrail, davam edən hücumları nəticəsində bu müddəti ən az iki il gecikdirdiklərini irəli sürüb. Almaniyanın “Bild” qəzetinə danışan İsrailin xarici işlər naziri Qideon Saar deyib: “Qiymətləndirmələrimizə görə, onların nüvə bombasına sahib olma ehtimalını ən az iki və ya üç il gecikdirdik”. Saar hücumların davam edəcəyini də vurğulayaraq, “Bu təhdidi aradan qaldırmaq üçün əlimizdən gələni edəcəyik” ifadəsini işlədib. İsrail rəhbərliyi münaqişələrin başlamazdan əvvəl İranın yalnız bir neçə həftə içində nüvə silahı inkişaf etdirmək qabiliyyətinə çatdığını iddia edirdi. Tehran rəhbərliyi isə nüvə silahı istehsal etmək istədikləri iddiasını rədd edir.
İsrail döyüş təyyarələri dünən səhər erkən saatlarda paytaxt Tehranın təxminən 400 kilometr cənubunda yerləşən İsfahandakı bir nüvə obyektini bombalayıb. İranın “Fars” xəbər agentliyi bildirib ki, hücumdan sonra hər hansı təhlükəli maddə sızması baş verməyib və bölgə əhalisi üçün təhlükə yoxdur. İsrail ordusu hədəf aldığı İsfahan nüvə obyektinin görüntülərini də paylaşıb.
İranın iki vətəndaşı həlak olub. İsrailin müdafiə naziri İsrael Kats İran İslam İnqilab Keşikçiləri Korpusunun Qüds Qüvvələrinin Fələstin Kolordusuna rəhbərlik edən Səid İzadi’nin öldürüldüyünü deyib. Kats, İzadi’nin 2023-cü il 7 oktyabr İsrail hücumundan əvvəl HƏMAS-ı maliyyələşdirdiyini və silahlandırdığını iddia edib. Bu arada, İranın “Mehr” xəbər agentliyi, iranlı nüvə alimi Seyyid Esaarın və həyat yoldaşının Tehranda bir mənzilə edilən pilotsuz uçuş aparatı hücumu nəticəsində həlak olduğunu bildirib.
Sübut tapılmayıb. Amerikanın CNN televiziyasına danışan Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (BAEA) sədri Rafael Qrossi isə İranın nə qədər müddətdə nüvə bombası yarada biləcəyinə dair proqnozların “tamamilə fərziyyə” olduğunu bildirib. BAEA həmçinin vurğulayır ki, İranın nüvə döyüş başlığı istehsal etmək üçün bütün zəruri komponentlərə malik olduğuna dair heç bir sübut tapılmayıb.
Bir cavab yazın