BMT Baş Assambleyası: Dünya liderləri İsrailin Qəzza siyasətini pislədi
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Baş Assambleyasının 80-ci sessiyası 23-29 sentyabr tarixlərində Nyu-Yorkda keçirildi. Tədbir boyu İsrailin davam edən Qəzza müharibəsi geniş tənqidlərə səbəb oldu, natiqlərin ardıcıl çıxışları İsraili beynəlxalq səhnədə daha da təcrid etdi. İsrail Baş naziri Benyamin Netanyahunun çıxışı zamanı bir çox ölkənin nümayəndələri və diplomatlar etiraz əlaməti olaraq zalı tərk etdilər. BMT-nin qərargahı xaricində isə böyük kütlələr Fələstin dövlətini dəstəkləmək və müharibə cinayətləri ilə bağlı Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin həbs qərarı ilə üzləşən Netanyahunu protest etmək üçün küçələrə axışdı. Birləşmiş Ştatlar və az sayda müttəfiqləri İsrailə dəstəyini davam etdirməsinə baxmayaraq, tənqidlərin güclü axını onun qlobal arenadakı təcridini aydın şəkildə nümayiş etdirdi. Aşağıda dünya liderlərinin İsrailin soyqırım müharibəsi ilə bağlı diqqətəlayiq çıxışları yer alır.
BMT rəhbərinin bəyanatı
BMT-nin Baş katibi Antonio Quterreş Qəzza müharibəsini öz səlahiyyəti dövründə şahid olduğu heç bir münaqişəyə bənzəmədiyini vurğulayaraq, onun dağıdıcı miqyası barədə xəbərdarlıq etdi. O, Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin (BƏM) İsrailə soyqırımın qarşısını almaq, istintaqlara icazə vermək və humanitar yardıma daha geniş çıxış təmin etmək barədə qəbul etdiyi qərarları xatırlatdı.
Braziliyanın mövqeyi
Ənənəvi olaraq, Braziliya 1955-ci ildən bəri mübahisələri ilk açan ölkədir. Prezident Luiz İnasio Lula da Silva Fələstin məsələsini qeyri-mütənasib və qanunsuz güc tətbiqinin ən bariz nümunəsi kimi təqdim etdi. O, Fələstin xalqının beynəlxalq birliyə tam inteqrasiya olunmuş müstəqil bir Fələstin dövlətinə nail olmadığı təqdirdə yoxa çıxma riski ilə üzləşə biləcəyini qeyd etdi.
Birləşmiş Ştatların çıxışı
Tribunaya növbəti olaraq ABŞ Prezidenti Donald Tramp çıxdı. Təxminən bir saat davam edən çıxışında Tramp BMT-nin rolunu rədd etdi, immiqrasiya və iqlim siyasətini tənqid etdi, ABŞ-ın hərbi gücünü təriflədi və Avropalı müttəfiqləri milli tənəzzüldə günahlandırdı. O, Fələstinlə bağlı bütün girovların dərhal azad edilməsini tələb etdi və Fələstin dövlətinin birtərəfli tanınmasının “Həmasın dəhşətli vəhşiliklərinə mükafat” olacağını bildirdi.
İndoneziyanın təklifi
Prezident Prabovo Subianto BMT Baş Assambleyasına bildirdi ki, İndoneziya Qəzzaya və ya sülhə ehtiyac duyulan hər yerə, o cümlədən Ukraynaya 20.000 sülhməramlı göndərməyə hazırdır. O, Qəzzanın çətin vəziyyətini İndoneziyanın öz müstəmləkə keçmişi ilə əlaqələndirərək, xalqının keçmişi ilə fələstinlilərin bu günkü mübarizələri arasında paralellər çəkdi. O, BMT-ni fələstinlilərə öz salonunda “ədalətin və legitimliyin rədd edilməsi” hallarında səssiz qalmamağa çağırdı və qurumun həm “güclüləri, həm də zəifləri” müdafiə etmək üçün mövcud olduğunu xatırlatdı.
Türkiyənin mövqeyi
Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan çıxışına Vaşinqtonu BMT-nin ev sahibi müqaviləsini pozaraq Fələstin Administrasiyası (PA) rəsmilərinə, o cümlədən Prezident Mahmud Abbasa viza verməməkdə tənqid etməklə başladı. Ərdoğan çıxışının böyük hissəsini İsrailin Qəzza müharibəsinə həsr etdi, nümayəndələrə yemək növbəsində gözləyən qadınların və ciddi şəkildə qidalanmayan bir uşağın fotolarını göstərdi. O, “2025-ci ildə bu qəddarlıq üçün əsaslı bir səbəbimiz ola bilərmi?” deyə soruşdu və vəziyyəti bəşəriyyətin ən qaranlıq anlarından biri adlandırdı. O, dərhal atəşkəs, maneəsiz humanitar yardım və soyqırım törədənlərin məsuliyyətə cəlb edilməsini tələb etdi.
İordaniyanın mesajı
İordaniya Kralı II Abdullah Qəzza müharibəsinə diqqət yetirilməməsinin “vəziyyəti qəbul etmək və bəşəriyyətimizi tərk etmək” anlamına gələcəyi barədə xəbərdarlıq etdi. O, münaqişəni “bu qurumun tarixindəki ən qaranlıq anlardan biri” kimi təsvir etdi və Fələstin xalqının çəkdiyi əzabların BMT-nin yaranmasından bəri davam etdiyini vurğuladı. O, müvəqqəti sazişlərin uğursuz olduğunu, tez-tez İsrailin torpaqları zəbt etməsinə, yaşayış məskənlərinin genişləndirilməsinə və evlərin dağıdılmasına səbəb olduğunu bildirdi. Kral uzunmüddətli təhlükəsizliyin yalnız iki dövlətli həll yolu ilə – hazırda işğal altında olan Şərqi Qüds paytaxtı olan müstəqil və yaşamaq qabiliyyəti olan Fələstin dövlətinin İsrailin yanında mövcud olması ilə əldə ediləcəyini qeyd etdi.
Qətərin bəyanatı
Qətər Əmiri Şeyx Təmim bin Həməd Əl Sani sentyabrın 9-da Dohada Həmasın danışıqlar nümayəndə heyətini hədəf alan “xain hücuma” görə İsraili qınadı. O, bu hücumu Qəzzada soyqırıma son qoymaq üçün diplomatik səyləri sarsıdan siyasi sui-qəsd kimi təsvir edərək, İsrailin “qanundan kənar dövlət”ə çevrildiyini göstərdiyini bildirdi. Əmir İsrailin əsl məqsədinin Qəzzanı yaşayış üçün yararsız etmək olduğunu qeyd etdi. “Onların məqsədi Qəzzanı dağıtmaqdır ki, orada heç kim yaşaya, təhsil ala və ya müalicə oluna bilməsin.”
Cənubi Afrikanın çağırışı
Cənubi Afrika Prezidenti Cyril Ramaphosa BMT-dəki çıxışında ölkəsinin Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsində (BƏM) İsrailin Qəzzada soyqırım törətdiyi barədə qərarın verilməsi üçün başlatdığı işi vurğuladı. O, BMT komissiyasının bu yaxınlarda eyni nəticəyə gəldiyini bildirən hesabatına istinad etdi. O, İsrailin soyqırım törətməsi ilə bağlı “artan qlobal konsensusu” qeyd etdi və Cənubi Afrikanın məhkəmə işinin “BƏM-in Qəzzada soyqırımın törədildiyinə dair qərar verməsini və onun dayandırılmasını tələb edərək insanların həyatını xilas etməyi” hədəflədiyini söylədi.
Livanın narahatlığı
Prezident Jozef Aun BMT Baş Assambleyasına bildirdi ki, sülh, inkişaf və insan haqlarından danışsa da, bir çox Livan vətəndaşı gündəlik ölümlə üzləşir, Livanın bəzi hissələri işğal altında qalır və ölkə “daimi qeyri-müəyyənlik” içində yaşayır. Aun BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1701 saylı qətnaməsinin tam icrasını, İsrail təcavüzünə son qoyulmasını, işğalçı qüvvələrin Livan ərazisindən çıxarılmasını və Livan məhbuslarının İsrail həbsxanalarından azad edilməsini tələb etdi. O, Qəzza müharibəsinin dağıntısının dərhal dayandırılmalı olduğunu və Livanın davamlı sülh üçün yeganə yol kimi iki dövlətli həll variantına dəstəyini bir daha təsdiqlədi.
Fransanın mövqeyi
Fransanın həftənin əvvəlində Fələstin dövlətini rəsmi olaraq tanımasından sonra, Prezident Emmanuel Makron daha çox ölkəni sülh naminə bu addımı atmağa çağırdı. O, BMT-nin 80 illiyinin yenilənmə anı olması lazım olduğunu bildirdi. Makron 142 dövlət tərəfindən imzalanan Nyu-York Bəyannaməsini dəstəklədi. Bu bəyannamə girovların azad edilməsini, Qəzzada sabitliyin təmin edilməsini, Həmasın ləğvini və İsrail ilə Fələstinin tanınmasını tələb edir. O, qalan ölkələri bunu təsdiqləməyə çağırdı və davamlı sülhü təmin edən siyasi həll üçün təkid etdi.
Kolumbiyanın tənqidi
Kolumbiya Prezidenti Gustavo Petro BMT Baş Assambleyasını Qəzzada 60.000-dən çox insanın öldüyü soyqırımın “səssiz şahidi” olmaqda ittiham etdi. O, üzv dövlətləri BMT Təhlükəsizlik Şurasının təkrarlanan veto hüququnu qulaqardına vuraraq, Baş Assambleya vasitəsilə məcburi tədbirlər görməyə çağırdı. Petro “Qəzzada diplomatiya sınandı,” deyərək, hər gün “daha çox uşağın öldüyü, daha çox bomba düşdüyü, daha çox cəsədin məhv edildiyi” barədə xəbərdarlıq etdi.
İspaniyanın çağırışı
Baş debatın ikinci gününü açan İspaniya Kralı VI Felipe BMT Baş Assambleyasına “insan ləyaqətinin danılmaz olduğunu” söylədi və BMT-ni “güclünün qanununa” qarşı qaydalar əsasında qurulan nizamı müdafiə etmək üçün “əvəzolunmaz və əvəzsiz” bir qurum kimi təsvir etdi. O, Qəzzaya yönələrək, İsrailin müharibəsinin səbəb olduğu dağıntıları və kütləvi köçkünlüyü qınadı, eyni zamanda Həmasın 7 oktyabr 2023-cü il hücumlarını pislədi.
Suriyanın mövqeyi
Suriya Prezidenti Əhməd əl-Şaraa, Suriyanın siyasi keçidindən bəri ilk dəfə BMT Baş Assambleyasında çıxış edərkən, ölkəsinin son tarixini illərlə davam edən zülm, müharibə cinayətləri və dağıntılarla yadda qalan “həqiqət və yalan” arasındakı mübarizə kimi təsvir etdi. Əl-Şaraa Suriyanın kövrək keçidi dövründə yenidən İsrail təhdidlərinə qarşı xəbərdarlıq edərək, ölkəsinin suverenliyə və dialoqa sadiqliyini bir daha təsdiqlədi. O, sanksiyaların ləğv edilməsinə çağıraraq, ölkənin yenidən qurulmasına kömək etmək üçün beynəlxalq investisiyaları dəvət etdi. Qəzza müharibəsi ilə bağlı o, Suriyanın öz əziyyətinin onu “Qəzza xalqı ilə möhkəm dayanmağa” vadar etdiyini və müharibəyə dərhal son qoyulmasını tələb etdi.
İranın mövqeyi
İran Prezidenti Məsud Pezeşkian BMT-nin 80 illik yubileyinin “Birlikdə Daha Yaxşı” mövzusunu inanc və fəlsəfələr boyu paylaşılan əbədi əxlaqi prinsiplərə əsaslanan həmrəylik çağırışı kimi təqdim etdi: başqaları üçün öz istədiyini arzulamak. O, liderləri bu dəyərlərə qayıtmağa çağırdı və bugünkü qlobal nizamın təhlükəli dərəcədə qüsurlu olduğunu bildirdi. O, “Qəzzada soyqırıma”, Livanın evlərinin dağıdılmasına, Suriyanın viran olmasına, Yəməndəki aclığa və İranlı alimlərin qətlinə işarə edərək, özünümüdafiə adı altında törədilən suverenlik pozuntularını pislədi. O dedi ki, bu cür hərəkətlər bəşəriyyətin təməlini xəyanət edir.
Fələstinin çıxışı
Öncədən yazılmış videomüraciətində Fələstin dövləti Prezidenti Mahmud Abbas BMT Baş Assambleyasına bildirdi ki, Qəzza 220.000-dən çox insanın, əsasən də mülki vətəndaşların öldüyü və ya yaralandığı “soyqırım, dağıntı, aclıq və köçkünlük müharibəsi” yaşayıb. O, İsrail yaşayış məskənlərindəki zorakılığı pislədi və Netanyahunun “böyük İsrail” vizyonunu rədd edərək, məskunlaşanları “işğalçı ordunun himayəsi altında gündüz” fələstinliləri öldürməkdə ittiham etdi. Abbas həmçinin Fələstin Administrasiyasını Həmasdan uzaqlaşdırdı, onun 2023-cü il oktyabr hücumlarını qınadı və qrupun Qəzzada “idarəçilikdə rol oynamayacağını” israr etdi.
Qananın tələbi
Qana Prezidenti Con Dramani Mahama Qəzzadakı davam edən müharibəni və BMT-də Fələstin nümayəndə heyətinə qarşı münasibəti kəskin şəkildə tənqid etdi. O, PA lideri Abbas və komandasına viza verilməsinin BMT Baş Assambleyası üçün “pis presedent yaratdığı” barədə xəbərdarlıq edərək, Qananın uzun müddətdir Fələstin dövlətini tanıdığını və iki dövlətli həll yolunu dəstəklədiyini vurğuladı.
Birləşmiş Krallığın mövqeyi
Böyük Britaniyanın Baş nazir müavini David Lammy Qəzzadakı vəziyyəti “müdafiə olunmaz” və “tamamilə ədalətsiz” adlandıraraq, əziyyətə dərhal son qoyulmasını tələb etdi. O dedi ki, Birləşmiş Krallığın yeni tanıdığı Fələstin dövlətinin və İsrailin xalqları “daha yaxşısına layiqdir”. Lammy Həmasın 2023-cü il oktyabr hücumlarını pisləsə də, İsrailin Qəzzada aclığa səbəb olan yardım blokadasını da qınadı və böhranı bitirmək üçün yalnız təcili diplomatik addımların atıla biləcəyini vurğuladı.
Yəmənin mövqeyi
Yəmən Prezidenti Rəşad Məhəmməd əl-Əlimi Qəzzanı “qanamağa davam edən bir yara” kimi təsvir edərək, həm Yəmən, həm də Fələstini BMT üçün “mənəvi sınaq meydanı” – “haqqın qüvvəsinin” “güclünün haqqı” ilə üzləşməli olduğu yerlər adlandırdı. O, Fələstin Administrasiyası ilə həmrəyliyini ifadə edərək, Fələstin dövlətini hələ tanımayan bütün dövlətləri bunu etməyə çağırdı.
İsrailin cavabı
Baş nazir Benyamin Netanyahu BMT Baş Assambleyasına bildirdi ki, İsrail Həması, Hizbullahı, artıq devrilmiş Suriya Prezidenti Bəşər Əsədin qüvvələrini və İranın himayədarlarını əzmiş, eyni zamanda ABŞ ilə birgə kampaniya çərçivəsində İranın nüvə və raket proqramlarına ciddi zərbələr vurmuşdur. O, İranın hərbi nüvə potensialını bərpa etməsinə icazə verilməməsi barədə xəbərdarlıq edərək, BMT sanksiyalarının “geri qayıtmasını” tələb etdi. O, 2023-cü il oktyabr Həmas hücumlarını Holokostdan bəri yəhudilərin ən dəhşətli qırğını kimi qeyd etdi və Həması mülki insanları canlı sipər kimi istifadə etməkdə günahlandırdı. O, soyqırım ittihamlarını rədd edərək, İsrailin Qəzzaya ərzaq yardımı göstərərkən itkiləri minimuma endirmək üçün görünməmiş tədbirlər gördüyünü bildirdi. O, İsrailin 2023-cü il oktyabr hücumlarından sonra tətbiq edilən Fələstin dövlətini heç vaxt qəbul etməyəcəyini israr etdi.
Pakistanın tənqidi
Pakistanın Baş naziri Şahbaz Şərif BMT Baş Assambleyasına bildirdi ki, İsrailin Qəzzada “soyqırım hücumu” qadın və uşaqlar üzərində “təsəvvürəgəlməz terror” törətmişdir və bunu tarixin ən qaranlıq fəsillərindən biri adlandırdı. O, atəşkəs üçün dərhal addım atmağa çağırdı və dünyanın “Hind Rəcəbə uğursuzluq” gətirdiyini, final yalvarışları qlobal miqyasda yayımlanan fələstinli uşağın vəziyyətini vurğuladı. Şərif Pakistanın 1967-ci il öncəsi sərhədlər və Şərqi Qüds paytaxtı olan suveren Fələstin dövlətinə dəstəyini bir daha təsdiqləyərək, daha çox ölkəni Fələstin dövlətinin son tanınmalarına qoşulmağa çağırdı.
İrlandiyanın mövqeyi
İrlandiyanın Baş naziri Micheál Martin BMT Baş Assambleyasına bildirdi ki, Qəzza indi “ən monumental və nəticəli fəlakət” içindədir. O bəyan etdi: “Biz dünyanın ən müasir və ən yaxşı təchiz olunmuş ordularından birinin tələyə düşmüş və müdafiəsiz mülki əhali üzərində tətbiq etdiyi böyük qəzəbin şahidiyik.”
Banqladeşin dəstəyi
Banqladeşin müvəqqəti hökumətinin baş müşaviri Məhəmməd Yunus bildirdi ki, Dəkkə BMT-nin insan haqları komissiyasının İsrailin Qəzzada soyqırım törətdiyi qənaəti ilə razılaşır. O dedi: “Biz BMT-nin müstəqil beynəlxalq təhqiqat komissiyasının canlı yayımda baş verən bir soyqırıma şahid olduğumuza dair qənaəti ilə razıyıq.”
Rusiyanın tənqidi
Rusiyanın Xarici İşlər naziri Sergey Lavrov, İsrailin İrana və Qətərə hücumlarını tənqid edərək, işğal altındakı Qərb Şəriyəni ilhaq etmək çağırışlarına qarşı çıxaraq, bütün Yaxın Şərqi “partlatmaq” niyyətində olduğunu bildirdi. O, Qərb hökumətlərinin Fələstini tanımaqda gecikməsini şübhə altına alaraq, onların tezliklə “tanınacaq heç nəyin və heç kimin qalmayacağını” ümid etdiklərini irəli sürdü. Lavrov Fələstin hüquqlarını qorumaq üçün təcili addımlara çağırış edərək, Qəzza müharibəsini Qərbin ikiqat standartlarının daha geniş nümunəsi ilə əlaqələndirdi, ABŞ və müttəfiqlərini diplomatiyanı sabotaj etməkdə və BMT sistemini sarsıtmaqda ittiham etdi.
Səudiyyə Ərəbistanının çağırışı
Səudiyyə Ərəbistanının Xarici İşlər naziri Şahzadə Feysəl bin Fərhan Əl Səud İsrailin Qəzzadakı “vəhşi və nəzarətsiz” praktikalarını, o cümlədən aclıq, məcburi köçkünlük və sistematik qətlləri pislədi, Birləşmiş Qida Təhlükəsizliyi Faza Təsnifatı (IPC) tərəfindən aclıq elan edilməsini vurğuladı. O, təcavüzü dayandırmaq üçün təcili tədbirlər görməyə çağırdı. O, Fransa, Böyük Britaniya, Kanada, Avstraliya və bir neçə Avropa dövləti daxil olmaqla, ölkələrin Fələstin dövlətini yeni tanımalarını alqışladı.
Bir cavab yazın