Hürmüz Boğazı: Qlobal Neft Ticarətinin Nəbz Vuran Damarı
Qlobal iqtisadiyyat perspektivindən baxdıqda, strateji əhəmiyyətinə görə Hürmüz boğazı ilə müqayisə edilə biləcək çox az yer var. Fars körfəzi ilə Oman dənizi arasında yerləşən bu su yolu ən dar nöqtəsində cəmi 34 kilometr genişliyindədir. Neftlə zəngin Fars körfəzindən dünya bazarlarına xam neft daşınması üçün yeganə çıxış məntəqəsi məhz bu boğazdır. Hürmüz boğazının şimal hissəsinə İran nəzarət edir.
ABŞ Enerji İnformasiya İdarəsinin (EIA) məlumatına görə, hər gün təxminən 20 milyon barel neft bu boğazdan keçir ki, bu da qlobal neft istehsalının təxminən beşdə birinə bərabərdir. Qurum bu keçidi “kritik neft dar keçidi” olaraq xarakterizə edir.
Neft Qiymətlərində Sıçrayış: Hürmüz Boğazının Gərginliyi
Beynəlxalq xəbər agentlikləri və CNN-in məlumatına görə, bazar axşamı ABŞ-ın İrandakı üç nüvə obyektinə endirdiyi hava zərbələrindən sonra qlobal miqyasda etalon sayılan Brent neftinin bir barelinin qiyməti “Refinitiv”in məlumatlarına əsasən qısa müddətə 80 dolların üzərinə yüksəlib. Bu, 2024-cü ilin yanvar ayından bəri ilk dəfə müşahidə olunan artım idi. Konfliktdən əvvəl qiymətlər adətən 2024-cü ilin avqust ayından bəri 60 ilə 75 dollar arasında dəyişirdi.
- Bu gərginlik fonunda, bazar ertəsi günü səhər saat 09:30 etibarilə Brent neftinin bir barelinin qiyməti, əvvəlki bağlanışa nisbətən 1.14 faiz artaraq 76.78 dollara çatıb. Eyni zamanda, Qərbi Texas növü (WTI) xam neftinin bir bareli 74.70 dollardan alıcı tapıb.
“Bir Barel Neft 100 Dollara Qədər Yüksələ Bilər”
Neft qiymətlərinin daha da yüksəlib-yüksəlməyəcəyi artıq İranın verəcəyi cavabdan asılıdır. “Tortoise Capital” enerji investisiya şirkətinin baş portfel meneceri Rob Tummel CNN-ə verdiyi açıqlamada bildirib ki, İranın nəzarətində olan dəniz keçidində mümkün bir aksaklıq yaşanarsa, neft qiymətləri bir barel üçün 100 dollara qədər fırlana bilər.
Tummel, Hürmüz boğazının fəaliyyət göstərməsinin “qlobal iqtisadiyyatın sağlamlığı üçün qətiyyən həyati əhəmiyyətə” malik olduğunu vurğulayıb.
İranın dini lideri Ayətullah Əli Xameneyinin aparıcı məsləhətçilərindən biri boğazın bağlanması çağırışını edib. Son olaraq dünən İran parlamenti boğazın bağlanması üçün ilk addımı ataraq “bağlansın” təklifində bulunub. Lakin yekun qərar İran Milli Təhlükəsizlik Şurasına məxsusdur.
İran mərkəzli “Kayhan” qəzetinin baş redaktoru Hüseyn Şəriətmədari “Amerikanın Fordo nüvə obyektinə hücumundan sonra, indi növbə bizdədir” deyə xəbərdarlıq edib.
İranın Qlobal Neft Bazarında Şok Yaratma Potensialı
“Amwaj” xəbər saytının redaktoru və İran üzrə mütəxəssis Məhəmməd Əli Şəbani CNN-ə verdiyi açıqlamada, İranın qlobal dəniz nəqliyyatı üzərindəki coğrafi üstünlüyünün “neft bazarlarında şok yaratma, neft qiymətlərini yüksəltmə, inflyasiyanı artırma və ABŞ prezidenti Donald Trampın iqtisadi planını çökdürmə qabiliyyəti” təmin etdiyini söyləyib.
CNN-in şərhi ilə desək, “neft daşınması söz mövzusu olduğunda, boğaz əslində rəsmi 34 kilometrlik genişliyindən qat-qat dar qəbul edilir. Nəhəng supertankerlər üçün naviqasiyaya uyğun keçid yolları hər istiqamətdə yalnız təxminən 3.2 km genişliyindədir və bu səbəbdən gəmilər həm İran, həm də Oman ərazi sularından keçmək məcburiyyətindədirlər.”
Boğazın Bağlanması Yıkıcı Olar: Asiya İqtisadiyyatları Təhlükə Altında
Lakin enerji bazarlarını izləyən “Vanda Insights”ın qurucusu və baş direktoru Vandana Hariyə görə, İranın boğazı bağlaması ehtimalı “uzaq bir risk” olaraq qiymətləndirilir. Bölgədə artan ABŞ donanma varlığı isə həm çəkindirici, həm də mümkün bir müdaxilə vasitəsi kimi fəaliyyət göstərir.
Həci, “İranın itirəcəyi çox şey, qazanacağı isə demək olar ki, heç bir şey yoxdur” deyib və əlavə edib: “İran, neft istehsal edən qonşularını ki, bunlar İsrail və ABŞ-ın hücumlarına qarşı bitərəf, hətta rəğbətli bir mövqe sərgiləyirlər, düşmən halına gətirməyi gözə ala bilməz, eynilə ən böyük xam neft bazarı olan Çini qəzəbləndirməyi gözə ala bilməyəcəyi kimi.”
Boğazın bağlanması, CNN-ə görə, “xüsusilə bu su yolu ilə daşınan xam neft və təbii qaza bağlı olan Çin və digər Asiya iqtisadiyyatları üçün olduqca dağıdıcı olar.” EIA-nın proqnozlarına görə, ötən il Hürmüz boğazından daşınan xam neftin 84 faizi və sıxılmış təbii qazın 83 faizi Asiya bazarlarına yönəlib.
Çin, İran neftinin ən böyük alıcısı mövqeyindədir. 2025-ci ilin ilk rübündə bu boğazdan gündə 5.4 milyon barel neft tədarük edib. Hindistan və Cənubi Koreya isə müvafiq olaraq gündəlik 2.1 milyon və 1.7 milyon barel idxal həyata keçirib. Bunun əksinə, ABŞ və Avropa eyni dövrdə müvafiq olaraq yalnız 400 min və 500 min barel neft idxal ediblər.
Bazar günü Hindistanın Neft və Təbii Qaz Naziri Hardeep Sing Puri “X” platforması üzərindən etdiyi paylaşımda, ölkəsinin son bir neçə ildə neft tədarükünü “şaxələndirdiyini” bildirərək narahat investorları sakitləşdirməyə çalışıb.
Puri, “Artıq tədarükümüzün böyük qismi Hürmüz boğazından keçmir. Neft marketinq şirkətlərimiz bir neçə həftəlik tədarük ehtiyatına sahibdir və fərqli marşrutlardan enerji almağa davam edir” deyərək əlavə edib: “Vətəndaşlarımıza yanacaq tədarükündə sabitliyi təmin etmək üçün zəruri bütün addımları atacağıq.”
24 saat
