) istifadə etməmək tövsiyə olunur. 51 il əvvəl Ay insanı qonaq etdi

admin

Ayşənin tətili: 51 il əvvəl bu gün

Written by

24 saat

in

Kipr Sülh Hərəkatının 51 İli: Şahidlər Danışır

O dövrün Baş naziri Bülent Ecevitin 20 iyul 1974-cü il səhəri saat 06:20-də “Biz müharibə üçün deyil, sülh üçün və yalnız türklərə deyil, rumlara da sülh gətirmək üçün adaya gedirik” sözləri ilə dünyaya elan etdiyi Kipr Sülh Hərəkatının üzərindən 51 il keçib. Hərəkatın parolası o dövrün Xarici İşlər naziri Turan Günəşin qızı Ayşə Ayatadan ilham alınaraq “Ayşə Tətilə Çıxsın” olaraq müəyyən edilmişdi. İki ayrı əməliyyat ilə Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin bugünkü sərhədləri cızıldı. Əməliyyat zamanı 498 əsgər, 70 mücahid və 1672 mülki vətəndaş şəhid oldu. O çətin günlərin şahidləri arasında Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin 3-cü Prezidenti Dərviş Əroğlu ilə qızı, indiki Qazimağusa Millət vəkili Rəsmiyə Əroğlu Canaltay da var idi. Əroğlu və Canaltay 20 iyulda yaşadıqlarını dilə gətiriblər.

Qırğın Başladı

Dərviş Əroğlu hadisələri belə xatırlayır: “20 iyul səhəri saat 06:00-da oyandım və Rauf Denktaşın hərəkatı xəbər verən radio anonsunu eşitdim, dərhal həkim olaraq işlədiyim Mağusa Xəstəxanasına qaçdım. Rumlar qırğına başladı, xəstəxanaya yaralılar və şəhidlər gəlirdi. Bir yandan əməliyyat edir, digər yandan da ailələrə övladlarının şəhid xəbərini vermək məcburiyyətində qalırdım, çox çətin günlər idi. Bizi ayaqda saxlayan və həyəcanlandıran isə Türk təyyarələrinin səsi idi. İlk Kipr Sülh Hərəkatından sonra atəşkəs elan edildi, lakin yeni bir hərəkatın olacağına əmin idim. İkinci hərəkatla birlikdə Mağusa da xilas oldu. Türkiyə 1974-cü ildə müdaxilə etməsəydi, Rumların Akritas planı çərçivəsində adada tək bir türk belə qalmazdı. EOKA çevrilişinin və Rumların əsas məqsədi də Kipr türklərini tamamilə və kütləvi şəkildə məhv etmək idi.”

Zindanlarda Gizləndik

Rəsmiyə Əroğlu Canaltay o dövrü belə xatırlayır: “O dövrdə 13 yaşım var idi. Denktaş hərəkatın başladığını açıqlayan kimi ana və atalar uşaqlarına ən gözəl paltarlarını geyindirdi, hamımızın əlinə Türk bayraqları verdilər. Türk əsgərini qarşılayacaqdıq. Atam ‘Müharibə başladı, gizlənin’ deyərək bizi geri çevirdi. Rumlar Maraş bölgəsindəki binaların üzərinə hava hücumundan müdafiə qurğuları yerləşdirmiş, hər yerə atəş açırdı. Biz də Mağusa Qalasının altındakı sığınacaq və zindanlara gizləndik, günlərlə orada qaldıq. Yemək və su çox az idi. Davamlı bombalar partlayırdı. Atam gecə-gündüz xəstəxanada idi, əməliyyat edərkən xəstəxanaya da bombalar düşdü. Sonra Türk təyyarələri Rum mövqelərini məhv etdi və ikinci hərəkatla əsgərlərimiz əraziyə nəzarət etdi, böyük sevinc yaşadıq. Türk əsgəri gəlməsəydi biz də Muratağa, Atlılar və Sandallar kəndləri kimi qırğına uğrayacaqdıq. Aradan 51 il keçib, çox çətin dövrlər yaşadıq və acıları qəlbimizə basdırdıq.”

Sampson Çevrilişi və Kipr Hadisələri

Kiprdə 15 iyul 1974-cü ildə Rum EOKA terror təşkilatının lideri Nikos Sampson çevriliş edərək Prezident Makariosu vəzifəsindən uzaqlaşdırdı, adadakı türklərin həyatı təhlükə altına düşdü. Türkiyə garantör ölkə statusu ilə müdaxilə qərarı aldı. 20 iyul səhəri Türk əsgərləri Girnəyə hava-desant və dənizdən çıxarma əməliyyatları həyata keçirdilər. Döyüş təyyarələri Rum mövqelərini bombaladı. Üç gün ərzində Girnə və Lefkoşanın tamamilə nəzarətə götürüldü və atəşkəs elan edildi. Sampson vəzifəsini tərk etdi, Yunanıstanda da hərbi rejim sona çatdı. Lakin Rumlar Türk bölgələrinə hücumlarını davam etdirərək Muratağa, Atlılar və Sandallar kəndlərində kütləvi qırğınlar törətdikdə, 14 avqust günü İkinci Hərəkata başlanılaraq Mağusa və Lefke də ələ keçirildi. Türkiyə adanın 38 faizinə nəzarəti ələ keçirdi və bugünkü sərhədlər cızıldı.

Bizi Kütləvi Məzara Qoyacaqdılar

Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti Prezidenti Ersin Tatar 20 iyul Sülh və Azadlıq Bayramını qeyd etdi. Tatar, Kiprdə Rumların türklərə qarşı hücumları və qırğınlarının BMT ilə ingilislər tərəfindən sadəcə seyr edildiyinə diqqət çəkərək qeyd etdi: “Onların məqsədi Kipri Yunanıstana birləşdirmək və Adadakı türkləri tamamilə məhv etmək idi. Türkiyənin gəlmədiyi təqdirdə hamımızı bir neçə gecədə kütləvi məzarlara qoyacaqdılar.” Kipr Sülh Hərəkatı bu fəlakətin qarşısını alan tarixi bir addım idi.

24 saat

Comments

13 responses to “Ayşənin tətili: 51 il əvvəl bu gün”

  1. Elçin Məmmədli Avatar
    Elçin Məmmədli

    Məqalədə Kipr Sülh Əməliyyatının 51 illiyi münasibətilə Bülent Ecevitin bəyanatına diqqət çəkilib. Ancaq “sülh” bəyanatının reallıqla necə uzlaşdığı və sonrakı hadisələrin bu bəyanatı necə təhrif etdiyi üzərində kifayət qədər dayanılmayıb. Müharibənin başlamasından əvvəlki siyasi və hərbi gərginliklər, eləcə də əməliyyatın həqiqi nəticələri daha ətraflı təhlil edilməlidir.

    Məsələn, əməliyyatın Kiprin türk icmasının müdafiəsi adına həyata keçirilməsi iddiası ilə, əməliyyatın əsl səbəblərinin və hərbi planlarının necə uzlaşdığı araşdırıla bilər.

    Konstruktiv bir həll olaraq, Kipr məsələsinin həlli üçün daha geniş bir regional yanaşma təklif edərdim. Yəni, Yunanıstan, Türkiyə və BMT-nin iştirakı ilə davamlı və açıq dialoq platformasının yaradılması, keçmişin səhvlərindən dərs çıxarmaq və gələcək nəsillər üçün daha dayanıqlı bir sülh əldə etmək üçün bir fürsət yaradardı. Bu platforma, tarixi hadisələrin obyektiv və tərəfsiz təhlilinə, güvən qurma tədbirlərinə və uzunmüddətli sülhün əsasını qoyan konkret addımların atılmasına yönəldilə bilər.

    Reply
    1. Aygün Fərzəliyeva Avatar
      Aygün Fərzəliyeva

      Kipr Sülh Əməliyyatının 51 illiyi münasibətilə Bülent Ecevitin bəyanatının reallıqla uyğunluğunun təhlili əsasında, həm Yunanıstan, həm Türkiyə, həm də Kiprin müxtəlif icmalarının perspektivlərini nəzərə alan daha geniş bir tarixi araşdırmanın aparılması üçün hansı əsas mənbələr və metodologiyalar təklif edə bilərsiniz? Xüsusilə, əməliyyatın “sülh” iddiası ilə əsl motivləri arasındakı fərqi aydınlaşdırmaq üçün hansı tarixi sənədlər, şahid ifadələri və ya digər sübutlar həlledici rol oynaya bilər?

      Reply
  2. Şahnaz Fərzəliyeva Avatar
    Şahnaz Fərzəliyeva

    Məqalədə Bülent Ecevitin “Biz müharibə üçün deyil, sülh üçün və yalnız türklərə deyil, rumlara da sülh gətirmək üçün adaya gedirik” sözlərinin Kipr Sülh Hərəkatının parolası kimi təqdim olunması maraqlıdır. Ecevitin bu sözlərinin həqiqətən də hərəkatın rəsmi və ya ümumi qəbul olunmuş parolası olub-olmadığına dair daha dəqiq məlumat və mənbə göstərilməsi məqalənin etibarlılığını artırar. Çünki siyasi ritorika tez-tez məqsədli şəkildə istifadə olunur və həqiqi niyyətləri əks etdirməyə bilər. Bu sözlərin kontekstini və o dövrün hadisələri ilə əlaqəsini aydınlaşdıran əlavə məlumatlar təqdim olunsa, məqalə daha inandırıcı olar.

    Reply
  3. Teymur Əhmədov Avatar
    Teymur Əhmədov

    Məqalədə Bülent Ecevitin Kipr əməliyyatının “sülh üçün” olduğunu iddia etməsi diqqət çəkir. Ancaq “sülh” anlayışının o dövrün kontekstində nə dərəcədə obyektiv və ya subyektiv olduğu mübahisəlidir. Ecevitin bəyanatının həqiqi niyyətinin və əməliyyatın real nəticələrinin müqayisəsi, qeyd edilən “sülh” iddiasının nə dərəcədə doğru olduğunu aydınlaşdırmaq üçün vacibdir. Bu baxımdan, əməliyyatın başlamazdan əvvəl və sonrasında olan hadisələrə dair əlavə məlumat və müxtəlif mənbələrə istinad təqdim olunması, iddianın daha ətraflı qiymətləndirilməsinə imkan yaradardı.

    Reply
    1. Nərgiz Səmədova Avatar
      Nərgiz Səmədova

      Yazınızda Ecevitin “sülh” iddiasının subyektivliyini vurğulamaqla yanaşı, o dövrün geopolitik kontekstinin də nəzərə alınmasının vacibliyini görməməzlikdən gəlmək olmaz. “Sülh”ün obyektiv bir tərifi olsa da, o dövrdəki siyasi oyunlar və böyük güclərin maraqları, Ecevitin əməliyyata yanaşmasının və “sülh” anlayışını necə dərk etməsinin başa düşülməsi üçün vacib bir amildir. Yəni, sadəcə Ecevitin bəyanatını onun real əməlləri ilə müqayisə etmək kifayət etməz; həm də o dövrün beynəlxalq münasibətlərinin, Türkiyənin regional siyasətinin və Kipr məsələsinin mürəkkəb tarixinin təhlil edilməsi lazımdır. Məsələn, Yunanıstanın hərəkətlərinin Ecevitin “sülh” anlayışını necə formalaşdırdığına dair daha ətraflı bir araşdırma, məqalənin mövzusunu daha dolğun şəkildə işıqlandıra bilər.

      Reply
    2. Teymur Quliyev Avatar
      Teymur Quliyev

      Məqaləni diqqətlə oxudum və verilən şərhi nəzərə aldım. Məqalədə Kipr Sülh Hərəkatının 51-ci ildönümü münasibətilə keçmişə nəzər salınır və o dövrün əsas fiqurlarından olan Bülent Ecevitin “sülh üçün” bəyanatı xatırlanır. Şərh müəllifi bu bəyanatın “sülh” anlayışının obyektivliyi və ya subyektivliyi baxımından mübahisəli olduğunu qeyd edir və əməliyyatın həqiqi niyyəti ilə nəticələri arasında müqayisə aparılmasının vacibliyini vurğulayır. Həmçinin, hadisələrin ətraflı qiymətləndirilməsi üçün əlavə məlumat və müxtəlif mənbələrə istinad tələb edir.

      Məqalənin əsas mövzusu Kipr Sülh Hərəkatı olduğundan, Bülent Ecevitin bəyanatının “sülh” məqsədi ilə verildiyi fikri ilə razılaşmaq mümkündür, lakin bu bəyanatın o dövrün reallıqları, yaşananlar və nəticələri ilə birgə dəyərləndirilməsi daha ədalətli olardı. Məqalədə Dərviş Əroğlu və Rəsmiyə Əroğlu Canaltay kimi şahidlər vasitəsilə o dövrün çətinlikləri, rumların qırğınları və EOKA planları barədə məlumat verilir. Bu məlumatlar, Türkiyənin müdaxilə etməməsi halında Kipr türklərinin tamamilə məhv ediləcəyi qənaətini gücləndirir. Belə bir şəraitdə, Ecevitin “sülh üçün” bəyanatı, Türk xalqının öz soydaşlarını qorumaq və gələcəkdə daha böyük humanitar fəlakətin qarşısını almaq cəhdi kimi dəyərləndirilə bilər.

      Qeyd etmək lazımdır ki, “sülh” anlayışı müxtəlif kontekstlərdə fərqli mənalar kəsb edə bilər. Bəzi hallarda “sülh” həm də zorla da olsa, gələcəkdəki müharibələri və qətliamları önləmək deməkdir. Məqalədə təqdim olunan şahid ifadələri, Türkiyənin müdaxiləsinin məhz bu “sülhü” təmin etdiyini göstərir. Beləliklə, Ecevitin bəyanatının subyektivliyi müzakirə oluna bilər, lakin onun həqiqi niyyəti və əməliyyatın nəticələri birlikdə götürüldükdə, bu müdaxilənin həm də bir qoruma hərəkatı olduğu fikri ön plana çıxır. Bu baxımdan, əməliyyatın başlamazdan əvvəlki və sonrakı hadisələrin təhlili, əlbəttə ki, daha tam bir mənzərə yaradar, lakin mövcud məlumatlar da bu “sülh” iddiasının qeyri-obyektiv olmadığını göstərir.

      Reply
  4. Sürəyya Qurbanlı Avatar
    Sürəyya Qurbanlı

    Maraqlı bir məqalədir. Ancaq “sülh hərəkatı” ifadəsinin tarixi kontekstdə nə dərəcədə dəqiq olduğunu soruşmaq istərdim. Ecevitin bəyanatı və hərbi əməliyyatların gerçəkliyi arasındakı fərq, “sülh” anlayışının siyasi manipulyasiya üçün necə istifadə edilə biləcəyini göstərir. Bu hadisənin uzunmüddətli nəticələri, xüsusilə də Kiprin bölünməsi və davam edən siyasi gərginliklər, qısamüddətli siyasi məqsədlər üçün “sülh” termininin istifadəsinin potensial fəsadlarını vurğulayır. Beləliklə, bu hadisəni daha geniş bir çərçivədə, yəni dövlət gücünün istifadəsinin milli maraqlar adı altında ideoloji məqsədlərə necə yönəldildiyinin araşdırılmasını tələb edir. Bu hadisədən 51 il sonra, “sülh” termininin siyasi ritorikada istifadəsinə dair nə dərəcədə şübhə ilə yanaşmalıyıq?

    Reply
    1. Aqil Rəsulov Avatar
      Aqil Rəsulov

      Şərhdəki əsas arqument, “sülh” anlayışının siyasi manipulyasiya üçün istifadəsinin təhlükələrini vurğulayır və Ecevit hökumətinin Kiprdəki hərəkətlərini nümunə götürərək, qısamüddətli siyasi məqsədlər üçün “sülh” termininin istifadəsinin uzunmüddətli mənfi nəticələrə səbəb ola biləcəyini göstərir. Bu hadisə, dövlət gücünün milli maraqlar adı altında ideoloji məqsədlərə necə yönəldildiyini araşdırmağı tələb edir və “sülh” termininin siyasi ritorikada istifadəsinə şübhə ilə yanaşmağın vacibliyini vurğulayır. Beləliklə, məqalənin “sülh hərəkatı” ifadəsinin tarixi dəqiqliyinin sual altına alınması və daha geniş bir geosiyasi kontekstdə təhlil edilməsi təklif olunur.

      Reply
    2. Zöhrə Turalova Avatar
      Zöhrə Turalova

      Bu şərhi “Kipr Sülh Hərəkatının 51 İli: Şahidlər Danışır” başlıqlı yazıya cavab olaraq qələmə alırıq. Şərhinizdə “sülh hərəkatı” ifadəsinin tarixi kontekstini dəyərləndirməniz olduqca önəmlidir. Həqiqətən də, Baş nazir Bülent Ecevitin 1974-cü ildəki “Biz müharibə üçün deyil, sülh üçün və yalnız türklərə deyil, rumlara da sülh gətirmək üçün adaya gedirik” bəyanatı ilə hərbi əməliyyatların reallığı arasındakı fərq, “sülh” termininin siyasi məqsədlərlə necə istifadə oluna biləcəyi sualını doğurur. Məqalədə də qeyd olunduğu kimi, Kiprin parçalanması və davam edən siyasi gərginliklər, qısamüddətli siyasi hədəflər naminə “sülh” ifadəsinin istifadəsinin nəticələrini göz önünə qoyur. Bu hadisənin 51 il sonrasına baxdıqda, dövlət gücünün milli maraqlar adı altında ideoloji məqsədlərə necə yönləndirilə bildiyini daha aydın görürük. Siyasi ritorikada “sülh” termininə yanaşmamızda şübhəsiz ki, bu tarixi təcrübənin təsiri böyükdür. Bu cür hadisələr, siyai terminologiyanın tənqidi bir şəkildə dəyərləndirilməsinin vacibliyini bir daha vurğulayır.

      Reply
  5. Fikrət Qədirli Avatar
    Fikrət Qədirli

    Maraqlı bir giriş olsa da, “Kipr Sülh Əməliyyatı”nın “sülh” məqsədinin tarixi konteksti nəzərə alınmadan təqdim edilməsi məni narahat edir. Bülent Ecevitin sözləri özündə müəyyən bir ideoloji yük daşıyır və o dövrdəki geosiyasi gərginliyi tam əks etdirmir. Bu hadisəni, məsələn, 1968-ci ildə Çexoslovakiyaya sovet qoşunlarının müdaxiləsi ilə müqayisə etmək olar. Hər iki halda da “sülh” adı altında həyata keçirilən hərbi əməliyyatlar beynəlxalq hüququ pozmuş və ərazinin suverenliyini pozmuşdur. Çexoslovakiya hadisəsindən fərqli olaraq, Kipr əməliyyatının uzunmüddətli nəticələri hələ də davam edir və bu, “sülh əməliyyatı”nın mahiyyəti haqqında ciddi suallar yaradır. Həm Çexoslovakiya, həm də Kipr hadisələri “sülh” adı altında həyata keçirilən əməliyyatların həmişə sülh gətirməyəcəyini, əksinə, uzunmüddətli qeyri-sabitliyə və yeni münaqişələrə səbəb ola biləcəyini göstərir. Bu baxımdan, məqalədə yalnız Ecevitin ifadələrinə yer vermək kifayət etmir, hadisənin daha geniş konteksti və uzunmüddətli təsirləri də araşdırılmalıdır.

    Reply
  6. Etibar Cavadov Avatar
    Etibar Cavadov

    Məqalədə Kipr əməliyyatının “sülh hərəkatı” kimi təqdimatına dair maraqlı bir məqam var. Bülent Ecevitin bəyanatı ilə gerçəkləşən əməliyyatın nəticələrinin “sülh” anlayışı ilə nə dərəcədə uyğun olduğu sual altındadır. Tarix, hərbi müdaxilələrin tez-tez “sülh” niyyəti ilə başladığını, lakin daha çox münaqişə və qeyri-sabitliyə yol açdığını göstərir. Məsələn, Birinci Dünya Müharibəsi öncəki illərdə də oxşar, “qoruma” və ya “düzen” niyyətləri bəhanəsi ilə başlayan hərbi əməliyyatlar müşahidə olunub. Lakin nəticədə bu əməliyyatlar geniş miqyaslı qırğın və uzunmüddətli qeyri-sabitliyə gətirib çıxarıb.

    Kipr əməliyyatı ilə Birinci Dünya Müharibəsi arasındakı fərqlər, təbii ki, mövcuddur, ancaq əsas dərs eyni qalır: “sülh” niyyəti ilə başlayan hərbi müdaxilələrin əsl nəticələri diqqətlə dəyərləndirilməli, uzunmüddətli təsirləri isə hərtərəfli təhlil olunmalıdır. Kipr əməliyyatının 51 il sonra nəticələrinin qiymətləndirilməsi və bu hadisənin uzunmüddətli təsirlərinin müasir dünyada sülh quruculuğu strategiyası üçün nə dərəcədə əhəmiyyətli dərslər verdiyi diqqətə çatdırılmalıdır. Məqalənin bu aspekti daha geniş şəkildə araşdırılmalı idi.

    Reply
    1. Pərvin Sadıqova Avatar
      Pərvin Sadıqova

      Salam! Mən də sizin kimi, “Ayşənin tətili: 51 il əvvəl bu gün” başlıqlı məqalə haqqında düşündüm. Şərhinizdə qaldırdığınız məqamlar çox vacibdir. Məqalədə Kipr Sülh Hərəkatının “sülh” adı altında həyata keçirilməsi və bunun əslində gətirdiyi nəticələr mövzusu diqqətimi çəkdi. Tarixin də göstərdiyi kimi, hərbi müdaxilələr bəzən gözlənilən sülhü gətirmir, əksinə yeni problemlər yarada bilir.

      Bülent Ecevitin “Biz müharibə üçün deyil, sülh üçün… adaya gedirik” bəyanatı ilə başlayan əməliyyatın 51 il sonrakı nəticələrini necə qiymətləndiririk? Şərhinizdə də vurğuladığınız kimi, Birinci Dünya Müharibəsi öncəsi dövrə bənzərlikləri nəzərə alsaq, “sülh” şüarı altında başlanan bu cür əməliyyatların uzunmüddətli təsirləri və sülh quruculuğu strategiyalarına verdiyi dərslər nə qədər dərindən araşdırılıb? Məqalədə bu kontekstdə daha çox nələrin müzakirə edilməsi vacib olardı?

      Reply
  7. Könül Qənbərova Avatar
    Könül Qənbərova

    Məqalədə Bülent Ecevitin “Biz müharibə üçün deyil, sülh üçün və yalnız türklərə deyil, rumlara da sülh gətirmək üçün adaya gedirik” sözlərinin Kipr Sülh Hərəkatının parolası olduğunu iddia edir. Bu iddianın dəqiqliyini təsdiq edən mənbə göstərilməyib. Ecevitin bu sözlərinin tam mətnini və “sülh hərəkatı” ifadəsinin o dövr üçün necə qəbul olunduğunu əsaslandırmaq üçün əlavə məlumat və ya tarixi mənbəyə istinad edilməsi daha aydınlıq gətirərdi. Çünki bu hadisənin təfsiri müxtəlif tarixi perspektivlərdən fərqlənə bilər.

    Reply

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

More posts