Qarabağ müharibəsində Belarus hava müdafiəsinin rolu
Azərbaycan İkinci Qarabağ Müharibəsi zamanı Belarusdan əldə etdiyi hava müdafiə sistemləri ilə erməni dronlarını məhv edib. Bu barədə Mütəşəkkil Cinayət və Korrupsiyanı Araşdırma Təşkilatının (OCCRP) avqustun 26-da dərc etdiyi məlumatda bildirilir.
Belarusun özəl silah istehsalçısı “Tetraedr” şirkəti Azərbaycanı zenit-raket sistemlərini modernləşdirməyə imkan verən avadanlıq və xidmətlərlə təmin edib. Bu məlumat OCCRP və onun tərəfdaşları – Ermənistanda “Hetq” saytı, habelə mühacirətdə olan Belarus jurnalistlərinin “Buro Media” təşkilatı tərəfindən əldə edilmiş, şirkətə məxsus xüsusi fayllarda öz əksini tapıb.
“Tetraedr”in daxili hesabatlarından birində qeyd olunur ki, Azərbaycanın əldə etdiyi hava hücumundan müdafiə sistemi 44 günlük müharibə boyunca Ermənistan dronlarının məhv edilməsində fəal şəkildə istifadə olunub. Hesabatda şirkətin “Pechora-2TM” zenit-raket komplekslərinin 11 pilotsuz uçuş aparatını vurduğu göstərilir.
Silah təchizatında “Tetraedr” və müqavilələr
Sızdırılmış sənədlər “Tetraedr”in Azərbaycan ordusuna təchizat və dəstək göstərərək ən azı 16 müqavilə imzaladığını ortaya qoyur. Bunların içərisində 2017-ci ilin oktyabrında Azərbaycanın müdafiə naziri Zakir Həsənovun Belarusun paytaxtı Minskə səfəri zamanı imzalanmış, ümumi dəyəri 13 milyon dollardan artıq olan iki əhəmiyyətli müqavilə də var. Bu müqavilələr “Pechora-2TM” sistemlərinin təmiri, texniki qulluğu və dəstəyini əhatə edib.
Bu müqavilələrin ən azı doqquzunda “Tetraedr”in birbaşa tərəfdaşı Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi olmayıb. Bunun əvəzinə, Britaniyanın Vircin adalarında qeydiyyatdan keçmiş “N.P.O. Navigation Systems” adlı özəl vasitəçi şirkət istifadə edilib. Bu müqavilələrin imzalanmasında Azərbaycan Müdafiə Nazirliyini təmsil edən Zakir Həsənovun rolu vacib hesab olunur.
Ofşor vasitəçilər və korrupsiya riskləri
OCCRP bildirir ki, vasitəçi şirkətlərdən istifadə beynəlxalq silah ticarətində geniş yayılmış təcrübədir və qanunsuz sayılmır. Lakin ekspertlər bu cür müqavilələrin ofşor şirkətlər üzərindən aparılmasının korrupsiya riskini artırdığı barədə xəbərdarlıq edirlər. Stokholm Beynəlxalq Sülh Tədqiqatları İnstitutunun silah transferləri üzrə aparıcı tədqiqatçısı Piter Vezeman vurğulayıb ki, silah ticarətində gizlilik və qeyri-şəffaflıq nə qədər çox olarsa, korrupsiyalaşmış məmurların şəxsi qazanc əldə etmə imkanları da bir o qədər artır.
Britaniyanın Vircin adaları gizlilik yurisdiksiyası kimi tanınır, burada şirkətlərin sahibləri açıq şəkildə qeyd edilmir. Lakin OCCRP-nin daha əvvəl üzə çıxardığı “Pandora Sənədləri” (Pandora Papers) “N.P.O. Navigation Systems” şirkətinin mülkiyyət tarixini qismən işıqlandırıb.
Şəxsi əlaqələr və sahiblik strukturları
Məlumatlara görə, 2006-2020-ci illər arasında “N.P.O. Navigation Systems” başqa bir Britaniya Vircin adaları şirkəti olan “Sotel Alliance Ltd.” tərəfindən idarə olunub. Sənədlərdə yalnız 2016-cı ilin dekabrına aid benefisiar sahiblər qeyd olunur: azərbaycanlı iş adamları Fuad Seyidəliyev və Arif Rəhimov.
Seyidəliyev və Arif Rəhimov hər ikisi Azərbaycan ordusu ilə əməkdaşlıq edən, o cümlədən “Tetraedr” ilə birgə müəssisə yaradan “Azairtechservice” (sonradan “Esis Technologies” adını dəyişib) şirkətinin hüquqi nümayəndələri və yüksək vəzifəli rəhbərləri kimi fəaliyyət göstəriblər. Arif Rəhimovun bu əlaqələri vasitəçi şirkətlərin rolunu daha da maraqlı edir. 2020-ci ilin əvvəlində “N.P.O. Navigation Systems” üzərində nəzarət, sənədlərdə Seyidəliyev və Rəhimovun etibarlı nümayəndəsi kimi təsvir edilən başqa bir şəxsə keçib. İki ay sonra isə şirkətin direktoru olmuş İsrail vətəndaşı David Sutovskiyə ötürülüb.
“N.P.O. Navigation Systems”, Arif Rəhimov və Sutovskinin şərh sorğularına cavab verməməsi diqqət çəkir. Ermənistan və Azərbaycan müdafiə nazirlikləri də OCCRP-nin suallarını cavablandırmayıblar.
Diplomatik reaksiyalar və əvvəlki məlumatlar
İndiyədək Azərbaycanın 2020-ci ilin payızında baş tutan müharibədə Türkiyənin “Bayraktar” və İsrailin “Harop” dronlarından istifadə etdiyi geniş şəkildə məlum idi.
Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenko daha əvvəl Azərbaycanın apardığı 44 günlük müharibəni “azadlıq müharibəsi” kimi qiymətləndirmiş, Prezident İlham Əliyevi tərifləmişdi. Buna cavab olaraq, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Lukaşenkonun hakimiyyətdə olduğu müddətdə Belarusa səfər etməyəcəyini bəyan edib.
Leave a Reply