Category: Dünya

ABŞ boş hədəfə vurdu: Hücum əvvəlcədən bilindi

ABŞ prezidenti Donald Tramp, İranın nüvə proqramına qarşı həyata keçirilən son hava zərbəsində Fordo, Natanz və İsfahandakı üç nüvə obyektinin “tamamilə məhv edildiyini” açıqladı. Lakin əməliyyatdan dərhal sonra ortaya çıxan iddialar diqqəti bu hadisənin pərdəarxasına yönəltdi: İran bu hücumu əvvəlcədən bilirdimi?

Məlumat Sızması İddiaları: ABŞ-dan Tehrana Gizli Mesaj?

Qətər mərkəzli Amwaj.media-nın yüksək vəzifəli bir İranlı mənbəyə istinadən verdiyi xəbərə görə, Vaşinqton rəhbərliyi 2024-cü il iyunun 21-də Tehrana mesaj göndərərək müharibə istəmədiklərini və yalnız müəyyən nüvə obyektlərini hədəf alacaqlarını bildirib. Bu mesaj, adı açıqlanmayan üçüncü bir ölkə vasitəsilə İrana çatdırılıb. İranlı mənbənin sözlərinə görə, hücumdan əvvəl hədəf alınan obyektlər böyük ölçüdə boşaldılmış, zənginləşdirilmiş uran da “təhlükəsiz yerlərə” daşınmışdı. Bu iddialar hərbi əməliyyatın xarakterini tamamilə dəyişir.

Peyk Görüntüləri İddiaları Gücləndirir: Boşaldılan Konvoylar

Fordo Nüvə Obyektinə aid 2024-cü il 19 iyun tarixli Maxar peyk görüntülərində ərazidən ayrılan 16 yük maşınından ibarət bir konvoy diqqət çəkib. TS2 Space adlı müdafiə şirkəti bu hərəkətliliyin sentrifuqaların və ya mühafizə avadanlıqlarının “təşviş içində” təxliyəsinə işarə etdiyini bildirib. Bundan əlavə, Natanz və İsfahan obyektlərindən də son günlərdə intensiv daşımaların aparıldığına dair görüntülər ictimaiyyətə yayılıb. Bu faktlar ABŞ-ın İrana mesaj göndərməsi və Tehranın bu xəbərdarlığı nəzərə alması iddialarını gücləndirir.

Trampın Bəyanatı və Mütəxəssis Rəyləri

Hücumdan dərhal sonra “Truth Social” vasitəsilə açıqlama verən ABŞ prezidenti Donald Tramp, “Dünənki hərbi müvəffəqiyyətimiz əla idi, bombanı onların əlindən aldıq,” dedi. Müdafiə naziri Pit Heqset isə İranın nüvə imkanlarının “məhv edildiyini” iddia etdi. Lakin bir çox mütəxəssis, əməliyyatın hədəf aldığı obyektlərdəki yüksək zənginləşdirilmiş uranın böyük ölçüdə əvvəlcədən daşındığını və İranın nüvə qabiliyyətinin hələ tamamilə aradan qalxmadığını vurğulayır.

“Gecəyarısı Çəkici Əməliyyatı”: Hədəflər və Nəticələr

ABŞ, “Gecəyarısı Çəkici Əməliyyatı” adlandırılan bu hücumla İranın nüvə infrastrukturunu hədəf alıb. ABŞ ərazisindən qalxan 7 ədəd B-2 “ruh” bombardmançı təyyarəsi 14 ədəd 30 min funtluq GBU-57 bunker dəlici bomba atıb. Həmçinin, bir Amerika sualtı gəmisindən iki düzinə Tomahawk raketi buraxılıb. Hücumdan sonra Donald Tramp, “Bu davam edə bilməz. Ya sülh olacaq, ya da İran üçün daha böyük bir faciə yaşanacaq,” sözləri ilə yeni təhdidlər səsləndirdi.

Nüvə Riski Tamamilə Aradan Qalxdımı?

Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (BAEA) məlumatlarına görə, İran 2024-cü ilin may ayına qədər yüzdə 60 nisbətində zənginləşdirilmiş 408.6 kiloqram urana sahib idi. Bu miqdarın böyük hissəsinin Fordoda saxlandığı və hücumdan qısa müddət əvvəl daşındığı bildirilir. Bu fakt, uranın təhlükəsiz yerə köçürüldüyü iddialarını dəstəkləyir və nüvə riskinin tamamilə aradan qalxmadığı sualını ortaya qoyur.

Tehranın Reaksiyası və Qeyri-müəyyənlik

İranın dini liderinə yaxın şəxslərdən biri olan Əli Şəmxani, “Obyektlərin tamamilə məhv edildiyini güman etsək belə, zənginləşdirilmiş material, yerli bilik və siyasi iradə hələ də əlimizdədir. Oyun bitməyib,” deyərək cavab verib. ABŞ Silahlı Qüvvələrinin Qərargah Rəisi General Dan Keyn isə “İlkin tapıntılara görə, hər üç obyekt ciddi zərər görüb,” açıqlamasını vermişdi. Lakin İran bu açıqlamanı təsdiqləmədi və obyektlərdə aşkar bir zərərin olmadığını bildirdi. Bu ziddiyyətli bəyanatlar, əməliyyatın həqiqi nəticələri haqqında qeyri-müəyyənliyi artırır.

24 saat

İyun 23, 2025
İsrail: ABŞ İran zərbəsi ilə ən böyük təhdidi aradan qaldırdı

ABŞ-ın İran Hava Zərbələri: Danon BMT Təhlükəsizlik Şurasında Cəsarətli Bəyanatlar Verdi

İsrailin BMT-dəki keçmiş səfiri Danni Danon, ABŞ-ın İrana qarşı həyata keçirdiyi hava zərbələrindən sonra toplanan BMT Təhlükəsizlik Şurasında çıxış edərək diqqətçəkən açıqlamalar verib. Danon, öz bəyanatında ABŞ-ın “azad dünyanın lideri” olduğunu və “Yüksələn Aslan Əməliyyatımız”a bənzər şəkildə, azad dünyanın üzləşdiyi ən böyük varlıq təhdidini aradan qaldırdığını vurğulayıb. Bu çıxış regionda artan gərginliyi və İsrailin İran siyasətinə dair mövqeyini bir daha qabardırdı.

“Bu, Seçim Müharibəsi Deyil, Zərurət İdi”

ABŞ-ın İranın nüvə obyektlərinə yönəlmiş hava zərbələrini şərh edən Danni Danon, bu əməliyyatın bir seçim müharibəsi olmadığını, əksinə bir zərurət olduğunu bildirib. O, Vaşinqtonun “İsrail, Orta Şərq və dünya üçün doğru bir addım atdığını” müdafiə edib. Danon, bu cəsur addımı üçün ABŞ-a və “bir çoxlarının tərəddüd etdiyi bir vaxtda hərəkətə keçərək azad dünyanı qüvvət və mənəvi aydınlıqla qoruduğu üçün” o zamankı ABŞ prezidenti Donald Trampa təşəkkürünü bildirib. Bu bəyanatlar ABŞ-ın regiondakı hərəkətlərinə İsrail tərəfindən verilən qeyd-şərtsiz dəstəyi nümayiş etdirir.

Tehranın Başqa Planları Var İddiası

Danon, İranın diplomatik danışıqlar prosesini bir “teatr”a çevirdiyini irəli sürərək, danışıqların dəfələrlə sınaqdan keçirildiyini, lakin Tehran rejiminin “başqa planları olduğunu” iddia edib. “İran hərəkət etmək istəmədi, bu səbəbdən hərəkətə gətirilməli idi,” deyən Danon, nüvə təhdidinin bir daha təkrarlanmamasını təmin etmək üçün bu əməliyyatın doğru zaman olduğunu vurğulayıb. O, İsrailin İranla müqayisədə mənəvi cəhətdən üstün olduğunu iddia edərək, “Onlar xaos axtarır, biz nizam axtarırıq. Onlar dünyanı məhv etmək üçün silahlar istehsal edir, biz onu qorumaq üçün tərəfdaşlıqlar qururuq,” deyə çıxışını yekunlaşdırıb.

24 saat

İyun 23, 2025
Tramp: İran nüvə qurğuları hücumda məhv edilib – doğru

Donald Tramp İranın Nüvə Obyektlərinin Məhv Edildiyini İddia Edir: ABŞ Rəsmiləri İlə Ziddiyyət

Keçmiş ABŞ prezidenti Donald Tramp “Truth Social” platformasında verdiyi açıqlamalarla ABŞ rəsmilərinin İranın nüvə obyektlərinə endirilən zərbələrlə bağlı bəyanatları arasında ciddi ziddiyyət yaradıb. Bu bəyanatlar bölgədəki hərbi gərginlik və informasiya müharibəsinin miqyasını bir daha gözlər önünə sərir.

“Tamamilə Məhv Edilib” İddiası

Donald Tramp “Truth Social” hesabında etdiyi paylaşımda İranın bütün nüvə obyektlərində “nəhəng dağıntılar” olduğunu bildirib. O, “Məhv edildi demək tamamilə doğrudur” ifadəsini işlədərək, bu zərbələrin effektivliyini vurğulayıb. Keçmiş prezident xüsusilə Fordo nüvə obyektinə diqqət çəkib. Trampın sözlərinə görə, Fordodakı ağ rəngli struktur qayanın dərinliklərinə basdırılıb, hətta onun damı belə yeraltı səviyyədə yerləşir. “Ən böyük ziyan yer səviyyəsinin altında baş verib. Tam isabətdir!” – deyə Donald Tramp əlavə edib.

Peyk Görüntüləri Və Rəsmi Açıqlamalar Ziddiyyəti

Lakin bu iddialar “New York Times” (NYT) tərəfindən əldə edilən peyk görüntüləri və ABŞ rəsmilərinin bəyanatları ilə ziddiyyət təşkil edir. NYT-nin peyk görüntülərində Fordo obyektinin “dəstək binası” adlandırılan ağ rəngli və açıqda yerləşən binasının heç bir ziyan görmədiyi, yalnız sığınacaq dağıdan bombanın giriş yerlərinin aşkarlandığı bildirilmişdi. Bundan əlavə, ABŞ-ın yüksək səviyyəli bir rəsmisi daha əvvəl verdiyi açıqlamada, ABŞ hücumunun Fordo nüvə obyektini məhv etmədiyini, lakin “ciddi şəkildə ziyan vurduğunu” vurğulamışdı.

Fərqli Bəyanatlar Silsiləsi

Bu, Donald Tramp və ABŞ-ın digər rəsmiləri arasında yaranan ilk məlumat fərqliliyi deyil. Daha əvvəl Donald Tramp İranın Fordo, Natanz və İsfahan kimi mühüm nüvə obyektlərinə endirilən zərbələrdən sonra bu kritik nöqtələrin “tamamilə yox edildiyini” iddia etmişdi. Lakin Baş Qərargah rəisi Den Keyn də daxil olmaqla müxtəlif təhlükəsizlik rəsmiləri bu ərazilərin yalnız “ziyan gördüyünü” bildirmişdilər. Bu vəziyyət, ölkənin daxilində belə, strateji əhəmiyyətli məlumatların necə təqdim edilməsi ilə bağlı fərqli yanaşmaların olduğunu göstərir.

24 saat

İyun 23, 2025
Qatil dronlar, robot taksilər: Yeni ağır texno sərmayələr, gerçək!

ABŞ Milyarderləri: Gələcəyin Texnologiyaları və İnqilabi Yatırımlar

Dünya qarışıq bir dövrdən keçərkən, ABŞ-ın bir sıra nüfuzlu iş adamları bu vəziyyəti yeni bir sivilizasiyanın qapılarını açmaq üçün nadir bir fürsət olaraq dəyərləndirirlər. Elon Maskdan Sem Altmana, Daniel Ekdən Mark Zukerberqə qədər bir çox sahibkar, robotaksilər, pilotsuz hava nəqliyyatı vasitələri və Günəş enerjisi ilə işləyən nəhəng sistemlər kimi “elmi fantastika” səviyyəsindəki layihələrə böyük vəsait ayırırlar. Bu təşəbbüslər müdafiə, nəqliyyat və enerji kimi əsas sahələri transformasiya etmək qüdrətinə malikdir.

Sərt Texnologiyanın Yüksəlişi

Süni intellekt sahəsindəki irəliləyişlər, “sərt texnologiya” olaraq adlandırılan fiziki məhsullara olan marağı yenidən alovlandırıb. Bir vaxtlar proqram təminatının dominant olduğu dövrdən sonra, donanım həlləri indi yenidən sahibkarların və investorların gündəmindədir. Bu yeni cərəyan köklü sənaye sahələrini inqilabi şəkildə dəyişdirmə potensialı daşıyır.

Müdafiədə Yeni Era

Spotify-ın qurucusu Daniel Ek, Almaniyanın müdafiə sahəsində fəaliyyət göstərən Helsing şirkətinə 600 milyon avro dəyərində mühüm bir maliyyə yatırımı edib. Bu müəssisə süni intellektlə gücləndirilmiş hərbi dronlar inkişaf etdirir. Ek, yeni müharibə meydanını artıq süni intellekt, kütləvi istehsal və avtonomluğun müəyyən etdiyini bildirib. Digər diqqətəlayiq bir inkişaf Meta CEO-su Mark Zukerberq ilə Anduril-in qurucusu Palmer Lakkeyin Pentaqon üçün birgə layihə həyata keçirməsidir. Onlar dayanıqlı döyüş eynəkləri yaratmaq üçün əməkdaşlıq edirlər. Xüsusilə süni intellekt və avtonom sistemlərin inteqrasiyası ilə təchiz olunmuş “qatil dronlar” texnologiyası son illərdə sürətli tərəqqi göstərib.

Robotaksi və Dayson Sferası Vizyonları

Elon Mask isə Tesla-nın tezliklə Austin şəhərində robotaksi sınaqlarına başlayacağını bəyan edib. Bu, şirkətin avtomobil sənayesindən robototexnika sahəsinə keçidində önəmli bir mərhələ olaraq qiymətləndirilir. OpenAI CEO-su Sem Altman isə tamamilə fərqli bir məqsədə yönəlir. Altman, qardaşının podkastında Günəşin bütün enerjisini toplayacaq bir “Dyson Sferası” qurmaq arzusunu ifadə edib. “OpenAI indi daha çox resursa malikdir. Bu səbəbdən daha böyük layihələr həyata keçirə bilərik” deyən Altman, qısa müddətdə istehlakçı üçün süni intellektə əsaslanan bir cihaz hazırlamağa diqqət yetirdiklərini vurğulayıb.

Yatırımçılar Donanıma Geri Dönür

Məqaləyə görə, əvvəllər fiziki avadanlıq sahəsinə qoyulan vəsaitlər proqram təminatına nisbətən daha riskli hesab olunurdu. Lakin bu fikir indi dəyişir. Məsələn, sahibkar Hannan Happinin süni intellekt məlumat mərkəzləri üçün elektrik enerjisi hasil edən Günəş paneli şirkəti Exowatt, bu günə qədər 90 milyon dollar cəlb edib. Happi, “İnvestorlar artıq donanımdan çəkinmirlər. Hər bir maliyyələşmə mərhələsi yüksək tələbatla qarşılandı” deyə bildirir.

Texno-Optimist Dalğası

Bu texnoloji dirçəliş təkcə innovasiya ilə məhdudlaşmır; eyni zamanda geosiyasi bir tərəfi də var. Vençur kapital firması Andreessen Horowitz-in “American Dynamism” adlı təşəbbüsü, ölkənin maraqlarına uyğun gələn sahələrə (müdafiə, aviasiya, istehsalat və s.) investisiyalar yönəltməyi hədəfləyir. Yazıda həmçinin Marc Andreessenin 2023-cü il tarixli “Texno-Optimist Manifestosu”na da istinad edilir. Andreessen, “Texnologiya, insan potensialının gerçəkləşməsidir” deyərək bədbinliyə qarşı çıxır.

24 saat

İyun 23, 2025
ABŞ-ın İrana zərbəsi: Detallar, B-2 sirri, yatan hücrə iddiası

ABŞ-IN ‘GECƏ YARISI YEDƏK MAŞIN ƏMƏLİYYATI’ ADLANDIRDIĞI İRAN HÜCUMUNUN PƏRDƏARXASI

Ötən cümə axşamı günortadan sonra Ağ Evin Mətbuat Katibi Karoline Leavitt, “birbaşa prezidentdən gəldiyini” bildirdiyi bir mesajı ictimaiyyətə oxudu. Bu açıqlama, ABŞ-ın İrana qarşı həyata keçirdiyi və sonradan “gecə yarısı yedək maşın əməliyyatı” adlandırılacaq hərbi müdaxiləsinin başlanğıcı idi.

Siyasi Yanıltmanın Pərdəarxası: Donald Trampın Qərarsızlığı

The New York Times qəzetinin təhlilinə görə, o vaxtkı ABŞ prezidenti Donald Trampın İranı hədəf alacaq bir hücumla bağlı “iki həftə ərzində qərar verəcəyi” ifadəsi genişmiqyaslı siyasi və hərbi yanıltmanın bir hissəsi idi. Bu taktika, İrana qarşı planlaşdırılan gizli əməliyyatın miqyasını gizlətmək və Tehranı çaşdırmaq məqsədi daşıyırdı. Cümə günü günorta, Donald Tramp yay aylarını keçirdiyi Nyu-Cersi ştatının Bedminster şəhərindəki özəl klubunda keçirilən bir vəsait toplama tədbirinə qatılmaq üçün Ağ Evdən ayrıldı. Bu hərəkət, hər hansı bir böyük hərbi hücumun yaxın olmadığı təəssüratını daha da gücləndirdi və İranın diqqətini yayındırmağa xidmət etdi.

Lakin bir neçə saat ərzində, Cümə günü ABŞ-ın yerli vaxtı ilə saat 17:00 radələrində, Donald Tramp qəflətən orduya İrana qarşı müəyyən edilmiş hədəflərə zərbə endirmək əmrini verdi. ABŞ-ın Missuridən İrana B-2 bombardmançılarının uçuşunun 18 saat sürəcəyini bilməsi, Trampa qərarından vaz keçmək üçün hələ də saatlar boyu vaxt verirdi. Bu, 2019-cu ildəki oxşar vəziyyəti xatırladırdı. The New York Times-ın məlumatına görə, Tramp 2019-cu ildə də İran hədəflərinə hava hücumu əmri vermiş, lakin son anda onu ləğv etmişdi. Bu dəfə isə qərarında israrlı oldu.

Gizli Əməliyyat Başlayır: İki Filonun Fərqli Yolları

Xəbərə əsasən, mürəkkəb və yüksək səviyyədə sinxronlaşdırılmış bir hərbi əməliyyat başladı. B-2 bombardmançılarından ibarət iki filo fərqli istiqamətlərə havaya qalxdıqdan bir neçə saat sonra, İrana doğru istiqamət alan bombardmançılar döyüş təyyarələri ilə görüşərək İran hava sahəsinə daxil oldular. Bu əməliyyat zamanı diqqətçəkən detal ondan ibarət idi ki, Pasifik istiqamətinə yola düşən təyyarələrin transponderları açıq idi və onların yeri görünürdü, lakin Yaxın Şərqə uçanların transponderları bağlı saxlanılmışdı. Bu, əməliyyatın gizliliyini təmin etmək üçün atılan addımlardan biri idi. Eyni zamanda, Amerikanın dənizaltı gəmiləri Natanz və İsfahandakı nüvə obyektlərinə 30 ədəd Tomahawk qanadlı raketi atdı.

Sığınacaq Dağıdan Bombaların Tətbiqi və Zərbənin Hədəfləri

Bazar günü səhər İran vaxtı ilə saat 02:10-da, qabaqcıl bombardmançı təyyarə dağın altına gizlədilmiş və yüzlərlə metr qalınlığında betonla qorunan Fordo obyektinə iki ədəd GBU-57 MOB bombası atdı. Bu zərbə, İranın kritik nüvə obyektlərinə qarşı planlaşdırılan hücumun ən mühüm mərhələsi idi. Əməliyyat başa çatdıqda ümumilikdə 14 ədəd “Sığınacaq dağıdan bombalar” istifadə edilmişdi ki, bu bombaların döyüşdə ilk dəfə tətbiqi idi. Bu bombalar xüsusi olaraq dərin və möhkəm yeraltı hədəfləri məhv etmək üçün nəzərdə tutulmuşdu.

Pentagon rəsmiləri Bazar günü verdikləri açıqlamada, Amerika bombardman və döyüş təyyarələrinin heç bir düşmən atəşi ilə qarşılaşmadığını bildirdilər. Bu, əməliyyatın müvəffəqiyyətlə və problemsiz şəkildə həyata keçirildiyini göstərirdi.

Əməliyyatdan Sonra: Zərərin Qiymətləndirilməsi

Amerika təyyarələri İran hava sahəsini tərk etdikdən bir neçə saat sonra, Donald Tramp Ağ Evdə qələbə dolu bir çıxış edərək, əməliyyatın İranın nüvə obyektləri və ümumi nüvə potensialını “tamamilə və bütövlükdə məhv etdiyini” iddia etdi. Lakin Bazar günü günortadan sonra, ABŞ rəsmiləri əvvəlki gecəki nikbinliyi yumşaldaraq, İranın nüvə obyektlərinin ciddi şəkildə zədələnmiş ola biləcəyini, lakin tamamilə məhv edilmədiyini ifadə etdilər. Bu dəyişiklik, ilkin qiymətləndirmələrin bəzən şişirdildiyini və əməliyyatın real nəticələrinin daha ehtiyatlı şəkildə qiymətləndirilməsinin vacibliyini vurğuladı. Beləliklə, “Gecə yarısı yedək maşın əməliyyatı” adı ilə yadda qalan bu hava hücumu, beynəlxalq münasibətlərdə yeni bir səhifə açdı və regionda gərginliyi artırdı.

24 saat

İyun 23, 2025
Trump oyunu çevirdi

ABŞ-ın İran Nüvə Obyektlərinə Bombardmanı: Trampın “Tərs Köşəsi”

Şənbə gecəyarısı Amerika ordusu İranın üç mühüm nüvə obyektini bombalayıb. Bu addım ABŞ-ın İsrailin yanında İranla müharibəyə birbaşa müdaxiləsi kimi qiymətləndirilib və ABŞ prezidenti Donald Trampın dünya ictimaiyyətini necə “tərs köşəyə” saldığının sübutu olub. Əslində, ABŞ prezidenti Tramp, İrana qarşı hansı addımı atacağına iki həftə ərzində qərar verəcəyini bəyan etsə də, əməliyyatın düyməsini artıq basmışdı.

Bombardman sonrası verdiyi açıqlamada ABŞ prezidenti Donald Tramp İrandakı mühüm nüvə obyektlərinin “tamamilə məhv edildiyini” bildirib və Tehranı hər hansı bir misillemə addımından çəkinməyə çağırıb. O, əks təqdirdə daha sərt cavab veriləcəyini vurğulayaraq, “Ya sülh olacaq, ya da İran indiyə qədər şahid olduğumuzdan daha böyük bir faciə yaşayacaq,” deyib.

İran Atom Enerjisi Təşkilatı Fordo, İsfahan və Natanzdakı nüvə obyektlərinin hədəf alındığını təsdiqləyib, lakin hücumdan sonra radiasiya sızması barədə məlumat verilməyib. ABŞ-ın bombardmanından sonra İrandan gələ biləcək misillemələrə qarşı İsrail öz hava məkanını bütün uçuşlara bağlayaraq fövqəladə vəziyyət rejimini uzatdığını elan edib.

“Gecəyarısı Çəkici” Əməliyyatının Detalları

“Gecəyarısı Çəkici” adlandırılan bu əməliyyat, ABŞ prezidenti Donald Trampın bu tip bir hərbi əməliyyata başlamaq barədə “iki həftə ərzində qərar verəcəyini” deməsindən cəmi iki gün sonra həyata keçirilib. Bu, Trampın “iki həftə” deyərkən, əslində əməliyyatın düyməsini çoxdan basdığını və İranı təəccübləndirməyi seçdiyini göstərir. İrana hücumdan əvvəl İsrail də ictimaiyyəti yanıltmaq üçün oxşar taktika tətbiq edərək, dezinformasiya xarakterli xəbər və açıqlamalar vermişdi. “Wall Street Journal” qəzeti isə yazırdı ki, ABŞ prezidenti Tramp çərşənbə axşamı “Vəziyyət Otağında” keçirilən iclasda İrana hücum planlarını təsdiqləyib, lakin son əmri verməyib.

Əməliyyatın təfərrüatlarını açıqlayan ABŞ müdafiə naziri Pit Heqseth, “İranın nüvə proqramını yerlə bir etdik,” deyib və hücumun “İran əsgərlərini və ya mülki əhalini hədəf almadığını” iddia edib. Nazir, hücum zamanı İran təyyarələrinin havaya qalxmadığını və hava hücumundan müdafiə sistemlərinin aktivləşdirilmədiyini qeyd edərək, ABŞ prezidenti Donald Trampın “sülh istədiyini” müdafiə edib və İranın da bu yolu seçməli olduğunu vurğulayaraq xəbərdarlıq edib.

Bombardmanın Texniki Təfərrüatları

Müdafiə naziri Pit Heqseth ilə birlikdə mətbuat konfransında çıxış edən ABŞ Baş Qərargah rəisi Dan Keyn, Vaşinqtonda əməliyyatın detalları və vaxtlaması barədə çox az adamın məlumatlı olduğunu vurğulayaraq, “Aldatma əməliyyatının uğurlu olduğunu” qeyd edib. Keyn, hücuma ümumilikdə 125 hava vasitəsinin qatıldığını və 37 saata tamamlandığını bildirib. O, İranı vuran təyyarələrin Missuri ştatından qalxdığını, radarlara yaxalanmamaq üçün minimum əlaqə quraraq yalnız havadan yanacaq ikmal etməklə irəlilədiyini izah edib. General Keyn, yeddi ədəd B-2 bombardmançı təyyarəsinin hədəf bölgəsinə 18 saata çatdığı məlumatını verib, Sakit okean üzərindəki B-2 bombardmançı təyyarələrinin isə “çaşdırma” məqsədilə göndərildiyini deyib.

Vurulan üç nüvə obyektinin ciddi şəkildə zərər gördüyünü qeyd edən Keyn, “İlk dəfə olaraq operativ şəkildə 14 ədəd 13.6 tonluq GBU-57 bunker dəlici bombadan istifadə edildi,” deyə bildirib. Hücumda Tomahawk raketlərinin də tətbiq edildiyi və əməliyyatın ümumilikdə 25 dəqiqə davam etdiyi qeyd olunur. Amerikalı rəsmilərə görə, İranın hava hücumundan müdafiə sistemləri hücumu aşkar edə bilməyib, heç bir cavab atəşi açılmayıb və pilotlara qarşı təhlükə aşkarlanmayıb. Baş Qərargah rəisi Dan Keyn, “Tanrı qorudu. İranın zenit sistemləri tərəfindən aşkar edilmədik,” deyib.

İsrailin Dəstəyi və Trampa Təşəkkürü

ABŞ-ın İrana endirdiyi zərbələrdən sonra İsraildən ABŞ prezidenti Donald Tramp rəhbərliyinə tərifli açıqlamalar gəlib. Günlərdir ABŞ rəhbərliyini İrana qarşı hücumlara cəlb etməyə çalışan İsrailin Baş naziri Binyamin Netanyahu, “X” sosial media hesabında Trampa videolu təşəkkür mesajı yayımlayıb. Netanyahu, “Təbriklər, Prezident Tramp. ABŞ-ın möhtəşəm və haqlı gücü ilə İranın nüvə obyektlərini hədəf almaq barədə cəsur qərarınız tarixi dəyişəcək,” deyib. ABŞ-ın hücumunu Yaxın Şərqə sülh gətirəcək “tarixi bir dönüş nöqtəsi” kimi qiymətləndirən Netanyahu, ABŞ prezidenti Trampın “İsrailin əla dostu” olduğunu vurğulayıb. Sonra Şərqi Qüdsdəki Ağlama Divarına gedən Netanyahu, ABŞ prezidenti Tramp üçün dua edib.

Mətbuat konfransında çıxış edən Baş nazir Netanyahu, “Biz yıpratma müharibəsinə sürüklənməyəcəyik, lakin bütün hədəflərimizi reallaşdırmadan bu tarixi əməliyyatı sonlandırmayacağıq,” deyib. Netanyahu, hədəflərinə çatdıqları təqdirdə hücumları davam etdirməyəcəklərini bildirərək, “hədəflərə çatmağa fokuslandıqlarını” iddia edib.

ABŞ prezidenti Donald Tramp “Truth Social” hesabından verdiyi açıqlamada, “Əgər mövcud İran rejimi, İranı ‘yenidən böyük etməyi bacarmırsa’, niyə rejim dəyişikliyi olmasın?” deyə sual edib.

ABŞ-ın İranla Əlaqə İddiaları və Daxili Siyasi Gərginlik

Hər nə qədər yanıltma taktikası tətbiq edərək Tehranı “qəfil yaxalamağa” çalışsa da, ABŞ-ın hücumlardan əvvəl İranla əlaqə saxladığı və əməliyyat barədə onları məlumatlandırdığı iddia edilir. ABŞ mətbuatında yer alan xəbərlərdə, amerikalı bir rəsminin ABŞ prezidenti Tramp rəhbərliyinin İranla əlaqəyə keçərək, “bunun birdəfəlik bir hücum olduğunu, rejim dəyişikliyi müharibəsinin başlanğıcı olmadığını açıq şəkildə ifadə etdiyini” bildirdiyi aktarılır.

Əməliyyatın uğurla başa çatmasından sonra ABŞ Müdafiə Nazirliyi Konqresi rəsmi şəkildə məlumatlandırıb. Pentaqon rəsmiləri, İrandan və ya müttəfiqlərindən gələ biləcək ehtimal olunan cavablar üçün bütün qüvvələrin yüksək həyəcan vəziyyətinə gətirildiyini açıqlayıb. Bununla belə, əməliyyat ABŞ siyasətini də qarışdırıb. Əksər Respublikaçı simalar İran hücumuna dəstəyini ifadə edərkən, Demokratlar ABŞ prezidenti Trampın bu qərar üçün Konqresdən icazə almadığına diqqət çəkiblər. Demokratlardan Ro Xanna və Berni Sanders kimi adlar qərarı qınayıblar. Senatda azlıq lideri olan Demokrat Partiyalı Çak Şumer də Respublikaçı Partiyadan Senatın çoxluq lideri Con Tuneyə müraciət edərək, Konqresin Müharibə Səlahiyyətləri Qanununu tətbiq etməli olduğunu vurğulayıb. Bu qanun, ABŞ Konqresinin razılığı olmadan ABŞ prezidentinin silahlı münaqişəyə girməsi səlahiyyətlərini məhdudlaşdırmağı hədəfləyir.

ABŞ prezidenti Donald Tramp isə Respublikaçı Tomas Massiyə sosial media hesabı üzərindən cavab verərək, Massiyə “sadəlövh tribun lideri”, “yazıq bir uduzan” və “zəif” adını verib. Tramp, “Dünən möhtəşəm uğur əldə etdik, bombanı onların əlindən aldıq. Bacarsaydılar, istifadə edərdilər,” deyib. Massie, ABŞ prezidenti Trampın partiyası daxilində İrana yönəlik hücumlara qarşı çıxan kiçik bir azlığın içində yer alır.

Hürmüz Boğazı və Beynəlxalq Reaksiyalar

İran Məclisi, ABŞ-ın hücumlarından sonra Hürmüz Boğazını bağlama qərarını təsdiqlədiyini açıqlayıb. Bildirilib ki, Məclis Hürmüz Boğazının bağlanmalı olduğu qənaətinə gəlib, lakin bu barədə yekun qərar Ali Milli Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən veriləcək. Qlobal neft istehlakının təxminən beşdə birinin Hürmüz Boğazı vasitəsilə daşındığı hesablanır. 1980-1988-ci illər İran-İraq müharibəsi zamanı hər iki tərəf bir-birinin neft ixracatını pozacaq addımlar atmış, bu gərginlik “Tanker Müharibəsi” kimi tarixə keçmişdi.

ABŞ-ın İsrail-İran münaqişəsinə faktiki olaraq daxil olmasından sonra, paytaxtlardan müxtəlif reaksiyalar gəlib. Hücumları dəstəkləyən İngiltərənin Baş naziri Keir Starmer, İranın nüvə silahına sahib olmasına əsla icazə verilməməli olduğunu bildirib və Tehranı danışıqlar masasına qayıtmağa çağırıb. Avropa İttifaqının Xarici Siyasət və Təhlükəsizlik Məsələləri üzrə Ali Nümayəndəsi Kaja Kallas da “X” hesabından etdiyi paylaşımda, “İranın nüvə silahı inkişaf etdirməsinə icazə verilməməlidir, bu, beynəlxalq təhlükəsizliyə təhdid yaradacaq,” deyib və tərəfləri danışıqlar masasına qayıtmağa çağırıb. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Katibi Antonio Quterreş isə ABŞ-ın İrana təşkil etdiyi hücumdan “dərin narahatlıq duyduğunu” bildirib.

BMT Təhlükəsizlik Şurasında Gərginlik

İranın çağırışı ilə dünən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası (BMT TŞ) fövqəladə iclas keçirib. ABŞ-ın BMT-dəki Müvəqqəti Daimi Nümayəndəsi Doroti Şi, hücumun “nüvə təhlükəsini aradan qaldırmaq və İsraili qorumaq” məqsədi daşıdığını bildirib. Çinin BMT-dəki Daimi Nümayəndəsi Fu Conq isə, “Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin təminatı altında olan obyektlərin hədəf alınması İranın suverenliyini və ərazi bütövlüyünü ciddi şəkildə pozmuşdur,” deyib. Rusiyanın Daimi Nümayəndəsi Vasili Nebenziya da, “Pandora qutusu açıldı. Heç kim ABŞ-a belə bir səlahiyyət vermədi. Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi İsraili yoxlamalıdır,” deyə bildirib. İranın BMT Nümayəndəsi isə ABŞ-ın diplomatiya təklifinin beynəlxalq ictimaiyyəti yanıltmaq üçün “aldadıcı bir oyundan başqa bir şey olmadığını” söyləyərək, İsraili nüvə danışıqlarında diplomatiyanı məhv etməkdə ittiham edib.

İranın Xəbərdarlığı: “Saldıranlar Peşman Olacaq”

İran İnqilab Keşikçiləri Ordusu, ABŞ-ın ölkənin nüvə obyektlərinə hücum edərək faktiki olaraq müharibənin ön cəbhəsinə yerləşdiyini bildirərək, “Bu torpaqlara hücum edənlər peşman olacaqları reaksiyalara hazır olmalıdılar,” deyə açıqlama verib. İran dövlət televiziyasının yayımladığı açıqlamada, ABŞ və İsrailin ölkədəki nüvə obyektlərinə hücumunun tam koordinasiya içində “qeyri-qanuni bir hərbi hücum” olduğu vurğulanıb və hücumla “aşkar və misli görünməmiş bir cinayətin işləndiyi” qeyd edilib.

24 saat

İyun 23, 2025
Qorxunc nüvə fəlakəti ssenarisi
ABŞ-ın İsrail-İran münaqişəsinə ilk dəfə bilavasitə müdaxiləsi, İranın nüvə obyektlərini hədəf alması ilə iki ölkə arasında davam edən qarşılıqlı hücumlar yeni mərhələyə qədəm qoyub. ABŞ prezidenti Donald Trampın sosial media hesabından şəxsən elan etdiyi bu hücumlarda İranın Fordo, Natanz və İsfahan şəhərlərindəki nüvə tesisləri vurulub. Hücumdan sonra radioaktiv sızıntının olmaması, İranın zənginləşdirilmiş uranyum ehtiyatını köçürüb-köçürmədiyi və uranyumun necə daşındığı kimi suallar gündəmə gəlib. İstanbul Texniki Universitetinin Nüvə Tədqiqatları Bölməsinin professoru, Dr. Erol Kam bu sualları cavablandırıb.

Radioaktiv Sızıntının Olmaması Nə Anlama Gəlir?

Professor Kamın dəyərləndirməsinə görə, hədəf alınan nüvə tesisində radioaktiv maddələrin ətraf mühitə yayılmadığı mənasına gəlir. Bu, ətraf mühitə zərərli radiasiyanın (alfa, beta, qamma şüaları kimi) yayılmadığını göstərir. Nəticədə, bölgədəki insanlar, heyvanlar və ekosistem üçün ciddi sağlamlıq risklərinin qarşısı alınıb.

Təhlükəsizlik baryerləri zədələnməyib. Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (BAEA) və ya milli qurumların apardığı ölçmələrdə ətraf mühitdə radiasiya səviyyəsi normaldan yuxarı olsaydı, bu, sızıntı hesab edilərdi. Radioaktiv maddələrin xarici mühitə çıxmaması o deməkdir ki, plutonium, tritium, sezium-137, yod-131 kimi izotoplar tesisin içində qalıb və ətraf mühitə yayılmayıb. Reaktorun qoruma sistemləri – təzyiq qabı, bioloji qalxan və daxili mühafizə binası kimi təhlükəsizlik baryerləri zərər görməyib. Natanz və ya Fordodakı partlayışlar, Fukuşima və ya Çernobıl kimi reaktor zədələnməsinə və xarici mühitə radioaktiv yayılmaya səbəb olmayıb; ən çox, infrastruktur və texniki zərərlər yaşanıb.

Uranyum Necə Daşınır?

Zənginləşdirilmiş uranyum kimi nüvə maddələrinin daşınması yüksək təhlükəsizlik, radiasiya mühafizəsi və beynəlxalq qaydalara uyğunluğu tələb edən bir prosesdir. Uranyum-235-in radioaktivliyi, zənginləşdirmə səviyyəsindən asılı olaraq artır. Yüksək zənginləşdirilmiş uranyum (HEU), kritik kütlə riski və daha yüksək radiasiya yayılması səbəbindən xüsusi tədbirlər tələb edir. Uranyum Hekza Florid (UF6) nəmlə təmasda olduqda zəhərli hidroflorid turşusu yarada bilər; bu səbəbdən qapalı qablar vacibdir.

Daşınmada Təhlükəsizlik Tədbirləri
Fiziki mühafizə, BAEA-nın tövsiyələrinə uyğun olaraq təmin edilir. Silahlı müşayiətlər, sabotaj və oğurluğa qarşı istifadə olunur. Radiasiya izləmə cihazları ilə daşınma zamanı doz səviyyələri nəzarət edilir. Zənginləşdirilmiş uranyumun daşınması, radioloji, fiziki və təhlükəsizlik risklərini minimuma endirmək üçün ciddi tədbirlər tələb edir. BAEA standartları, xüsusi qablar, təhlükəsiz daşınma üsulları və beynəlxalq yoxlamalar bu prosesin əsasını təşkil edir.

Zənginləşdirilmiş Uranyum Harada İstifadə Olunur?

Zənginləşdirilmiş uranyumun istifadə sahələri aşağıdakılardır:
- Nüvə Enerjisi: Aşağı zənginləşdirilmiş uranyum (LEU) (%3-5) nüvə reaktorlarında yanacaq kimi istifadə olunur. Ümumiyyətlə kommersiya nüvə stansiyalarında yanacaq kimi tətbiq edilir.
- Tədqiqat Reaktorları: %20 zənginləşdirilmiş uranyum, tibbi izotop istehsalı üçün seçilir.
- Nüvə Silahları: Yüksək zənginləşdirilmiş uranyum (HEU) nüvə silahı istehsalında istifadə olunur (%90+).
Daşınması və istifadəsi BAEA qaydalarına tabedir və yüksək təhlükəsizlik tələb edir.

ABŞ-ın “Sığınacaq Dələn” Sistemi Necə İşləyir?
1. Bomba, hədəfin təxminən 12 km yüksəkliyindəki B-2 "xəyalət təyyarəsi"ndən buraxılır.
2. Mühərriki yoxdur. Yüksək hündürlükdən düşərkən sürəti artır.
3. Peyk vasitəsilə, tənzimlənə bilən quyruq üzgəclərindən istifadə edərək bomba istiqamətləndirilir.
4. Bombanın böyük ağırlığı, toqquşma anında böyük miqdarda kinetik enerji yaradır.
5. Bu enerji, sıx lehimli gövdəni yerin 60 metr altına qədər itələyir.
6. Bombadakı "gecikməli kapsul" bomba yeraltı hədəfə çatdıqda itələyici güclə 2400 kiloqramlıq partlayıcını işə salır.
Sızıntı Olsaydı Nə Baş Verərdi?

Ətraf mühit çirklənərdi. Belə ki, sezium-137 torpağa bulaşar və illərlə əkinçilik aparmaq mümkün olmazdı. Yod-131 havaya qarışar, tənəffüs yolu ilə qalxanabənzər vəz xərçənginə səbəb ola bilərdi. Stronsium-90 suya qarışarsa, sümük iliyinə təsir edərdi. BAEA başda olmaqla qonşu ölkələr həyəcan siqnalı verər, sərhəd ötesi yayılma ehtimalı yaranardı. Təxliyələr başlar, kənd təsərrüfatı məhsullarının məhv edilməsi və uzunmüddətli təmizləmə əməliyyatları planları hazırlanardı.

Necə Ölçmə Aparılır?
Torpaq/bitki/su analizi: Səth çirklənməsini ölçmək üçün. Qamma spektroskopiyası: Hansı izotopun sızdığını müəyyən etmək üçün. Şəxsi dozimetrlər: İşçilərin məruz qaldığı dozanı nəzarət etmək üçün.

Nüvə Reaktoru Qəzaları: Keçmiş Təcrübələr

Çernobıl – Ukrayna, 1986: Reaktor dizaynı və operator səhvi nəticəsində çox ciddi qəza baş verdi. Partlayışdan sonra reaktor açıldı, atmosferə tonlarla radioizotop yayıldı. 4-cü səviyyə fəlakət olaraq qiymətləndirildi. On minlərlə xərçəng xəstəliyi, geniş miqyaslı təxliyələr baş verdi.

Fukuşima Daiichi – Yaponiya, 2011: Sunami, elektrik kəsilməsi və soyutma sisteminin itirilməsi nəticəsində genişmiqyaslı zərər yarandı. Reaktorlar qismən əriyib, dəniz suyuna və atmosferə radiasiya yayıldı. Təxliyələr, balıqçılıq qadağaları, kənd təsərrüfatı məhsullarına qoyulan qadağalar tətbiq edildi.

Three Mile Island – ABŞ, 1979: Texniki nasazlıq və insan səhvi səbəbindən məhdud miqyaslı bir qəza oldu. Reaktor qismən əridi, çox az miqdarda radioaktiv qaz atmosferə buraxıldı. Ekoloji təsir minimal idi. Lakin bu hadisə nüvə sənayesində etimad böhranı yaratdı.

İran: Fordodakı Zənginləşdirilmiş Uranyumu Daşıdıq

ABŞ və İsrailin hücum etdiyi İranın Fordo Nüvə Tesisinin hücumdan əvvəl boşaldıldığı iddia edildi. İran Məclisinin sədri Məhəmməd Baqır Kalibafın müşaviri Mehdi Muhammədi X sosial media platformasında mövzu ilə bağlı paylaşım edib. Muhammədi qeyd edib: "İranın baxış açısından, çox da qəribə bir şey olmadı. İran bir neçə gecədir Fordoya bir saldırı gözləyirdi. Tesis bir müddət əvvəl boşaldılıb və hücumda geri dönməz zərər görməyib. İki şey kəsindir: Birincisi, məlumat bombalana bilməz, ikincisi, qumarbaz bu dəfə uduzacaq."

Reuters-ə danışan yüksək rütbəli bir İran rəsmisi isə Fordo Nüvə Tesisindəki zənginləşdirilmiş uranyumun ABŞ hücumundan əvvəl gizli bir yerə daşındığını bildirib. Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin keçən həftə İrana qarşı qərar qəbul etməsindən sonra İran Atom Enerjisi Təşkilatının rəhbəri Məhəmməd İslami, gizli bir uranyum zənginləşdirmə mərkəzi inşa etdiklərini, santrifuqların yerləşdirilməsi ilə zənginləşdirmə fəaliyyətlərinə başlaya biləcəklərini açıqlamışdı. Fordodan daşınan zənginləşdirilmiş uranyumun İslamini sözünü etdiyi yeni və gizli mərkəzə aparıldığı ehtimalı üzərində dayanılır. Washington Post isə peyk görüntülərinə əsaslanaraq, ABŞ-ın Fordoya hücumundan iki gün əvvəl, tesisin girişində yük maşınları və qeyri-adi hərəkətlər müşahidə edildiyini bildirib. Peyk görüntüləri, cümə axşamı 16 yük maşınının Fordodan ayrılıb başqa bir yerə və ya yerlərə getdiyini göstərir.

24 saat
İyun 23, 2025
ABŞ-ın İrana hücumu: Fordou Nüvə Obbyektində Vəziyyət

ABŞ-ın Fordov Nüvə Təsisinə Zərbəsi: Hədəflər və Nəticələr Barədə Ziddiyyətli İddialar

Amerika Birləşmiş Ştatları (ABŞ) tərəfindən həyata keçirilən son hərbi əməliyyatlarda, ilk dəfə olaraq, hər biri 13600 kiloqram ağırlığında olan “Kütləvi Artilleriya Penetratoru” (Massive Ordnance Penetrator – MOP) adı verilən, həm də “sığınacaqdağıdan bomba” kimi tanınan 14 bomba istifadə edilib. Bu güclü bombalar hər birinin dəyəri 2.1 milyard dollar təşkil edən 7 ədəd B-2 “Spirit” xəyalət bombardmançı təyyarəsindən İranın nüvə obyektlərinə atılıb. Xüsusilə yeraltı sığınacaqları məhv etmək üçün dizayn edilmiş bu bombalar, Tehranın müdafiəli təsisatlarına ciddi zərər vurmaq məqsədi daşıyırdı.

ABŞ-ın Rəsmi Açıqlamaları və Müxtəlif Rəylər

ABŞ prezidenti Donald Tramp bazar gecəsi İranın nüvə obyektlərinə endirilən hücumdan sonra bu təsisatların vəziyyəti barədə açıqlamalar verərək, ölkədəki “bütün nüvə sahələrində böyük zərər meydana gəldiyini” iddia edib. Trampın sözlərinə görə, “yox ediliş tam yerində bir tərifdir!”. O, vurğulayıb ki, hədəf alınan ağ rəngli tikili qayanın dərinliklərinə basdırılmışdı və hətta damı belə yer səviyyəsindən xeyli aşağıda yerləşirdi, alovdan tamamilə qorunmuşdu. Prezident əlavə edib ki, “ən böyük zərər yerin kifayət qədər dərinliklərində baş verib. Tam isabet!!!”

Buna baxmayaraq, Pentaqon rəsmilərinin açıqlamaları fərqlilik göstərirdi. ABŞ-ın müdafiə naziri Pit Hegseth bazar günü verdiyi bəyanatda “bütün dəqiq yönləndirilmiş raketlərimizin hədəf aldığımız yerlərə dəydiyini” və Fordovdakı imkanların məhv edildiyinə inandığını bildirib. Lakin ABŞ Baş Qərargah rəisi, general Dan Keyn daha ehtiyatlı danışaraq, “zərərin miqyasını söyləmək üçün hələ çox erkəndir” qeydini edib.

Peyk Görüntüləri və Ekspert Şərhləri

Maxar Technologies tərəfindən yayımlanan peyk görüntülərində yeraltı təsisin üzərindəki silsilə boyunca bir neçə böyük çuxur müşahidə olunur. Həmçinin, torpaq və dağıntılarla qapanmış girişlər, eləcə də boz-mavi kül qatı diqqət çəkir. ABŞ-ın Elm və Beynəlxalq Təhlükəsizlik İnstitutunun prezidenti Devid Olbraytın sözlərinə görə, bombaların düşdüyü nöqtələr yeraltı zallara açılan havalandırma şaxtalarına çox yaxın idi. Bu bölgələrin hədəf alınması daxildəki sistemlərə ciddi zərər vurmaq məqsədi güdə bilərdi. Keçmiş ABŞ müdafiə nazirinin müavini Mik Mulroy isə hər bir bombanın 4 ton TNT daşıdığını qeyd edib. Yaxın Şərq üzrə geopolitik analitik Maykl Horovits bildirib ki, hücumun uğurlu olub-olmadığını söyləmək çox çətindir. Lakin o əlavə edib ki, ABŞ-ın xüsusilə Fordovdakı zəif nöqtələri, daşlarla bağlanmış havalandırma şaxtalarını hədəf aldığı görünür, bu da uğur şansını artırmağa cəhd ola bilərdi.

Fordov Nüvə Təsisinin Əhəmiyyəti və Mübahisəli Durum

13 iyun tarixində başlayan İsrail hücumlarından bəri beynəlxalq təftişçilərin İranın zənginləşdirmə təsisatlarına girişi qadağandır. Bu səbəbdən, Fordovda silah-sənaye materialı istehsalının başlayıb-başlamadığı və ya son günlərdə istehsal olunan uran məhsullarının başqa bir yerə köçürülüb-köçürülmədiyi müəyyən edilə bilmir. Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentliyin (AEBA) rəhbəri Rafael Qrossi də ehtiyatlı davranmağın vacibliyini vurğulayaraq deyib: “Təsirlərin olduğuna dair açıq əlamətlər var, lakin yeraltı zərərin miqyası barədə qiymətləndirmə aparmaq çətindir. Bu əhəmiyyətli, hətta ciddi ola bilər. Amma nə biz, nə də başqa biri hazırda zərərin nə qədər böyük olduğunu deyə bilmərik.”

Maxar texnologiya şirkətinə görə, 19-20 iyun tarixlərində Fordova gedən tunel yolunda 16 yük maşını var idi. Hücumdan bir gün sonra bu maşınlar təxminən 1 kilometr uzağa çəkilmişdi. İran mediası hücumdan əvvəl təsisatdan əhəmiyyətli avadanlıqların daşındığını yazsa da, bu avadanlıqlar arasında sentrifuqaların olub-olmadığı hələlik məlum deyil. İranın əlində hələ də minlərlə ehtiyat sentrifuqa olduğu da xatırladılır.

Fordov İranın ən qorunan nüvə təsisatlarından biridir. Yüzlərlə metr dərinlikdə bir dağın içərisində inşa edilmiş bu obyekt betonla gücləndirilmişdir. O, əksər adi raketlərin çata bilməyəcəyi qədər dərin və təhlükəsiz bir quruluşa malikdir. BMT-nin məlumatına görə, İranda 60 faiz dərəcəsində zənginləşdirilmiş uran ehtiyatının böyük əksəriyyəti bu təsisatda istehsal edilmişdi. İran öz nüvə proqramının tamamilə dinc xarakter daşıdığını müdafiə edir.

Nəticə: Uğur, yoxsa Qeyri-müəyyənlik?

Fordov nüvə təsisinə yaxın Qum şəhərinin İranlı millət vəkili Mənan Rəisi bazar səhəri erkən saatlarda etdiyi açıqlamada hücumun “olduqca səthi” olduğunu və təsisatda ciddi zərər olmadığını irəli sürüb. Fars xəbər agentliyinə görə, Rəisi “dəqiq məlumatlara əsaslanaraq rahatlıqla deyə bilərəm ki, Amerika Birləşmiş Ştatlarının yalançı prezidentinin iddialarının əksinə, Fordov nüvə təsisatı ciddi şəkildə zərər görməyib. Təsirlənən sahələrin əksəriyyəti yerüstü idi və tamamilə bərpa edilə bilər” deyib.

ABŞ prezidenti Donald Tramp isə İrana endirilən zərbədən sonra xalqa müraciətində Fordovun artıq mövcud olmadığını bəyan edərək, “İranın əsas nüvə zənginləşdirmə təsisatları tamamilə məhv edilib” demişdi. Əksər ekspertlər kimi, Chatham House-dan Nil Quilliam da açıq mənbəli görüntülərlə aparılan qiymətləndirmələrə “çox az etibar edilə biləcəyini” vurğulayıb. Wall Street-in xəbərinə görə, hücumun Fordovu tamamilə sıradan çıxarıb-çıxarmadığı aydınlaşmadan, İranın nüvə yanacağı istehsal etmə qabiliyyətinə son qoyulduğunu söyləmək mümkün deyil.

24 saat

İyun 23, 2025
İsrail rəsmisi: Tramp ABŞ-a hücumdan öncə müdaxilə etdi

İsrail Rəsmisi Donald Trampın Preventiv Qərarını Vurğulayır

Son dövrlərdə beynəlxalq münasibətlər müstəvisində böyük rezonans doğuran bir iddia ilə çıxış edən İsrail rəsmisi, ABŞ-ın sabiq prezidenti Donald Trampın Birləşmiş Ştatlara qarşı planlaşdırılan bir hücumdan öncə hərəkətə keçdiyini israrla bildirib. Bu açıqlama, Vaşinqtonun milli təhlükəsizlik doktrinası və preventiv tədbirlər barədə qlobal müzakirələri yenidən alovlandırıb. İsrail tərəfindən səsləndirilən bu bəyanat, Tramp administrasiyasının xarici siyasətində tətbiq etdiyi cəsarətli və bəzən mübahisəli yanaşmaların bir daha yada düşməsinə səbəb olub.

Preventiv Tədbirlərin Mahiyyəti və Müdafiə Strategiyası

İsrail rəsmisinin qeyd etdiyi preventiv tədbir, potensial təhlükənin gerçəkləşməsini gözləmədən, ona qarşı əvvəlcədən hərəkətə keçmə prinsipini ehtiva edir. Bu yanaşma, bir dövlətin özünü qorumaq üçün gözlənilən təhdidi zərərsizləşdirmək məqsədilə fəaliyyət göstərməsidir. Rəsmi, Donald Trampın məhz bu strategiyanı tətbiq edərək, ABŞ-ın milli maraqlarını qoruduğunu və daha böyük bir təhdidin qarşısını aldığını iddia edir. Onun sözlərinə görə, Trampın qərarı kəşfiyyat məlumatlarına əsaslanıb və Ağ Evin o dövrdə qarşılaşdığı təhdidin ciddiliyini nəzərə alaraq vacib idi. Bu cür əməliyyatlar adətən yüksək riskləri özündə daşısa da, bəzi hallarda dövlətin özünümüdafiə haqqının vacib bir hissəsi kimi qiymətləndirilir.

Trampın Qərarı və Beynəlxalq Hüquq Konteksti

İsrail rəsmisinin vurğuladığı kimi, ABŞ-ın sabiq prezidenti Donald Trampın bu qərarı, Birləşmiş Ştatlar ərazisinə birbaşa hücum reallaşmamışdan əvvəl verilib. Bu, beynəlxalq hüquqda tez-tez müzakirə olunan “preventiv müdafiə” anlayışını gündəmə gətirir. Bəzi beynəlxalq hüquqşünaslar preventiv zərbələri yalnız qarşıdan gələn təhdidin qaçılmaz və birbaşa olduğu hallarda əsaslı hesab edir. Lakin İsrail rəsmisi, Trampın bu addımının Vaşinqton üçün böyük bir təhlükənin qarşısını aldığını və beləliklə də əsaslandırılmış olduğunu müdafiə edir. Bu, gələcəkdə oxşar vəziyyətlərdə dövlətlərin necə hərəkət edə biləcəyinə dair vacib bir presedent yarada bilər.

Məxfi Məlumatlar və Təhlükəsizlik Prioritetləri

Bu tipli açıqlamalar adətən həssas kəşfiyyat məlumatlarına əsaslanır və milli təhlükəsizlik maraqlarının prioriteti ilə bağlıdır. İsrail rəsmisi, Donald Trampın qərarının arxasında ciddi və məxfi informasiyaların durduğunu, bu məlumatların ABŞ-a qarşı planlaşdırılan hücumun miqyasını və təbiətini göstərdiyini vurğulayır. Bu cür əməliyyatlar şəffaflıqdan uzaq olsa da, bir çox dövlətlər təhlükəsizliklərini təmin etmək üçün gizli və preventiv addımların vacibliyini qəbul edirlər. Bu açıqlama, ABŞ-ın xarici siyasətindəki preventiv aksiyaların gələcəkdə necə qiymətləndiriləcəyinə dair müzakirələrə təkan verə bilər.

24 saat

İyun 23, 2025
İran dəstəkli qüvvələrə təkan veriləcəkmi

İran Proksiləri Fəaliyyətə Təşviq Edilirmi? Bölgədəki Artan Gərginlik

Son dövrlərdə Yaxın Şərqdə müşahidə olunan gərginlik fonunda, İranın bölgədəki proksi qruplaşmalarının fəaliyyətini artıracağı ilə bağlı narahatlıqlar yenidən gündəmə gəlib. Beynəlxalq müşahidəçilər və təhlükəsizlik mütəxəssisləri, Tehranın regional siyasətinin dinamikasını və onun müttəfiqlərinə ötürdüyü mesajları diqqətlə izləyirlər. Mərkəzi İranın öz nüfuz dairəsini genişləndirmək strateqiyasında əsas rol oynayan bu qrupların, bölgədəki cari hadisələrə hansı səviyyədə cavab verəcəyi isə qeyri-müəyyən olaraq qalır.

Qlobal Güclərin Rolu və Regional Dinamika

ABŞ və onun müttəfiqlərinin regiondakı hərbi mövcudluğu və diplomatik cəhdləri, İranın öz proksi şəbəkəsi vasitəsilə cavab tədbirləri görmək potensialını artırır. Xüsusilə Qəzza zolağında davam edən münaqişə və Qırmızı dənizdəki dəniz yolu təhlükəsizliyi ilə bağlı yaranan problemlər, bölgədəki həssas tarazlığı daha da pozmaq ehtimalını gücləndirir. Vaşinqtondan verilən açıqlamalar və İsrailin son hərbi əməliyyatları, Tehranın proksi qruplaşmalarını hərəkətə keçirmək üçün bir təkan ola biləcəyi barədə fərziyyələrə yol açır. İranın bölgədəki nüfuzu, bu qruplar vasitəsilə illərdir ki, dərinləşməkdədir.

Proksi Qruplaşmaların Potensial Reaksiyaları

Livanın Hizbullah hərəkatı, Yəməndəki Husilər və İraqdakı şiə milisləri kimi əsas proksi qruplaşmalar, uzun illərdir ki, İranın regional təhlükəsizlik siyasətinin mərkəzi elementlərindən sayılırlar. Bu qrupların hər biri öz coğrafi areallarında əhəmiyyətli hərbi imkanlara malikdir və müxtəlif vaxtlarda İranın maraqlarına uyğun olaraq fəaliyyətə keçiblər. Cari vəziyyət, onların yenidən aktivləşə biləcəyi, ballistik raket və pilotsuz uçuş aparatları ilə hücumlar təşkil edə biləcəyi barədə ehtimalları gücləndirir ki, bu da regional miqyasda yeni bir münaqişə dalğasının başlamasına səbəb ola bilər.

Gələcək Ssenarilər və Nəticələr

Təhlilçilər hesab edirlər ki, İran proksilərinin fəaliyyətə keçməsi, yalnız regional deyil, həm də qlobal miqyasda ciddi nəticələrə yol aça bilər. Belə bir eskalasiya, beynəlxalq dəniz yollarının təhlükəsizliyini təhdid edə, enerji bazarlarında volatilliyə səbəb ola və humanitar böhranları daha da dərinləşdirə bilər. Beynəlxalq ictimaiyyət gərginliyi azaltmaq üçün diplomatik kanalları fəallaşdırmağa çalışsa da, İranın uzunmüddətli strateji siyasətinin necə formalaşacağı və onun proksi qüvvələrinə hansı istiqamətdə təsir göstərəcəyi tamamilə aydın deyil. Bölgədəki gələcək hadisələr, Vaşinqton, Tehran və onların müttəfiqləri arasındakı qarşılıqlı münasibətlərin inkişafından asılı olacaqdır.

24 saat

İyun 23, 2025