Category: Yaxın Şərq

Suriya-İsrail De-eskalasiya Sazişi Ümidləri və Regional Risklər

İsrail və Suriya arasında gərginliyi azaltmağa yönəlmiş mühüm bir de-eskalasiya sazişinin bağlanması yaxınlaşır. Bu razılaşma, Suriya prezidenti Əhməd əl-Şaraanın, keçən il Bəşər Əsəd rejiminin devrilməsindən bəri İsrailin davamlı hücumları qarşısında ölkəsinin narahatlığını ifadə etməsindən sonra gündəmə gəlib. ABŞ-ın Suriya üzrə xüsusi elçisi Tom Barrack çərşənbə axşamı bildirib ki, sazişə əsasən, İsrail Suriyaya hücumlarını dayandıracaq, əvəzində Suriya isə İsrail sərhədinə yaxın ərazilərə heç bir texnika və ya ağır avadanlıq yerləşdirməyəcək.

Barrack qeyd edib ki, hər iki tərəf sazişlə bağlı “xoş niyyətlə” danışıqlar aparır. Bu həftə tamamlanması gözlənilən razılaşma, Yəhudi Yeni İli – Roş Haşanah bayramı səbəbindən bir qədər ləngiyib. Barrackın sözlərinə görə, bu saziş gələcək tam təhlükəsizlik razılaşmasına aparan ilk addım olacaq. Barrackın açıqlamasından qısa müddət əvvəl Nyu Yorkda Yaxın Şərq İnstitutunun tədbirində çıxış edən Suriya prezidenti Əhməd əl-Şaraa təhlükəsizlik sazişinə ümid etdiyini bildirib. O vurğulayıb ki, Suriya İsraillə heç bir problem yaratmayıb.

Əhməd əl-Şaraanın Xəbərdarlıqları və Beynəlxalq Çağırışlar

Suriya prezidenti Əhməd əl-Şaraa İsraildən qorxduqlarını, lakin bunun əksinin olmadığını dilə gətirib. O əlavə edib ki, İsrailin danışıqları dayandırması, Suriya hava sahəsini pozması və ölkə ərazisinə soxulması ciddi risklər yaradır. Əl-Şaraa xəbərdarlıq edib: “Suriya ərazisinin parçalanması haqqında hər hansı bir danışıq İordaniyaya, İraqa və Türkiyəyə zərər verəcək. Bu bizi yenidən başlanğıc nöqtəsinə qaytaracaq”. O, çərşənbə günü Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyası (BMT BA) iclasında çıxış edəcək və bu, altmış ildən çox müddətdə ilk dəfə olaraq bir Suriya liderinin BMT BA-da çıxış etməsi olacaq.

Regional Gərginliklər və Fragmentasiya Riskləri

İsrail və Suriya onilliklərdir ki, Yaxın Şərqin əsas rəqibləridir. 1967-ci il Ərəb-İsrail müharibəsi və İsrailin Suriyanın Qolan Təpələrini işğal etməsi ilə iki ölkə arasındakı düşmənçilik daha da güclənib. Bəşər Əsədin devrilməsindən sonra İsrail, 1974-cü il atəşkəs razılaşmasını pozaraq, Suriyanın hərbi obyektlərini hədəf alaraq və qoşunlarını Dəməşqdən 20 kilometr (12 mil) məsafəyə yerləşdirərək, Suriyanın sabitliyini bərpa etmə cəhdlərinə mane olub. Suriya-İsrail münasibətlərində gərginlik İsrailin minə qədər hava zərbəsi və 400-ə yaxın quru müdaxiləsi həyata keçirməsi ilə daha da kəskinləşib.

İsrail növbə ilə bu zərbələrin terrorizmin qarşısını almaq və ya ölkənin cənubunda, iyun ayında sektalararası zorakılığın baş verdiyi Suveyda bölgəsindəki druzlar azlığını qorumaq məqsədi daşıdığını iddia edir. Lakin İsrail Dəməşqin mərkəzini də açıq şəkildə bombalayıb. Tənqidçilər İsrailin Suriyanı zəif saxlamaq və regionda öz dominantlığını təmin etmək məqsədilə ölkəni parçalamağa çalışdığını iddia edirlər. BMT BA-nın kənarında danışan Suriya prezidenti Əhməd əl-Şaraa ABŞ-a ölkəsinin yenidən qurulmasına imkan vermək üçün tətbiq edilmiş sanksiyaları rəsmi olaraq qaldırmaq çağırışını təkrarlayıb və bu həftə ABŞ Dövlət katibi Marko Rubio ilə danışıqlar aparıb. İsrail aylardır ABŞ qanunvericilərini və Dövlət Departamentinin siyasətçilərini sanksiyaları qüvvədə saxlamaq üçün lobbiçilik edir. Tarixi bir təsadüfdə, Əl-Şaraa bu həftə Nyu Yorkda BMT BA-da olarkən, bir vaxtlar onu həbs etmiş və İraq işğalı zamanı Amerika qüvvələrinə rəhbərlik edərək sonradan Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin (CIA) direktoru olmuş ABŞ-ın keçmiş generalı David Petreyusla müsahibə üçün görüşüb.

24 saat

Misirdə Tanınmış Fəal Alaa Abd el-Fattah Əfv Edildi

Misirli-Britaniyalı insan hüquqları müdafiəçisi və yazıçısı Alaa Abd el-Fattah Misirdə altı ilə yaxın həbsdə qaldıqdan və özü ilə anasının aclıq aksiyalarından sonra əfv edilib. Bu barədə elan bazar ertəsi Misirin rəsmi qəzetində dərc olunub və Milli İnsan Hüquqları Şurasının müraciətindən sonra verilib. Bu məlumatı “Əl-Qahirə Xəbərləri” telekanalı da yayımlayıb. Alaa Abd el-Fattahın bacısı Mona Seyf X sosial şəbəkəsində “Ürəyim dayanacaq” yazıb.

Fəalın Həbsləri və Mühakimə Prosesləri

Alaa Abd el-Fattah 2019-cu ilin sentyabrında həbs olunmuş və 2021-ci ilin dekabrında “yalan xəbərlər yaymaq” və Misirin milli maraqlarına ziyan vurmaq ittihamı ilə beş il müddətinə azadlıqdan məhrum edilmişdi. İnsan haqları təşkilatları onun “ədalətsiz məhkəmə” ilə üzləşdiyini bildirmişdilər.

O, 2015-ci ildə etiraz qanunlarını pozmaqda təqsirli bilinərək beş il müddətinə həbs cəzasına məhkum edilib. Bu hadisə hazırkı prezident Əbdül Fəttah əs-Sisinin Mübarəkin demokratik yolla seçilmiş varisi Məhəmməd Morsiyə qarşı çevriliş etdiyi 2013-cü ildən sonra baş vermişdi. Əs-Sisi 2014-cü ildə mübahisəli seçkilərdə prezidentliyi qazanmışdı. Bu seçkilər aşağı seçici fəallığı və müxalifətə qarşı genişmiqyaslı repressiyalarla yadda qalıb. O vaxtdan bəri Əs-Sisi on minlərlə tənqidçisini həbs etməkdə ittiham olunur.

Alaa Abd el-Fattah 2019-cu ilin martına qədər həbsdə qalıb və həmin vaxt sınaq müddəti ilə azadlığa buraxılıb. Lakin altı ay keçmədən o, yenidən həbs olunub.

Misir İnqilabında Fəalın Rolu

O, Misirdə 2011-ci ildə baş verən xalq inqilabı zamanı aparıcı demokratiya tərəfdarı fəal və bloqçu kimi tanınıb. Bu inqilab Prezident Hüsnü Mübarəki otuz illik hakimiyyətdən sonra vəzifədən getməyə məcbur etmişdi.

24 saat

Londonun Mərkəzində Fələstin Missiyası Səfirliyə Çevrildi

2025-ci il sentyabrın 22-də Londonun mərkəzində Fələstin üçün əlamətdar bir hadisə baş verdi. Böyük Britaniyadakı Fələstin səfiri Husam Zomlot, Fələstin Missiyasının binası qarşısında Fələstin bayrağını təntənəli şəkildə ucaltdı. Bu mərasim, Fələstin nümayəndəliyinin rəsmi olaraq Fələstin Səfirliyinə çevrilməsini simvolizə edirdi.

Diplomatik Əlaqələrin Gücləndirilməsi və Beynəlxalq Status

Bu çevrilmə, Fələstinin beynəlxalq arenada diplomatik mövqeyini daha da gücləndirən mühüm bir addımdır. Yeni səfirlik statusu, Fələstinin dünya səhnəsində daha aktiv rol oynamasına, beynəlxalq təşkilatlarda təmsilçiliyini artırmasına və ikitərəfli əlaqələrdə daha geniş səlahiyyətlərə malik olmasına imkan yaradacaq. Bu tarixi hadisə Londonun diplomatik dairələrində geniş rezonans doğuraraq, Fələstin–Böyük Britaniya əlaqələrində yeni bir səhifə açdı.

24 saat

Əhməd əl-Şaraanın BMT Baş Assambleyasında Tarixi Ziyarəti

Suriya prezidenti Əhməd əl-Şaraa Nyu-Yorkda keçirilən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) 80-ci BMT Baş Assambleyası iclasına qatılıb. Bu, altmış ilə yaxın müddətdən sonra bir Suriya dövlət başçısının bu illik tədbirdə iştirak etdiyi ilk haldır. Ölkənin sonuncu lideri Nuredin əl-Atasi 1967-ci ildə BMT Baş Assambleyasında çıxış etmişdi. Bu tarixi hadisə əl-Əsəd ailəsinin 1971-ci ildə hakimiyyətə gəlməsindən və idarəçiliyini 2024-cü ilin dekabrında Əhməd əl-Şaraanın Bəşər əl-Əsəd hökumətini devirməsinədək davam etdirməsindən əvvəlki dövrə təsadüf edir. Əhməd əl-Şaraa bazar günü Nyu-Yorka geniş bir Suriya rəsmi nümayəndə heyəti ilə gəlib. Dövlət mediası bu səfəri “əlamətdar” adlandırıb.

Diplomatik Normallaşma Prosesi və ABŞ ilə Münasibətlər

Bu səfərin simvolizmi əl-Şaraanın və onun hökumətinin beynəlxalq səviyyədə normallaşma prosesindəki növbəti əlamətdar mərhələsi olaraq böyük əhəmiyyət kəsb edir. Suriya prezidenti on ildən çox müddət ərzində ölkənin şimalında üsyançı qüvvələrə rəhbərlik etdikdən sonra ildırım sürətli bir hücumla hakimiyyəti ələ keçirmişdi. 2025-ci ilin may ayında Əhməd əl-Şaraa ABŞ prezidenti Donald Tramp ilə Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhdi Məhəmməd bin Salmanın da qatıldığı Körfəz Əməkdaşlıq Şurasının sammitində görüşüb. Bu, 25 il ərzində bir Suriya və ABŞ prezidenti arasında baş tutan ilk belə görüş idi. Həmin görüşdə ABŞ prezidenti Donald Tramp Suriyaya qarşı bütün sanksiyaların ləğv ediləcəyini bəyan edib və daha sonra bu qərarı icra edib. O, həmçinin Vaşinqtonun “Suriya yeni hökuməti ilə münasibətləri normallaşdırmaq imkanlarını araşdırdığını” da vurğulayıb.

Daxili Çətinliklər və Regional Gərginliklər

Əhməd əl-Şaraanın yeni hökuməti daxili çəkişmələrlə, xüsusilə də 2025-ci ilin iyun ayında Suriyanın cənubundakı Süveyda bölgəsində baş verən zorakılıqlarla mübarizə aparır. Həmçinin İsrailin iki ölkə arasında aparılan danışıqlara baxmayaraq, Suriya ərazisinə dəfələrlə hücumları və hərbi müdaxilələri davam edir. Suriya İsraili 1973-cü il müharibəsindən sonra imzalanan 1974-cü il Qoşunların Ayrılması Sazişini pozmaqda günahlandırır. Dəməşq iddia edir ki, İsrail demilitarizasiya olunmuş ərazilərdə kəşfiyyat obyektləri və hərbi postlar quraraq öz “işğalçı və parçalanma planlarını” həyata keçirir.

Sanksiyaların Ləğvi və Gələcək Perspektivlər

CBS kanalının “Face the Nation” proqramına verdiyi müsahibədə Əhməd əl-Şaraa ABŞ prezidenti Donald Trampın “sürətli, cəsarətli və tarixi qərarla sanksiyaları qaldıraraq Suriya üçün böyük bir addım atdığını” bildirib. O, “Suriya təhlükəsiz, sabit və birləşmiş olmalıdır. Bu, təkcə Suriyanın deyil, dünyanın bütün ölkələrinin ən böyük marağındadır,” deyərək, ABŞ-da olarkən Tramp ilə daha bir görüşə ümid etdiyini dilə gətirib. “Biz Suriya və ABŞ arasında çoxsaylı məsələləri və qarşılıqlı maraqları müzakirə etməliyik. Münasibətləri yaxşı və birbaşa şəkildə bərpa etməliyik.” 2025-ci ilin iyun ayının sonunda ABŞ prezidenti Donald Tramp Suriyaya qarşı qalan sanksiyaların əksəriyyətini “ləğv edən” bir sərəncam imzalayıb. Dəməşq bu qərarı “uzun müddətdir gözlənilən yenidənqurma və inkişaf” fondlarının açarı kimi qarşılayıb. ABŞ-a gəldikdən sonra Əhməd əl-Şaraa Suriya icmasının üzvləri ilə görüşüb. 2025-ci il sentyabrın 19-da Suriya xarici işlər naziri Əsəd əl-Şaibani də Vaşinqtondakı səfirlik binası üzərində ölkənin yeni bayrağını qaldırıb.

24 saat

BMT-də Gələcək Fələstinlə Bağlı Sammit

Fransa və Səudiyyə Ərəbistanı Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasında (BMTBA) bir günlük sammitə ev sahibliyi etməyə hazırlaşır. Baş müzakirələrin başlamasından bir gün əvvəl keçiriləcək bu tədbir, İsrailin Qəzzaya qarşı müharibəsi və əlçatmaz iki dövlətli həll mövzularına həsr olunacaq.

Nyu Yorkdakı BMT qərargahında dünya liderləri bazar ertəsi günü, İsrailin həm Qəzzada, həm də işğal olunmuş İordan çayının qərb sahilindəki hegemon addımları nəticəsində bütöv bir Fələstin dövləti anlayışının “tamamilə yoxa çıxa biləcəyi” barədə xəbərdarlıqlar fonunda, uzun müddət durğunluq dövrü keçirmiş bu konsepsiyanı yenidən canlandırmaq üçün bir araya gələcəklər.

Beynəlxalq Tanınma və İsrailin Müqaviməti

Fransanın Fələstin dövlətini rəsmi olaraq tanıdığını elan edəcəyi gözlənilir, Belçika kimi digər ölkələr də eyni addımı atmağı nəzərdən keçirir. Bu hadisə Böyük Britaniya, Kanada, Avstraliya və Portuqaliyanın sentyabrın 21-də, İsrail və ABŞ-ın kəskin müxalifətinə baxmayaraq, tarixi addımlarla Fələstin dövlətini tanımasından bir gün sonra baş verəcək.

İsrail və onun əsas müttəfiqləri sammiti boykot edir. İsrailin BMT-dəki səfiri Denni Danon bu böyük çoxmillətli tədbiri “sirk” adlandıraraq, belə addımların “terrorizmi mükafatlandırdığı” barədə İsrailin ümumi mövqeyini bir daha təkrarlayıb.

İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu Fələstin müstəqilliyinə dəstəyin artması fonunda ağır daxili siyasi təzyiq altındadır. İsrail mediası onun ifrat sağçı hökumətinin cavab olaraq işğal olunmuş İordan çayının qərb sahilinin qismən və ya tam ilhaqını nəzərdən keçirdiyini bildirir. Lakin Netanyahu bunun üçün ABŞ-ın dəstəyinə və himayəsinə ehtiyac duyur ki, bunu da BMTBA üçün Nyu Yorkda olarkən axtaracaq.

“Nyu York Bəyannaməsi” və Gələcək Perspektivlər

BMT sammitin iki dövlətli həllə aparan bir BMT yol xəritəsi yaratmaq səylərinə yeni təkan verə biləcəyinə ümid etdiyini bildirib. Bazar ertəsi günü keçiriləcək sammitin sentyabr ayının əvvəlində BMTBA tərəfindən qəbul edilən “Nyu York Bəyannaməsi”ni genişləndirəcəyi gözlənilir. Bu bəyannamə iyul ayında Fransa və Səudiyyə Ərəbistanının həmsədrlik etdiyi konfransdan sonra hazırlanmışdı. İsrail və ABŞ həmin beynəlxalq görüşləri də boykot etmişdi.

Qəbul edilən yeddi səhifəlik bəyannamə iki dövlətli həllə doğru “konkret, vaxta bağlı və geri dönməz addımlar” müəyyən edir, eyni zamanda HƏMAS-ı pisləyərək təslim olmağa, tərksilah etməyə və Qəzzada saxlanılan bütün girovları azad etməyə çağırırdı. Bəyannamə həmçinin İsrail aclıq çəkən Fələstin xalqını acından öldürməyə davam etdiyi üçün dərhal atəşkəsə və Qəzzaya maneəsiz humanitar yardımın daxil olmasına çağırış edirdi.

İsrailin Cavabı və Regionda Gərginlik

Qəzzada genosid müharibəsinə və İordan çayının qərb sahilinin işğalına qarşı artan qlobal konsensusun fonunda İsrail, gələcək Fələstin dövləti perspektivlərinə son qoymaq məqsədilə İordan çayının qərb sahilinin hissələrini ilhaq etmək planlarını irəli sürürdü.

İsrailli diplomatlar Fransaya və Makrona qarşı konkret tədbirlər barədə də işarələr vermiş, İsrail mediasına bildirmişdilər ki, onlar Qüdsdəki Fransa konsulluğunu bağlaya, fransız diplomatları ölkədən çıxara və ya kəşfiyyat əməkdaşlığını məhdudlaşdıra bilərlər. Netanyahu həmçinin Makronu avqustun 20-də kəskin şəkildə tənqid edərək, onu Fransada “antisemit atəşini” alovlandırmaqda ittiham etmişdi.

Sentyabrın əvvəlində İsrail tərəfindən bombalanan, lakin İsrail və HƏMAS arasında vasitəçilik edən Qətər, bazar ertəsi Böyük Britaniya, Kanada, Avstraliya və Portuqaliyanın verdiyi bəyanatları alqışlamışdı. İsrail isə məhdud beynəlxalq səfərbərliyə cavab olaraq Qəzzada soyqırım müharibəsini daha da gücləndirmiş, Qəzza şəhərinə quru hücumunu və mühasirədəki ərazidə ölümcül hava və dəniz zərbələrini artırmışdı.

İsrail ordusu sentyabrın 22-də Qəzza şəhərinin Sabra məhəlləsində evlərə endirilən hava zərbələri nəticəsində eyni ailədən ən azı 25 üzvü öldürmüş, tankları ilə irəliləyərkən bütün hücumların “terrorçu” hədəflərə yönəldildiyini iddia etmişdi.

24 saat