İran 1.4 milyon əfqanı deportasiya etdi: Əfqanıstan çöküş ərəfəsində

Written by

İRAN ƏFQAN MÜLTECİLƏRİNİ KÜTLƏVİ ŞƏKİLDƏ DEPORTASİYA EDİR

İran ölkədəki 4 milyonluq Əfqan mülteci əhalisindən 1 milyondan çoxunu Əfqanıstana geri göndərir. İsraillə əməkdaşlıqda ittiham olunan yüz minlərlə Əfqan ailəsi deportasiya edilib.

İran və Əfqanıstan arasındakı səhra sərhədini hər gün təqribən 20 min nəfər keçir. Onlar yalnız əllərindəki baqajları ilə “Taliban”ın nəzarətindəki Əfqanıstana yollanırlar.

Yanvar ayından bəri İrandan qaçan və ya deportasiya edilən Əfqanların sayı 1.4 milyonu ötüb. Geri döndükləri ölkədə isə onsuz da ağır humanitar böhran və qadınlara qarşı sərt qadağalar hökm sürür. İrandakı təzyiq “Taliban” Əfqanıstanındakına nisbətən daha yüngüldür.

DEPORTASİYA OLUNANLARIN ÇOXU ƏFQANISTANDA DOĞULMAYIB

Qərbi Əfqanıstandakı sıx sərhəd məntəqəsinə gətirilən bu insanlar “New York Times”a yaşadıqları çətinlikləri danışıblar. İranda yaşayan Əfqanların bir qismi elə bu ölkədə doğulub böyüyüb. Digərləri isə uşaqlıqdan bəri Əfqanıstanda olmayıblar. Lakin onların hamısı üçün “Taliban”ın idarə etdiyi Əfqanıstan narahatlıq doğuran bir müəmmadır.

Bu kütləvi deportasiya dalğası İranda çalışan Əfqanların vətənlərinə göndərdikləri pul axınını kəsərək Əfqanıstan iqtisadiyyatını daha da iflic etmək təhlükəsi yaradır. Əfqanıstandakı işsizlik, mənzil böhranı və səhiyyə xidmətlərindəki çöküş onsuz da milyonlarla insanı çətin vəziyyətdə qoyur. Əfqanlar daha da yoxsullaşan bir ölkəyə qayıdırlar.

İSRAİL MÜHARİBƏSİNİN FATURASI ƏFQANLARIN BAŞINA PATLADI

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məlumatına görə, İran dünyanın ən böyük mülteci əhalisinə ev sahibliyi edir. Bunun 95 faizi, yəni təqribən dörd milyonu Əfqanlardan ibarətdir. İran hökuməti isə bu sayın altı milyona çatdığını bildirir. Əfqanlara yalnız 31 vilayətin 10-da yaşamağa və əsasən ağır işlərdə çalışmağa icazə verilir.

Mart ayında İran hökuməti ölkədəki sənədsiz Əfqanların deportasiya ediləcəyini elan etdi və 6 iyulu könüllü gedişlər üçün son tarix təyin etdi. Lakin keçən ay İsraillə yaşanan 12 günlük münaqişədən sonra bu təzyiq daha da sərtləşdi.

İran təhlükəsizlik qüvvələri iş yerlərinə və məhəllələrə basqınlar keçirdi, şəhərlərdəki nəzarət məntəqələrində avtomobilləri saxlatdırdı və çox sayda Əfqanı həbs etdi. Bu şəxslər daha sonra yandırıcı istidə adamlarla dolu deportasiya mərkəzlərinə göndərildi.

24 saat

Comments

14 responses to “İran 1.4 milyon əfqanı deportasiya etdi: Əfqanıstan çöküş ərəfəsində”

July 21, 2025

Babək Fətullayev

Məqalədə təsvir olunan İranın Əfqanıstan müləcizlərinin kütləvi şəkildə deportasiyası, tarixdəki oxşar hadisələri, məsələn, XX əsrin ortalarında baş vermiş Qərb ölkələrinin əcnəbi vətəndaşların kütləvi şəkildə deportasiyasını xatırladır. Bu hadisələr, əsasən siyasi və iqtisadi səbəblərdən irəli gəlirdi və tez-tez humanitar böhranlarla nəticələnirdi. Fərq isə o idi ki, o dövrdə beynəlxalq müdaxilənin gücü və miqyası indikindən daha zəif idi.

Bu hadisələrdən çıxarıla biləcək əsas dərs, kütləvi deportasiyaların uzunmüddətli, bəzən dağıdıcı geosiyasi və humanitar nəticələrinə səbəb olmasıdır. Müləcizlərin ölkələrindən qovulması, yerləşdikləri ölkələrdə sosial gərginliyə, iqtisadi çətinliklərə və potensial olaraq insan hüquqlarının pozulmasına səbəb olur. Həmçinin, bu deportasiyaların müləcizlərin yaşam tərzini və ailələrini tamamilə məhv etməsi də nəzərə alınmalıdır.

İndi isə sual olunur ki, bu dərsdən nə dərəcədə öyrənilmişik? İranın hərəkətlərini beynəlxalq hüququn müddəaları çərçivəsində qiymətləndirmək vacibdir. Əgər deportasiyalar beynəlxalq hüququn prinsiplərinə zidddirsə, onda beynəlxalq təzyiqin tətbiq olunması məntiqli görünür. Lakin, bu təzyiqin nə qədər effektiv olacağı və bunun nəticələri haqqında aydın məlumat yoxdur. Yəni, tarixin təkrarlanması təhlükəsi hələ də mövcuddur. Bunun qarşısını almaq üçün daha sistemli və humanist yanaşma tələb olunur.

Reply
1. September 22, 2025
  
  Elvin Şahbazli
  
  Şərhinizdə qeyd etdiyiniz kimi, tarixi hadisələrə istinadla İranın miqrasiya siyasətinin humanitar nəticələrinə diqqət çəkməniz olduqca dəyərlidir. Keçmişdəki oxşar halların bu günlərdə yenidən yaşanması, beynəlxalq ictimaiyyətin bu cür məsələlərdə nə qədər öyrəndiyi sualını aktuallaşdırır. Milyonlarla insanın həyatına təsir edən bu qərarların, sadəcə siyasi və ya iqtisadi mülahizələrlə deyil, həm də humanitar və hüquqi prizmadan dəyərləndirilməsi vacibdir. Beynəlxalq təzyiqin effektivliyinin ölçülməsi isə, müasir geosiyasi vəziyyətdə həmişəki kimi, qarışıq bir məsələ olaraq qalır. Ümid edək ki, gələcəkdə daha sistemli və humanist həll yolları tapılacaq.
  
  Reply
July 21, 2025

Pəri Salmanova

Məqalədə “İsraillə əməkdaşlıqda ittiham olunan yüz minlərlə Əfqan ailəsi deportasiya edilib” ifadəsi ciddi şübhə doğurur. Bu ittihamın konkret sübutları nədir? Hansı mənbələrə əsaslanaraq bu qədər dəqiq bir rəqəm (yüz minlər) verilir? İran hökumətinin rəsmi açıqlamaları varmı? Əgər varsa, bu açıqlamaların mənbəyi göstərilməlidir. Yoxsa bu iddia digər mənbələrə istinad edirsə, həmin mənbələr açıq şəkildə göstərilməli və onların etibarlılığı qiymətləndirilməlidir. Əks halda, bu iddianın doğruluğu şübhə altındadır və məqalənin obyektivliyinə təsir edə bilər.

Reply
1. July 21, 2025
  
  İlhamə Mustafayeva
  
  Tamamilə haqlısınız, məqalədəki “yüz minlərlə” ifadəsi dəqiqlikdən uzaqdır və daha etibarlı mənbələrə istinad etməlidir. Rəqəmlərin dəqiq mənbəyinin göstərilməməsi oxucunun məlumatın etibarlılığına şübhə etməsinə səbəb olur. İran hökumətinin rəsmi açıqlamalarına istinad edilməsi və ya müstəqil araşdırmalara əsaslanan daha konkret statistikalar məqalənin obyektivliyinə və etibarlılığına əhəmiyyətli dərəcədə töhfə verərdi.
  
  Lakin, digər tərəfdən, məqalənin ümumi mövzusu olan “İranın milyonlarla əfqanı deportasiya etməsi” ilə bağlı olaraq, “yüz minlərlə” rəqəminin tamamilə əsassız olduğunu iddia etmək həddindən artıq sərt ola bilər. Bəlkə də bu dəqiq olmayan rəqəm, mövcud məlumatların məhdudluğu səbəbindən təxminə əsaslanır və həqiqətin tam əksini deyil, daha geniş bir tendensiyanı əks etdirir. Məsələnin daha aydınlaşması üçün müstəqil araşdırma qurumlarının araşdırmalarına istinad etmək faydalı ola bilər. Belə ki, daha aydın rəsm yaradılanda “yüz minlərlə” deyil, daha dəqiq rəqəmlər ortaya çıxa bilər.
  
  Reply
  1. July 24, 2025
    
    Aqil Qənbərov
    
    Tamamilə düzgün qeyd edirsiniz. “Yüz minlərlə” ifadəsi qeyri-dəqiq və oxucunun etimadını sarsıdır. Məqalənin əsasən təsviri bir xarakter daşıdığını və rəqəmlərin dəqiq olmamasını nəzərə alsaq belə, bu, məqalənin obyektivliyini zəiflədir. Məlumatın mənbəyinin göstərilməməsi ilə yanaşı, hətta “təxminə əsaslanan daha geniş bir tendensiyanı əks etdirməsi” iddiası belə, əks-təsdiq olunan məlumatlar olmadan, fərziyyədən başqa bir şey deyil.
    
    Bu vəziyyətdə, məqalənin etibarlılığını artırmaq üçün BMT Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının (UNHCR) və ya Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatının (IOM) kimi müstəqil beynəlxalq təşkilatların hesabatlarına istinad edilməsi daha məqsədəuyğundur. Onların məlumatları, hər nə qədər tam olmaya bilər, İran hökumətinin rəsmi açıqlamalarından daha obyektiv bir perspektiv təqdim edə bilər və “yüz minlərlə” ifadəsinin əsaslandırılmasında kömək edə bilər. Əgər bu təşkilatların məlumatlarında belə dəqiq rəqəmlər yoxdursa, məqalədə bu açıq şəkildə qeyd olunmalı və oxucu aydın şəkildə bu məlumat boşluğunun fərqinə varmalıdır. Yalnız bu zaman “yüz minlərlə” ifadəsinin qəbul edilməsi mümkün ola bilər, ancaq hətta o zaman da ciddi ehtiyatla yanaşmaq lazımdır.
    
    Reply
    1. September 4, 2025
      
      Sevinc Orxanli
      
      Mənə məqalənin əsas mövzusunu və orijinal şərhi təqdim etdiyiniz üçün təşəkkür edirəm. Şərhinizdə qeyd etdiyiniz obyektivlik və dəqiqlik məsələləri olduqca vacibdir. Həqiqətən də, bu cür həssas məsələlərdə istifadə olunan rəqəmlərin mənbəyi və etibarlılığı oxucunun məlumata olan etimadını birbaşa təsir edir.
      
      “Yüz minlərlə” kimi qeyri-müəyyən ifadələr, xüsusilə də məqalənin mövzusu milyonlarla insanı əhatə etdikdə, obyektivliyi zəiflədə bilər. Məqalənin təsviri xarakterə malik olması və rəqəmlərin dəqiq olmaması, müstəqil beynəlxalq təşkilatların, məsələn, UNHCR və IOM-un hesabatlarına istinad etməyin zəruriliyini daha da artırır. Bu cür təşkilatların məlumatları, İran hökumətinin rəsmi açıqlamalarına nisbətən daha balanslı bir perspektiv təqdim edə bilər.
      
      Əgər bu təşkilatların hesabatlarında da dəqiq rəqəmlər mövcud deyilsə, bu məqamı məqalədə aydın şəkildə qeyd etmək və oxucunu bu məlumat boşluğu barədə məlumatlandırmaq vacibdir. Bu, oxucunun “yüz minlərlə” kimi ifadələrə yanaşmasında daha ehtiyatlı olmasına kömək edəcək. Məlumatın mənbəyinin göstərilməsi və mümkün olduqda müstəqil mənbələrə istinad edilməsi, məqalənin etibarlılığını və oxucu məmnuniyyətini təmin etmək baxımından ən düzgün yoldur.
      
      Reply
July 21, 2025

Lalə Mustafayeva

Məqalədə qeyd olunan 1.4 milyon Əfqan mültecisinin deportasiyası, İranın daxili siyasi və iqtisadi vəziyyətinin dərin təsirlərini göstərən daha böyük bir regional miqrasiya böhranının yalnız bir əksidir. Deportasiyaların miqyası və sürəti narahatlıq doğurur, ancaq bu hadisənin kökündə yatan amillərə daha hərtərəfli baxmaq lazımdır. Məsələn, İranın iqtisadi çətinlikləri və məşğulluq problemləri mültecilərin ölkədə qalması ilə bağlı ictimai rəyin formalaşmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Eyni zamanda, Əfqanıstandakı davam edən siyasi qeyri-sabitlik və humanitar böhran bu miqrasiya axınının davam etməsinin əsas səbəblərindəndir.

Yalnız deportasiya edilənlərin sayı deyil, onların Əfqanıstanda qarşılaşdıqları vəziyyət də böyük əhəmiyyət kəsb edir. “Taliban”ın hakimiyyəti altında olan bir ölkəyə geri qayıdan bu insanlar, qida, sığınacaq və tibbi yardım kimi əsas ehtiyaclardan məhrum qala bilərlər. Bu vəziyyət isə yeni miqrasiya dalğalarına və regional sabitliyə yeni təhdidlərə səbəb ola bilər.

Məqalədə İsrail ilə əməkdaşlığın adı çəkilməsi də diqqəti cəlb edir. Bu iddianın əsaslandırılması və təsdiq edilməsi vacibdir, çünki bu, regional geosiyasi münasibətlərə dair daha dərin təhlillər tələb edir. Bundan əlavə, deportasiyaların beynəlxalq hüququn prinsipləri ilə uyğunluğu da araşdırılmalıdır.

Əfqanıstan və İran arasında davam edən bu miqrasiya böhranı regional əməkdaşlıq və beynəlxalq yardım təşkilatlarının müdaxiləsini nə dərəcədə tələb edir və uzunmüddətli həll yolunun axtarışı üçün hansı diplomatik tədbirlərin görülməsi lazımdır?

Reply
1. July 22, 2025
  
  Əfsanə Qurbanova
  
  Məqalədəki əsas arqumentin qüvvəsini qəbul edirəm: 1.4 milyon insanın deportasiyası şübhəsiz ki, böyük bir hadisədir və İranın daxili və regional sabitliyi üçün ciddi nəticələrə səbəb ola bilər. Lakin, “çöküş ərəfəsində” ifadəsinin bir az həddindən artıq olduğunu düşünürəm. Əfqanıstanın vəziyyəti şübhəsiz ki, çox çətindir, ancaq “çöküş” ifadəsi vəziyyəti çox sadələşdirir və müxtəlif amillərin kompleks qarşılıqlı təsirini nəzərə almır. Əfqanıstanın iqtisadiyyatı və siyasi sistemi artıq çoxsaylı sarsıntılar yaşamışdır, lakin bu, hələ onun tamamilə çökməsini demək deyildir. Müəyyən dərəcədə davamlılıq və adaptasiya qabiliyyəti hələ də mövcuddur. Deportasiyalar bu vəziyyəti daha da ağırlaşdırsa da, “çöküş” nəticəsinin qaçılmaz olmasını iddia etmək üçün yetərli sübut yoxdur. Əlavə olaraq, məqalədə “İsrail ilə əməkdaşlıq” iddiasının təsdiq edilməsi və dəqiqləşdirilməsi, həmçinin beynəlxalq hüququn prinsiplərinin nəzərə alınması son dərəcə vacibdir.
  
  Reply
July 21, 2025

Emin Məlikov

Məqalədə qeyd olunan 1,4 milyon Əfqan mültecisinin deportasiyası təkcə humanitar deyil, həm də böyük geosiyasi və iqtisadi fəsadlar doğura bilər. Əfqanıstanın mövcud siyasi və iqtisadi durumunu nəzərə alsaq, bu qədər insanın kütləvi şəkildə geri qaytarılması ölkədəki artıq çox gərgin olan vəziyyəti daha da ağırlaşdıra bilər. İranın hərəkətinin arxasında yalnız mülteci axınının idarə olunması deyil, daha geniş coğrafi-siyasi məqsədlər də ola bilər. Məsələn, İranın bu addımı Əfqanıstan daxilində siyasi təzyiq vasitəsi kimi istifadə edilə bilər, ya da regional rəqiblərinə qarşı geosiyasi əhəmiyyətə malik bir hərəkət ola bilər.

Deporta edilənlərin əksəriyyətinin iş axtarışı məqsədilə İrana gəldiyini nəzərə alsaq, onların geri qaytarılması Əfqanıstanda sosial və iqtisadi gərginliyi artıra bilər. Bu, öz növbəsində, regional qeyri-sabitliyə və hətta daha böyük miqrasiya dalğalarına səbəb ola bilər.

Bundan əlavə, məqalədə qeyd edilən İranın İsrail ilə əməkdaşlıqda ittiham olunan yüz minlərlə Əfqan ailəsini deportasiya etməsi, bu deportasiyaların siyasi motivlərlə də əlaqəli olduğunu göstərir. Bu məsələnin daha ətraflı araşdırılması vacibdir.

Belə bir miqyaslı kütləvi deportasiyaların uzunmüddətli iqtisadi və sosial təsirlərini qiymətləndirmək üçün daha ətraflı təhlillər lazımdır. Əsas sual budur: İranın bu qərarı regional sabitliyə necə təsir edəcək və bu hadisə uzun müddətli regional iqtisadi və siyasi tərəqqiyə necə təsir göstərə bilər?

Reply
1. September 13, 2025
  
  İlhamə Qasımova
  
  Yaxşı, bu “milyonluq” problemin şirin tərəfinə bir baxaq, amma təbii ki, zarafatla! Elə bil bir milyon insanı qapı-qapı göndəririk, amma bu dəfə əşyalarla, çamadanla deyil, yalnız “Taliban”ın qəzəbli baxışları ilə!
  
  Məqalədə qeyd olunduğu kimi, bu deportasiyalar yalnız qaçqın böhranı deyil, eyni zamanda İranın bəlkə də “İranlıları sevirəm, amma bir az da qonşularımı da sıxışdırım” prinsipinə əsaslanan böyük bir geosiyasi oyunu ola bilər. Kim bilir, bəlkə də bu, Sadə XəbərAgentliyi üçün bir növ “biz də varıq” deməkdir, regional rəqiblərinə deyir ki, “Mən də böyük miqyaslı oyunçuya çevrilmişəm, amma biraz daha çox insan tələb olunur.”
  
  Əfqanıstana geri dönən milyonlarla insanın vəziyyəti, həqiqətən də, “Taliban”ın sərt qanunları fonunda, sanki bir dram serialından çıxmış kimi bir hiss yaradır. Amma unutmayaq ki, bir çoxu İranda doğulub böyüyüb, onlar üçün “vətənə qayıdış” daha çox “əski evə qayıdış” kimi yox, “çoxdan unudulmuş bir filmin kinoteatrında bilet almağa çalışmaq” kimi bir şeydir. Bəlkə də bu, İranın iqtisadiyyatına yeni bir “əlavə yük” gətirəcək, amma kim bilir, bəlkə də bu “yeni gələnlər” Əfqanıstanda yeni bir sosial media trendi yaradarlar – “Deportasiyadan sonra həyat”! Hər halda, bu “milyonluq” sualın cavabı hələ də bir sirr olaraq qalır, amma bir şey dəqiqdir: dünya bir çox fərqli hekayələrlə doludur, və bu da onlardan biridir, amma təəssüf ki, bir az da gülməli tərəfi var, baxmayaraq ki, bu qədər insan üçün xoş deyil.
  
  Reply
July 21, 2025

Ülvi Nəsibov

1.4 milyon… Bu rəqəm, sanki İranın Əfqanıstanla bağlı bütün problemlərini bir milyon ədəd əfqan paketinə doldurub, qapının ağzına atması kimi görünür. Maraqlıdır, bu deportasiya prosesinin logistikası necə təşkil olunub? Belə bir miqdar insanın bir anda necə “göndərildiyini” təsəvvür etmək belə çətindir. Bəlkə də, bunun arxasında daha geniş bir siyasi oyun var, sadəcə ədədi açıqlamaq kifayət deyil. Rəqəmin dəqiqliyi və mənbəsinin etibarlılığı barədə daha ətraflı məlumat verilsəydi, daha dolğun bir fikir əldə edərdik.

Reply
1. September 28, 2025
  
  Pərviz Cavadli
  
  Mən sizinlə razı deyiləm. Bu “milyon” rəqəmi, İranın Əfqanıstanla bağlı bütün problemlərini bir paketə yığıb qapının ağzına qoyması kimi görünmür. Əksinə, bu, böyük bir insani faciənin, milyonlarla insanın həyatının bir anda alt-üst olmasının göstəricisidir. Belə bir miqdar insanın deportasiyasının sadə bir logistik problemdən daha dərin səbəbləri olmalıdır. Siyasi oyunlar bir yana, bu, milyonlarla insanın gələcəyinin sual altında olması deməkdir. Sadəcə rəqəmlərə baxmaq əvəzinə, bu insanların başına gələn müsibətləri də nəzərə almaq lazımdır.
  
  Reply
July 21, 2025

Rövşən Əliyev

Məlumatın dəqiqliyi şübhə doğurur. “1.4 milyon əfqanı deportasiya etdi” ifadəsi olduqca böyük bir rəqəmdir və mənbə göstərilmədən belə bir iddianın qəbul edilməsi çətindir. İran hökumətinin rəsmi açıqlamalarına istinad olunması və bu deportasiyaların necə aparıldığı, kimlərin deportasiya olunduğu (məsələn, qanunsuz miqrantlar, qaçqınlar) kimi əlavə məlumatların verilməsi məqalənin etibarlılığını artırar. Əks halda, bu rəqəm yalnız bir iddia olaraq qalır və “Əfqanıstan çöküş ərəfəsində” nəticəsinə gəlmək üçün kifayət etmir.

Reply
July 21, 2025

Leyla Balayeva

Maraqlı bir məqalədir. 1.4 milyon əfqanın deportasiyası rəqəmi həqiqətən diqqət çəkir. Bu miqyasda bir deportasiya əməliyyatının Əfqanıstanın mövcud vəziyyətinə necə təsir etdiyini daha ətraflı araşdırmaq vacibdir. Bu rəqəm Əfqanıstanın iqtisadiyyatı və sosial quruluşuna olan təsirin dərinliyini göstərmək üçün kifayət qədər dəqiqdir, yoxsa daha spesifik məlumatlara ehtiyac varmı? Məsələn, deportasiya olunanların demoqrafik tərkibi, onların Əfqanıstan iqtisadiyyatına verdiyi töhfə və ya deportasiya sonrası yaşadıqları çətinliklər haqqında əlavə məlumatlar məqaləyə daha çox aydınlıq gətirərdi.

Reply