CNN
—
İran daxilindəki dostları və yaxınları ilə əlaqə qurmağa çalışan insanlar son günlər qəribə, əvvəlcədən yazılmış səsli mesajlarla qarşılaşıblar. Bəzi ekspertlər bunun rejimin geniş internet kəsilməsi siyasətinin bir hissəsi ola biləcəyinə inanırlar.
CNN tərəfindən dinlənilən telefon danışığı səs yazısında, İrandan kənarda yaşayan bir şəxs dostunun səsini eşitmək ümidi ilə zəng etsə də, bunun əvəzinə robot səs eşidib. Səs “Salam, dinləməyə vaxt ayırdığınız üçün təşəkkür edirəm” deyə başlayıb.
“Həyat gözlənilməz sürprizlərlə doludur,” mesaj davam edir, “və bu sürprizlər bəzən sevinc gətirir, digər vaxtlar isə bizi sınağa çəkir.”
“Əsas odur ki, bu çətinliklərin öhdəsindən gəlmək üçün öz içimizdəki gücü kəşf edək.”
Təxminən 90 saniyə davam edən narahatedici mesaj, dinləyiciyə gözlərini bağlayıb, onlara “sülh və xoşbəxtlik” gətirən bir yeri təsəvvür etməyi tövsiyə edib.
Müxtəlif variantları bildirilmiş olsa da, bu versiya çərşənbə və cümə axşamı günləri İrandakı mobil telefonlara zəng edən insanlar tərəfindən ən çox eşidilən mesaj olub. Sabit xətlərə edilən zənglər zamanı bənzər bir mesaj barədə məlumat verilməyib.
İranda internet məhdudiyyətləri fonunda yaranan problemlər
Bu mesajlar, İranın çərşənbə günü təhlükəsizlik narahatlıqlarını əsas gətirərək ölkə miqyasında müvəqqəti internetə çıxış məhdudiyyətləri tətbiq etməsindən sonra geniş şəkildə eşidilib. Bu, “WhatsApp” tətbiqinin işləməməsinə səbəb olub, nəticədə xaricdəki insanlar dostları və ailələri ilə tətbiq vasitəsilə deyil, birbaşa telefonla əlaqə saxlamağa başlayıblar. Məlumatlara görə, zənglər tətbiq vasitəsilə edildikdə mesaj eşidilmir.
Bir çox iranlı üçün ilkin fərziyyə, mesajların İsrailin kiberhücumu nəticəsi olması idi. Digərləri isə bu mesajların arxasında İran hakimiyyətinin dayandığını düşünürlər. Bu mesajların ortaya çıxması İranda internet məhdudiyyətlərinin dərinliyini və hökumətin rabitə üzərində nəzarətini bir daha nümayiş etdirir.
Ekspertlərin təhlili: Hökumət müdaxiləsi
İnternet idarəçiliyini izləyən qeyri-hökumət təşkilatı “NetBlocks”un qurucusu və direktoru Alp Toker, mesajların İran hökumətinin rabitəni məhdudlaşdırmaq cəhdi olduğuna inanır. Bu, internet senzurası tədbirlərinin bir hissəsidir.
Alp Toker CNN-ə verdiyi açıqlamada, “Məsələ ondadır ki, internet kəsiləndə telefon zəngləri hara getməli olduğunu bilmir və bu zaman cihazdakı ehtiyat mesajına yönəlir,” deyib.
Toker əlavə edib ki, bu, “NetBlocks”un internetə çıxış kəsildiyi zaman dünyanın müxtəlif yerlərində müşahidə etdiyi bir fenomendir. “Bəzən yay tətilləri üçün bir reklam, bəzən isə başqa bir mənasız mesaj olur,” o qeyd edib. Tokerə görə, mesajlar mətn-səs texnologiyası ilə yaradılıb və sürətlə qurulmuş kimi görünür. “Bu, telefon cavab vermədikdə milli şlüzdən gələ biləcək adi bir keçid cavab mesajı formatındadır,” o deyib. “Görünür ki, onlar parametrlərlə oynayıblar və oraya qabaqcadan süni intellekt tərəfindən yaradılmış bir şey daxil ediblər.” Bu vəziyyət, İranda internet məhdudiyyətlərinin yalnız data xidmətləri ilə məhdudlaşmadığını, həm də səsli rabitəyə təsir etdiyini göstərir.
Zənglərin ələ keçirilməsi və şəbəkə səviyyəsində müdaxilə
Bu arada, İngiltərədə fəaliyyət göstərən bir telekommunikasiya mütəxəssisi, ən çox eşidilən mesajın səs yazısını dinlədikdən sonra CNN-ə bildirib ki, “zəng ikinci zəngdən sonra ələ keçirilir ki, bu da son dərəcə qeyri-adi və dərin narahatlıq doğurur. Bu, əlaqə qurulmadan əvvəl, şəbəkə səviyyəsində müdaxiləni göstərir.” Təhlükəsizlik səbəbi ilə adının açıqlanmasını istəməyən ekspertin bu şərhi, hökumətin rabitə şəbəkəsinə birbaşa nəzarət etdiyi fərziyyələrini gücləndirir.
Nə İsrail, nə də İran qeydə alınmış telefon mesajları ilə bağlı ictimaiyyətə heç bir bəyanat verməyib. ABŞ prezidenti Donald Trampın İranla bağlı siyasəti və bölgədəki gərginlik fonunda bu cür hadisələr beynəlxalq diqqəti cəlb etməkdə davam edir.
İnternetə çıxışın qismən bərpası və gələcək vəziyyət
“NetBlocks”un məlumatına görə, beynəlxalq internet xidmətlərinə çıxış şənbə günü İranda təxminən 62 saatlıq ciddi fasilədən sonra qismən bərpa edilib.
Təşkilat əlavə edib ki, “bəzi bölgələrdə irəliləyişlər müşahidə olunsa da, ümumi əlaqə imkanı adi səviyyədən aşağı qalmaqda davam edir və insanların sərbəst ünsiyyət qurmaq və müstəqil məlumatlara çıxış imkanlarını əngəlləyir.”
Yarı-rəsmi “Tasnim” xəbər agentliyi əvvəlcə rabitə nazirinə istinadən beynəlxalq internet xidmətlərinin şənbə günü yerli vaxtla saat 20:00-a qədər bərpa olunacağını bildirmişdi. Lakin “Tasnim” daha sonra eyni nazirə istinadən bunun belə olmadığını xəbər vermişdi. Bu ziddiyyətli məlumatlar, İranda internet məhdudiyyətləri ətrafında yaranan şəffaflıq problemini də vurğulayır.
Rabitə Nazirliyinin məlumatına görə, xaricdəki iranlılar artıq İran daxilindəki ailələri ilə daxili mesajlaşma tətbiqləri vasitəsilə əlaqə saxlaya bilərlər.
İran hökuməti ölkədə internetə çıxışı tez-tez məhdudlaşdırır. 2022-ci ildə ölkə miqyasında baş verən etirazlar zamanı hakimiyyət narazılığı boğmaq məqsədilə dəfələrlə internet kəsilmələri tətbiq etmişdi. Bu hadisə, hökumətin informasiya axınına nəzarət etmək strategiyasının davamı kimi qiymətləndirilir və İranda internet məhdudiyyətlərinin gələcəkdə də davam edəcəyinə dair siqnallar verir.
Leave a Reply