İsrail təxminən iki ildir ki, Qəzza zolağını bombalayır. Fələstin Səhiyyə Nazirliyinin məlumatına görə, bu müddət ərzində 62 mindən çox insan həlak olub, lakin faktiki rəqəmin daha yüksək olması ehtimal edilir. İsrail, Həmas döyüşçülərini hədəf aldığını, mülki qurbanların olmadığını iddia etsə də, sızdırılan hərbi hesabat fərqli bir mənzərəni ortaya qoyur. Bu hesabat, İsrail tərəfindən Qəzzada öldürülən fələstinlilərin 83 faizinin mülki şəxslər olduğunu göstərir.
Hesabatda nələr qeyd olunub?
Sözügedən hesabat, Həmas və Fələstin İslam Cihadının (FİC) döyüşçülərinin ölümlərini qeydə alan daxili İsrail kəşfiyyat məlumat bazasına əsaslanır. May ayına aid məlumatlara görə, məlumat bazası İsrailin Qəzzadakı müharibəsi boyunca 8900 döyüşçünü öldürdüyünü təxmin edir. Bu rəqəm təxminidir, çünki bu sayın 1570 nəfəri “ehtimal ki, ölü” kimi qeyd olunub.
8900 nəfərlik bu rəqəm, məlumat bazasında aktiv döyüşçü kimi qeyd olunan ümumi 47653 nəfər arasındadır – onlardan 34973-ü Həmas, 12702-si isə FİC üzvüdür. Bu rəqəmi, +972 Jurnalı tərəfindən may ayında qeydə alınan İsrailin Qəzzada öldürdüyü ümumi 53000 nəfərlik göstərici ilə müqayisə etdikdə, aydın olur ki, İsrailin öldürdüyü və ya “ehtimal ki, öldürdüyü” insanların cəmi 16.8 faizi döyüşçü olub. Bu da yüksək mülki qurbanlar nisbətinə işarə edir.
İsrail Qəzzada neçə fələstinlini öldürüb?
Səhiyyə Nazirliyinin ən son məlumatlarına görə, İsrail 22 aylıq hücumu nəticəsində ərazidə ən azı 62622 nəfəri öldürüb və 157673 nəfəri yaralayıb. Minlərlə insan isə hələ də itkin düşmüş hesab olunur. Tədqiqatlar göstərir ki, itkilərin sayı əslində daha yüksəkdir. The Lancet tibb jurnalında dərc olunan elmi araşdırma müharibənin ilk doqquz ayında həlak olanların faktiki sayının bildiriləndən 40 faiz daha çox ola biləcəyini göstərir.
İsrailin hücumları nəticəsində həlak olanların çoxunun cəsədləri bombalar və ya raket zərbələri zamanı yanıb kül olur, İsrail ordusunun işğal etdiyi ərazilərdə çürüyür və ya dağıdılmış binaların xarabalıqları altında qalaraq xilasedicilərin onlara çatmasına imkan vermir. Yüksək mülki qurbanlar sayını nəzərə alaraq, İsrailin Qəzza şəhərinə başladığı hücum daha da qorxulu xarakter alır.
İsrail mülki qurbanlarla bağlı nə deyir?
İsrail dəfələrlə iddia edib ki, mülki qurbanları minimuma endirmək üçün əlindən gələni edir və Səhiyyə Nazirliyinin rəqəmlərini müntəzəm olaraq mübahisələndirir. 2024-cü ilin sentyabr ayında İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu, ordunun öldürdüyü hər bir döyüşçüyə qarşı bir mülki şəxsin öldürüldüyünü iddia edərək, İsrailin “müasir şəhər müharibələri tarixində mülki şəxs-döyüşçü ölüm nisbətinin ən aşağı səviyyədə” olduğunu deyib.
Lakin bu iddia, “Local Call” və “+972” jurnallarının İsrail ordusunun “Lavender” kod adlı süni intellekt sistemini təsvir edən hesabatından aylar sonra səslənib. Kəşfiyyat mənbələrinə görə, bu sistem Qəzzada on minlərlə insanı potensial döyüşçü kimi qeyd edərək öldürülmək üçün uyğun hesab edib. İki mənbəyə görə, ordu müharibənin erkən mərhələlərində “Lavender” tərəfindən hədəf alınan hər bir kiçik Həmas əməliyyatçısına qarşı 15-20 mülki şəxsi öldürməyə icazə vermişdi.
Netanyahunun ifrat sağçı koalisiyasının üzvləri isə yerli auditoriyalarına müraciət edərkən fələstinlilərin həyatına az və ya heç bir narahatlıq göstərməyiblər. 2025-ci il iyulun 28-də İsrail radiosunda çıxış edən İrs Naziri Amihay Eliyahu deyib: “Hökumət Qəzzanı silməyə tələsir və Allaha şükür ki, biz bu pisliyi silirik. Bütün Qəzza yəhudi olacaq”.
Maliyyə Naziri Bezalel Smotriç 2025-ci ilin mayında keçirilən qəsəbə konfransında bildirib: “Qəzza tamamilə məhv ediləcək” və xalqının qalan hissəsi cənubdakı dar bir torpaq zolağına sürgün ediləcək.
Əl-Cəzirə konflikti boyunca dəfələrlə mülki qurbanların yemək axtararkən qırğınlara məruz qalması, köçkün düşərgələrinə ağır hərbi sursatların atılması, Qəzzanın səhiyyə sisteminin sistematik şəkildə dağıdılması, tibb işçilərinin qəsdən öldürülməsi, eləcə də aclığın müharibə silahı kimi istifadə olunması barədə xəbərlər yayıb.
“Local Call”dan Orli Noy Əl-Cəzirəyə deyib: “Qəzzadakı soyqırımı yaxından müşahidə edən hər kəs hesabatdan təəccüblənməmişdir. Müharibə haqqında bildiyimiz hər şey kütləvi qətllərin, dağıntıların və qəddarlığın ayrı-seçkilik olmadan həyata keçirildiyini göstərirdi. Bu müharibənin təbiəti, onun məntiqidir. İsrail Qəzzada ayrı-seçkilik etmədən tətbiq etdiyi soyqırım mexanizmi yaradıb.”
Həmas Fələstin siyasətinin mühüm hissəsidir.
İsrail ordusu hesabatlara necə cavab verib?
“Local Call” və “+972” tərəfindən sorğu-sual edildikdə, İsrail hərbçiləri hesabatın əsaslandığı məlumat bazasının mövcudluğunu təsdiq edib. Lakin “The Guardian”a müraciət edildikdə, İsrail səlahiyyətliləri ilkin cavablarını “yenidən ifadə etmək” qərarına gəldiklərini bildirib. Qəzetə göndərilən qısa bəyanatda məlumatlarla bağlı heç bir suala birbaşa cavab verilməyib, lakin məqalədə təqdim olunan “rəqəmlərin səhv olduğu” qeyd edilib, hansı hissələrin mübahisə edildiyi isə dəqiqləşdirilməyib. Həmçinin, media orqanlarının sitat gətirdiyi rəqəmlərin “[İsrail hərbi] sistemlərində mövcud olan məlumatları əks etdirmədiyi” iddia edilib, lakin hansı sistemlərə istinad edildiyi açıqlanmayıb.
İsrail ordusunun öz rəqəmləri nə qədər dəyişkəndir?
Müharibə ərzində bu rəqəmlər kəskin şəkildə dəyişib. 2023-cü ilin noyabrında yüksək rütbəli İsrail təhlükəsizlik rəsmisi İsrailin Qəzzada 20 min nəfəri, onların əksəriyyətinin isə döyüşçü olduğunu öldürdüyünü təxmin edib. Növbəti ay bu rəqəm 7860 döyüşçüyə düşüb. 2024-cü ilin fevralında İsrail ordusu təxminən 13000 döyüşçü öldürdüyünü, bir həftə sonra isə bu göstəricini 1000 nəfər azaldaraq 12000-ə endirdiyini bildirib. 2024-cü ilin avqustunda 17000 döyüşçü öldürdüyünü iddia etsə də, iki ay sonra bu rəqəmi 14000-ə dəyişib.
Qəzzaya girən İsrail qüvvələrini müşayiət edən kəşfiyyat mənbəyi “+972” jurnalıya deyib: “Biz çox sayda Həmas əməliyyatçısının öldürüldüyünü bildiririk, amma düşünürəm ki, öldüyünü bildirdiyimiz insanların əksəriyyəti əslində Həmas əməliyyatçısı deyil. İnsanlar ölümlərindən sonra terrorçu rütbəsinə yüksəldilir. Əgər briqadanın dediklərinə qulaq assaydım, o nəticəyə gələrdim ki, bölgədəki Həmas əməliyyatçılarının 200 faizini öldürmüşük”. Ironikdir ki, İsrail ordusunun istifadə etdiyi yeganə ardıcıl rəqəmlər Fələstin Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən verilən rəqəmlərdir.
Digər müharibələrdə də oxşar mülki qurbanlar səviyyələri müşahidə olunurmu?
Uppsala Konflikt Məlumat Proqramından (dünya üzrə mülki qurbanları izləyən təşkilat) Therese Pettersson qeyd edir ki, “öldürülənlər arasında 83 faiz mülki şəxsin olması qeyri-adi dərəcədə yüksək bir göstəricidir, xüsusən də bu qədər uzun müddət davam etdiyi üçün”.
Bir cavab yazın