Blog

Ufa Əli adlı 67 yaşlı velosiped ustası mayın 31-də Hindistanın şimal-şərqindəki Assam ştatındakı evinə qayıtdı. O, dörd dəhşətli günü qonşu Banqladeşdə keçirmişdi; bir ölkə ki, onun haqqında anadan olandan bəri yalnız “aşağılayıcı söz” kimi eşitdiyini deyir.

Əlinin bir həftə davam edən əzabı mayın 23-də, Assamın Moriqaon rayonundakı Kuyadal kəndində icarəyə götürdüyü evindən polis tərəfindən “elan olunmuş xarici vətəndaşlar”a qarşı hökumət əməliyyatı zamanı götürülməsi ilə başladı. Bu kateqoriya yalnız Assama xasdır. Ştat çay istehsalı mərkəzidir və qonşu ərazilərdən bir əsrdən çoxdur ki, bəngalca danışan əhalinin miqrasiyası yerli assamca danışan əhali ilə etnik gərginliyə səbəb olub.

Gərginlik 2016-cı ildən, Baş nazir Narendra Modinin hind millətçiliyi yönümlü Bharatiya Janata Partiyasının (BJP) Assamda ilk dəfə hakimiyyətə gəlməsindən sonra daha da şiddətlənib. Ştatın 31 milyon əhalisinin üçdə birindən çoxu müsəlmandır – bu, Hindistan ştatları arasında ən yüksək göstəricidir.

Assam ştatının Baş naziri Himanta Bisva Sarmanın sözlərinə görə, Əli may ayından bəri Banqladeşə “geri qaytarılmış” 300-dən çox Assam müsəlmanları arasındadır. Sarma bu ayın əvvəlində ştatın Qanunverici Məclisinə verdiyi bəyanatda “Bu geri qaytarmalar gücləndiriləcək. Ştatı xilas etmək üçün daha aktiv və proaktiv olmalıyıq” deyib.

Mavi göyün altında cəhənnəm

Mayın 23-də polis tərəfindən saxlandıqdan sonra Əli, Hindistanın sənədsiz miqrantlar üçün ən böyük saxlanma mərkəzi olan Matia, Assamın Qoaolpara rayonunda, 200 kilometrdən çox məsafədəki bir mərkəzə aparıldı. Üç gün sonra, mayın 27-də sübh tezdən Hindistan Sərhəd Təhlükəsizlik Qüvvələrinə (BSF) aid əsgərlər onu və beş qadın daxil olmaqla 13 nəfəri mikroavtobusla Hindistan-Banqladeş sərhədinə apardılar.

Əli Əl-Cəzirəyə verdiyi müsahibədə bildirib: “BSF bizi qarşı tərəfə keçməyə məcbur edirdi, Banqladeş Sərhəd Mühafizəsi (BGB) və yerli sakinlər isə bizim hindistanlı olduğumuz üçün bizi qəbul etməyəcəklərini deyirdilər”. Hindistan və Banqladeş arasındakı neytral ərazidə, açıq sahədə ilişib qalan Əlinin qrupu növbəti 12 saatı dizə qədər suda, yemək və sığınacaq olmadan keçirdi.

Əlinin bataqlıqda çömbəlmiş, qaşları qalxmış və gözləri izləyiciyə baxan qorxunc şəkli sosial mediada geniş yayıldı. O, Əl-Cəzirəyə deyib: “Mavi göyün altında cəhənnəmi gördük və həyatın bizdən uzaqlaşdığını hiss etdik.” Əlinin sözlərinə görə, Hindistan tərəfinə keçməyə çalışsalar, BSF əsgərləri onları şiddətlə hədələyirdilər. O, əlavə edib: “Bizi o biri tərəfə itələməmələri üçün yalvardıqda, bizə rezin güllələrlə atəş açdılar. Bu, bizim üçün neytral ərazi deyildi. Sanki bizim üçün heç bir ölkə yox idi.”

Assamın şərqindəki Qolaqat rayonundan bənzər şəkildə götürülən 50 yaşlı Rəhimə Begum, neytral ərazidə keçirdiyi vaxtın xatirələrinin onu daim narahat etdiyini deyir. O, bildirib: “Banqladeş tərəfinə qaçmağa çalışdığım zaman BGB tərəfindən döyüldüm. Qaça bilmədim. BSF digər tərəfə keçməsək, bizi güllələyəcəklərini söylədi.” Banqladeş qəzetlərindən biri üçün hadisə barədə reportaj hazırlayan Banqladeşin sərhəd şəhəri Rovmaridən olan jurnalist Citen Çandra Das Əl-Cəzirəyə deyib ki, o, BSF zabitlərinin orada qalan “Hindistan vətəndaşları”na rezin güllələrlə atəş açdığını və onları qarşı tərəfə keçməyə məcbur etmək üçün “havaya dörd dəfə atəş açdığını” görüb. Mayın 27-də BSF verdiyi bəyanatda iddiaları təkzib edərək, yalnız Banqladeş vətəndaşlarının “Hindistana qanunsuz girişi”nin qarşısını almağa çalışdığını bildirib.

Banqladeş kəndlilərinin və BGB rəsmilərinin qəzəbli müdaxilələrini əhatə edən qarşıdurmadan sonra Əli BGB əsgərləri tərəfindən Hindistanın Meqhalaya ştatındakı sərhəd nöqtəsinə endirildi və oradan sıx meşələrdən keçərək 10 saatlıq yol qət edib evinə qayıtdı. Assamda yayımlanan “The Sentinel” qəzetinin 31 may tarixli xəbərinə görə, BSF BGB-dən 65 iddia edilən Hindistan vətəndaşını qəbul edib. Banqladeşə doğru itələnən bir neçə müsəlman Əl-Cəzirəyə bildirib ki, BGB onları beynəlxalq sərhəddə buraxdıqdan sonra ən azı 100 nəfər özbaşına evə qayıdıb. Onların iddiaları müstəqil şəkildə təsdiqlənməyib, lakin əksər qayıdanlar beynəlxalq xətdə Hindistan tərəfində onları “mülki geyimli şəxslərin” qarşıladığını və “magistral yolda tərk etdiyini” deyiblər.

Assamdakı vəziyyət

Assam onilliklər boyu etnik və dini gərginliklərlə üzləşib, bunun kökləri Britaniya müstəmləkə keçmişinə gedib çıxır. 19-cu əsrdə Britaniya müstəmləkəçiləri Assamın təpəlik ərazilərində çay bağları salaraq, bəngalca danışan işçilərin – həm müsəlman, həm də hindu, bir çoxu hazırkı Banqladeş regionundan – geniş miqyaslı miqrasiyasına səbəb oldular.

1947-ci ildə Britaniya geri çəkiləndə, Hindistan yarımqitəsi Hindistan və Pakistanı yaratmaq üçün bölündü. Pakistanın ərazisinə Şərqi Pakistan da daxil idi, burada əhalinin əksəriyyəti urducadan fərqli olaraq bəngalca danışırdı. İki onillikdən çox davam edən dil hərəkatından sonra, 1971-ci ildə Hindistanın dəstəklədiyi üsyan nəticəsində Şərqi Pakistan müstəqil bir dövlət olan Banqladeşə çevrildi. Bu gün müsəlmanların çoxluq təşkil etdiyi Banqladeş Hindistanla 4,096 kilometrlik (2,545 mil) sərhədi paylaşır ki, bunun da təxminən 260 kilometri (160 mil) Assamla sərhəddir.

Bu arada, Assam hakimiyyəti on minlərlə bəngalca danışan sakinin Hindistan vətəndaşlığını iddia etmək üçün 1971-ci il martın 24-dən – Banqladeşin Pakistandan müstəqilliyini elan etdiyi gündən – əvvəl Assama girdiklərini sübut etmələri üçün son tarix müəyyən edib. Bu cür vətəndaşlıq mübahisəsi halları ştat üzrə yaradılmış Assamın xüsusi Əcnəbilər Tribunalı tərəfindən həll edilir. Tribunallar kvazi-məhkəmə səlahiyyətli orqanlar kimi fəaliyyət göstərir, kiçik yazı səhvlərinə və ya dövlət sənədlərindəki uyğunsuzluqlara görə insanları “əcnəbi” elan etmək səlahiyyətinə malikdirlər. 2019-cu ildə “Amnesty International” hüquq müdafiə təşkilatı verdiyi hesabatda Assam tribunallarının “qərəzli” olduğunu və “özbaşına” fəaliyyət göstərdiyini bildirib.

Elə həmin il Assam hökumətin onilliklər boyu “qanunsuz” sakinləri müəyyənləşdirmək üçün üzərində işlədiyi Milli Vətəndaş Reyestrinin (NRC) yekun siyahısını dərc etdi. Siyahıdan 2 milyona yaxın Assam sakini, onlardan təxminən 700,000-i müsəlman xaric edildi. NRC dərc edildikdən sonra bu müsəlmanların yüzlərləsi məcburi deportasiya edilmək üçün saxlanma düşərgələrinə yerləşdirildi.

Əlinin adı NRC-də var, lakin o, atası Səmat Əlinin adının müxtəlif hüquqi sənədlərdə “Çamat Əli” və “Çahmant Əli” kimi yazılması səbəbindən 2013-cü ildə Moriqaonda bir tribunal tərəfindən əcnəbi elan edilib. Vətəndaşlıq mübahisəsi ilə üzləşən Əli, vətəndaşlıqdan məhrum edildikdən sonra iki il saxlanma mərkəzində qalıb. Bu qərar 2014-cü ildə ştatın Ali Məhkəməsi tərəfindən təsdiqlənib. O, qərarı Ali Məhkəmədə etiraz etmək üçün çox kasıb olduğunu deyir.

“Məni banqladeşli etdilər”

Banqladeş sərhədinə doğru itələnən bir çox müsəlmanın vətəndaşlıq mübahisəsi halları məhkəmələrdə davam edir. Buna görə də, onlar hökumətin onlara qarşı həyata keçirdiyi əməliyyatın qanunsuz və özbaşına olduğunu iddia ediblər. Baş nazir Sarma hökumətinin Banqladeşdən “məhkəmələrdə ərizələri davam edən bəzi şəxsləri diplomatik kanallar vasitəsilə geri qaytardığını” etiraf edib.

Onların arasında Barpeta rayonunun Burixamar kənd sakini Şona Banu da var idi, o, mayın 27-də Banqladeşə doğru itələnmişdi. 59 yaşlı qadın Əl-Cəzirəyə deyib: “Heç vaxt düşünməzdim ki, doğulduğum ölkə, valideynlərim və babalarımın doğulduğu ölkə məni Banqladeş sərhədinə göndərər. Məni banqladeşli etdilər, lakin mən Banqladeşi yalnız neytral ərazidən 10 metr aralıda gördüm.” Moriqaonun Mikirbheta kəndində ibtidai sinif müəllimi olan Xeyrül İslam bildirib ki, onun “Banqladeşə məcburi deportasiyası ölüm hökmü kimi hiss olunub”.

İslam 2016-cı ildə, ailəsi babasının adına qeydə alınmış Britaniya müstəmləkə dövrünə aid torpaq sənədləri kimi sənədləri təqdim etməsinə baxmayaraq, əcnəbi elan edilib. O, tribunalın qərarına Ali Məhkəmədə etiraz edib. İslam neytral ərazidə keçirdiyi vaxtdan “dərin yara aldığını” deyib. O, əlavə edib: “Bizimlə qaçqınlardan da pis rəftar edildi. Ağrımız və əzablarımız hər kəsin görməsi üçün tam nümayiş etdirilirdi. Biz həm Hindistan, həm də Banqladeş üçün əcnəbi idik.”

Amma 50 yaşlı Nicam Əhməd Hindistanın rəsmi qeydlərinə görə əcnəbi deyildi. Qolaqatın Camuquri çay plantasiyası ərazisində yük maşını sürücüsü olan Əhmədin adı NRC-də var. Buna baxmayaraq, o, neytral əraziyə atılıb. Əhmədin oğlu Zahid bildirib ki, atasının saxlanılması barədə yalnız onun BGB rəsmiləri ilə birlikdə olduğu iddia edilən viral videodan sonra xəbər tutub. Zahid deyib: “[Biz] hindistanlıyıq. Babam İkinci Assam Polis Batalyonunda xidmət edirdi.” Əl-Cəzirə bu iddianı təsdiqləyib, Nicamın atası Səlim Uddin Əhmədin 1960-cı illərdən 2001-ci ilə qədər ştat polisinde xidmət etdiyini müəyyən edib. Zahid deyib: “Babam sağ olsaydı, bu ona ən çox zərər verərdi. Bir polisin oğlu Banqladeş sərhədinə itələndi.”

“Qayıtmayın, yoxsa sizi güllələyəcəyik”

Son günlərdə iddia edilən “qanunsuz” banqladeşlilərin qovulması kampaniyası BJP tərəfindən idarə olunan digər ştatlara da yayılıb. Modinin doğma ştatı Qucaratın əsas şəhəri Ahmedabadda polis, “qanunsuz olaraq burada yaşayan banqladeşli miqrant olduğu təsdiqlənən” 250-dən çox şəxsi müəyyən etdiklərini bildirib. Yerli media xəbərlərinə görə, polis zabiti Acit Racian “onların deportasiya prosesinin davam etdiyini” deyib.

Qonşu Maharashtra ştatında, Hindistanın ən zəngin ştatında, keçən ay polis əcnəbi olduğu ittiham edilən yeddi müsəlmanı saxlayaraq Banqladeşə deportasiya üçün BSF-ə təhvil verib. Lakin, Qərbi Benqaliya, onların doğma ştatının hakimiyyət orqanları müdaxilə etdikdən sonra iyunun 15-də onlar sərhəddən geri qaytarılıblar. Qərbi Benqaliyanı idarə edən Ümumhindistan Trinamul Konqres (AITC) partiyasından olan parlamentar Samirul İslam Əl-Cəzirəyə deyib: “Qərbi Benqaliya polisi və digər ştat orqanları Maharashtra polisinə bu insanların Qərbi Benqaliyadan Hindistan vətəndaşları olduğunu bildirdilər. Lakin onlar Qərbi Benqaliya polisinə və ya hökumətinə məlumat verilmədən BSF-ə təhvil verildi.”

Maharashtra polisinin hərəkətlərinə toxunan Qərbi Benqaliya Baş naziri Mamata Banerci iyunun 16-da Kolkatta keçirdiyi mətbuat konfransında deyib: “Sadəcə bəngalca danışdıqları üçün onlar banqladeşli adlandırıldı və Banqladeşə göndərildi.” Əl-Cəzirənin danışdığı üç müsəlman deyib ki, onlar Maharashtra polisinin nəzarətində olarkən, ailələri və Qərbi Benqaliya hakimiyyət orqanları onların Hindistan vətəndaşlığını təsdiq edən sənədləri təqdim ediblər. Qərbi Benqaliyaın Murşidabad rayon sakinləri Miranul Şeyx və Nicamuddin Şeyx neytral ərazidən çəkilmiş başqa bir viral videoda görünürlər.

32 yaşlı Miranul Şeyx Əl-Cəzirəyə deyib: “Biz Murşidabaddan olduğumuzu deməyimizə baxmayaraq, BSF sərhədə gedən yolda bizi döyməyə davam etdi. Lakin onlar bizi təhqir edərək dedilər: “Qayıtmayın, yoxsa sizi güllələyəcəyik.”” Əl-Cəzirə iyunun 19-da BSF-ə iddialarla bağlı şərh istəyən bir e-poçt göndərib, lakin hələ cavab almayıb.

Assamın “Miya” müsəlmanları

Genişmiqyaslı əməliyyat zamanı polis mayın 25-də Qolaqatın Noacan kəndindəki evindən bəngalca danışan müsəlman Əbdül Hənifi də saxlayıb. Onlar saxlanılma üçün heç bir səbəb göstərməyiblər. Hənifin böyük qardaşı Din İslam Əl-Cəzirəyə deyib: “Polis onu iki gün sonra geri qaytaracaqlarını dedi.” Ştatın çay qurşağında hökm sürən anti-miqrant hissləri nəzərə alınmaqla, Assamın şərqində bəngalca danışan müsəlmanlar üçün gecə reydləri qeyri-adi deyil. Lakin polisin dediyi kimi, adi yoxlama əməliyyatı Hənif üçün çarəsiz bir axtarışa səbəb olub. Din Əl-Cəzirəyə deyib: “Biz onun harada olduğunu soruşmaq üçün bir polis məntəqəsindən digərinə getmişik. Amma polis bizə heç nə demir.”

Dinin sözlərinə görə, Hənif sonuncu dəfə Qolaqat polis rəisi Racen Sinqin ofisində, daha sonra Banqladeş sərhədinə göndərilən bir qrup insanla birlikdə görünüb. Hənifin ailəsi onun əcnəbi olmadığını israr edir. Din deyib: “Onun əleyhinə heç bir tribunal prosesi yoxdur. O, sadəcə “miya” olduğumuz üçün şübhələr əsasında götürülüb.”

“Miya”, banqladeşli olmaqla eyni məna daşıyan alçaldıcı bir ifadədir və yerli assamlılar tərəfindən bəngalca danışan müsəlmanlara istinad etmək üçün istifadə olunur. Əl-Cəzirə Sinqə Hənifin harada olduğu barədə sual verib. O, “Bu şeylər müzakirə edilə bilməz” cavabını verib. Sinqin ofisində Həniflə birlikdə görülən və Banqladeş sərhədinə aparılan yerli sakinlərdən biri deyib ki, onların qrupu ikiyə bölünüb və Hənif böyük ehtimalla Banqladeşə itələnib. Hökumətin qisasından qorxaraq adının açıqlanmamasını istəyən şəxs deyib: “İnsanlar bir gecədə yoxa çıxıb. O, bir çoxları kimi Banqladeşdə itib gedə bilər.” Əl-Cəzirə ötən ay neytral əraziyə məcbur edilən ən azı 10 nəfərin harada olduğunun naməlum olduğunu müstəqil şəkildə təsdiqləyib.

Assamda ən azı dörd ailə ailə üzvlərinin yoxa çıxması ilə bağlı Assam Ali Məhkəməsinə ərizələr verib. Bu ailələrdən ən azı ikisi dövlət tərəfindən yerli müsəlman sayılan Deşi icmasına aiddir. İtkin düşən Şəmsül Əlinin oğlu Bəkkər Əli deyib: “Biz yerli müsəlman olduğumuzu və buna görə də təhlükəsiz olduğumuzu düşünürdük. Lakin görünür ki, burada heç bir müsəlman təhlükəsiz deyil.” Bəkkər atasının Banqladeş polisinin nəzarətində olduğunu bildirib. Banqladeşin Mymenşinq rayonunda həbsxana müdiri olan Əmirul İslam Əl-Cəzirəyə iyunun 16-da bildirib ki, başqa bir Deşi fərdi, Doycan Bibi, onların nəzarətindədir.

Yeni Dehlidəki Banqladeş Ali Komissiyasının sözçüsü Feysəl Mahmud Əl-Cəzirəyə deyib: “Banqladeş hökuməti Hindistan hökumətinə diplomatik nota göndərərək, BSF-in insanları Banqladeş sərhədinə itələmə üsulunun lazımi prosedurlar olmadan həyata keçirildiyini bildirib.” Əl-Cəzirə Hindistanın Xarici İşlər Nazirliyinə Hindistan qüvvələrinin müsəlmanları Banqladeşə itələməsi iddiaları ilə bağlı şərh üçün müraciət edib, lakin hələ cavab almayıb.

Seçmə şəkildə qovulan müsəlmanlar

Sinqapur Milli Universitetinin və London Kral Kollecinin birgə doktorantura tələbəsi, şimal-şərqi Hindistan üzrə analitik Anqşuman Çoudhuri Assam hökumətinin iddia edilən qanunsuz miqrantların “geri qaytarılması” iddiasının “əslində məcburi qovulma” olduğunu deyib. Çoudhuri Əl-Cəzirəyə deyib: “Geri qaytarılma, sərhədlərinizə girməyə çalışan immiqrantları geri itələməyiniz deməkdir. Hökumətin bu halda etdiyi isə insanları götürüb başqa ölkəyə atmaqdır.”

Baş nazir Sarma hökumətin hərəkətlərini rayon komissarlarını müəyyən sənədsiz miqrantları qovmağa səlahiyyət verən 1950-ci il qanununa istinad edərək əsaslandırıb. Lakin Assamda Ali Məhkəmə və insan haqları üzrə hüquqşünas Oliullah Laskar bildirib ki, qanun yalnız Hindistan ərazisinə “qanunsuz” daxil olanlar və ya vizalarının müddəti bitənlər üçün nəzərdə tutulub. Laskar Əl-Cəzirəyə deyib: “Bu qanun Assamda nəsillər boyu yaşayan və vətəndaşlıqlarını sübut etmək üçün dövlət hökuməti tərəfindən verilmiş sənədləri olan insanlar üçün nəzərdə tutulmayıb.”

Hökumətin qisasından qorxaraq adının açıqlanmamasını istəyən başqa bir yerli hüquqşünas bildirib ki, Assam ştatı özü bu ilin fevral ayında Ali Məhkəmədə “elan olunmuş əcnəbilərin” saxlanılması ilə bağlı dinləmə zamanı Banqladeşdəki ünvanları məlum olmayan insanların deportasiya edilə bilməyəcəyini deyib. Hökumət öz andlı ifadəsində bildirib: “Həmçinin təvazökarlıqla xahiş olunur ki, vətəndaşlığın yoxlanılması və müvafiq xarici ölkədən səyahət icazələri olmadan bu sakinlər deportasiya edilə bilməzlər.”

Keçən il Assam hökuməti polisə 2014-cü il dekabrın 31-dən əvvəl ştata daxil olan qeyri-müsəlmanların, əsasən hinduların, tribunal halları barədə məlumat verməmək barədə göstəriş verib. Bu tarix Hindistanın mübahisəli Vətəndaşlıq Dəyişikliyi Qanununda müəyyən edilmiş son tarixdir. 2019-cu il qanunu, müsəlmanların çoxluq təşkil etdiyi qonşu ölkələrdə “dini təqiblərə məruz qalan” qeyri-müsəlmanlara, əgər onlar bu tarixdən əvvəl Hindistana daxil olublarsa, sürətləndirilmiş Hindistan vətəndaşlığı almağa icazə verir. Qanun Hindistanda qanlı etirazlara səbəb olub və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı onu “fundamental olaraq ayrı-seçkilik” adlandırır.

Əli yorğunluqla deyir: “Vətəndaşlığımızı sübut etmək üçün 20-30-a qədər sənəd göstərməliyik. Lakin Banqladeşdən gələn hindular sadəcə hindu olduqlarını deməklə sürətli Hindistan vətəndaşlığı ala bilirlər.” Qolaqatdakı evinin qarşısında oturan, BSF tərəfindən götürülən 50 yaşlı Begum, doğulduğu və öz ölkəsi adlandırdığı ölkə tərəfindən məyus olduğunu deyir. “Bu ölkə mənimdir, lakin mən onun deyiləm.”

24 saat