Orta Şərqdə Müharibənin Gərginliyi: İranın Yeraltı Hərbi Sirləri – “Eagle 44” Bazasında Nələr Baş Verir?
İsrail ordusu 13 iyunda İranın müxtəlif şəhərlərində yerləşən nüvə obyektlərinə və yüksək rütbəli hərbi komandanlıq mərkəzlərinə qarşı hava hücumları başladaraq Orta Şərqdə müharibə alovunu qızışdırdı.
Hücumlar nəticəsində aralarında İran Baş Qərargah rəisi, İnqilab Keşikçiləri Korpusunun Baş Komandanı, Hərbi Hava Qüvvələri komandirləri və 9 nüvə aliminin də olduğu onlarla yüksək rütbəli şəxs həyatını itirdi, mülki əhali arasında itkilərin sayı 639-a çatdı. Buna cavab olaraq İran, İsrailə onlarla balistik raket atdı. Bu zərbələr nəticəsində 24 nəfər həlak oldu, 500-dən çox insan yaralandı.
Sığınacaq və Əməliyyat Mərkəzi: “Eagle 44”ün Strateji Əhəmiyyəti
Bu qarşılıqlı hücumlarla yanaşı, İranın yeraltı hərbi infrastrukturu yenidən gündəmə gəldi. Tehran 2023-cü ildə ilk dəfə ictimaiyyətə açıqladığı “Eagle 44” hava bazasını düşmən hücumlarına qarşı strateji bir sığınacaq və əməliyyat mərkəzi kimi qələmə verir.
Hərbi Təyyarələr və PUA-ların Ev Sahibi
Müdafiə mənbələrinə görə, “Eagle 44” sadəcə bir hava bazası deyil; o, həm də raket buraxılış mərkəzi, komanda-idarəetmə zonası və döyüş sursatı anbarıdır. Tamamilə yeraltında inşa edilən bu hərbi baza İran Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus F-4 “Phantom” döyüş təyyarələri ilə yanaşı, müxtəlif siniflərə aid pilotsuz uçuş aparatlarına (PUA) da ev sahibliyi edir. Bazada yerləşən PUA-ların kəşfiyyat və hücum qabiliyyəti ilə həm müdafiə, həm də hücum ssenarilərində istifadə oluna bildiyi qeyd edilir.
Güclü Caydırıcılıq Vasitəsi
İranlı rəsmilər “Eagle 44”dən uzunmənzilli qanadlı raketlərin də atıla biləcəyini və bəzi döyüş sursatlarının bir neçə min kilometr mənzilə çata bildiyini bildirirlər. Bu xüsusiyyətlər “Eagle 44″ü klassik bir hava bazasından daha böyük əhəmiyyətə malik edir: yeraltına gizlədilmiş bir komanda bazası və ciddi bir caydırıcılıq mərkəzi.
Dağların Qəlbində Qurulan Sirr
“Eagle 44″ün dəqiq yeri gizli saxlanılsa da, peyk görüntüləri və təhlillərə görə, baza dağlıq bir ərazidə, geniş tunellərlə dəstəklənən bir infrastruktura malikdir. Döyüş təyyarələri və PUA-ların eniş-qalxış edə biləcəyi genişlikdə inşa edilən giriş və çıxış tunelləri hücuma davamlı şəkildə beton bloklarla gücləndirilmişdir. Bazanın daxilində döyüş sursatı anbarları, təmir anqarları, yanacaq təchizatı müəssisələri və peyk dəstəkli komanda mərkəzləri də yerləşir.
Rəsmilər bu yeraltı bazanın həm radar izindən yayınmağı, həm də birbaşa hücuma məruz qalsa belə, vəzifəsini davam etdirməyi mümkün etdiyini vurğulayırlar.
Müharibənin Gedişatını Dəyişdirə Biləcək Qüvvə
İsrailin İranın nüvə infrastrukturuna və hərbi rəhbərliyinə qarşı birbaşa hücumları Tehranı əlindəki “gizli kartları” ortaya qoymağa məcbur edir. “Eagle 44” kimi bazalar məhz bu nöqtədə işə düşür. İran rəhbərliyi hava qüvvələrini qorumaq və ani cavab qabiliyyətini saxlamaq üçün bu yeraltı bazaları strateji planlaşdırmasının mərkəzinə yerləşdirmişdir.
Aşağı Radar İzi və Qorxulu Təhlükə
Hərbi analitiklərə görə, “Eagle 44” həm sağ qalan hava nəqliyyat vasitələrini gizlətmək, həm də gözlənilməz anda hücuma keçmək üçün istifadə edilir. Xüsusilə PUA-ların aşağı radar izi və yüksək hərəkət qabiliyyəti sayəsində, “Eagle 44″ün İranın pilotsuz döyüş gücünü artıran bir mərkəzə çevrildiyi vurğulanır.
İsrail Üçün Ciddi Təhdid
İranın “Eagle 44” kimi bazaları İsrail üçün yalnız kəşfiyyat baxımından deyil, həm də əməliyyat baxımından böyük bir təhdiddir. Çünki yeraltına gizlədilmiş təyyarə və PUA sistemləri klassik radarlar və əleyhinə olan sistemlər tərəfindən asanlıqla aşkar edilə bilmir. Bu da İsrailin erkən xəbərdarlıq mexanizmlərinin effektivliyini azaldır.
İran isə bu cür bazalarla yalnız müdafiəni deyil, eyni zamanda psixoloji üstünlüyü də təmin etməyi hədəfləyir.
İndiana Peysers Oklahoma Siti Tanderi məğlub edərək NBA Finallarını doqquz ildə ilk dəfə həlledici Yeddinci Oyuna çıxarır.
Zədəli ulduz Tyrese Haliburtonun ətrafında birləşən İndiana Peysers komandası, Oklahama Siti Tanderi 108-91 hesabı ilə darmadağın edərək, NBA Finallarında həlledici Yeddinci Oyunun keçirilməsinə səbəb oldu.
Sağ baldırından zədə almasına baxmayaraq, oyunun başlamasına cəmi bir neçə saat qalmış oynamaq üçün icazə alan Haliburton, komandanın ümumi səyində əhəmiyyətli töhfə verərək 14 xal, beş asist və iki topa müdaxilə ilə yadda qaldı.
Haliburton cümə axşamı verdiyi açıqlamada, “Sadəcə öz meydançamızı qorumaq istədik,” dedi. “Bu adamların çempionluğu bizim evimizdə qeyd etmələrini istəmədik.”
“Küncə sıxılmışdıq, sadəcə cavab verdik,” o əlavə etdi. “O qədər fərqli oyunçu töhfə verdi ki, tamamilə komanda səyi idi. Bu qrupdan həqiqətən qürur duyuram.”
Obi Toppin ehtiyat oyunçular skamyasından 20 xal toplayaraq komandanın ən çox xal toplayan oyunçusu oldu, belə ki, İndiananın ehtiyat oyunçuları Oklahama Sitinin ehtiyat oyunçularını 48-37 hesabı ilə üstələdi.
Endrü Nemhard 17 xal, Paskal Siakam isə 16 xal və 13 ribandla töhfə verdi. Əvvəlki iki oyunu uduzaraq eliminasiya astanasında olan bu komanda, yeddi oyunluq çempionluq seriyasında hesabı 3-3 bərabərləşdirdi.
Beşinci oyunda topallayaraq oynadıqdan sonra əlindən gələni edəcəyini deyən Haliburton, bu komandanın ikinci rübdə oyunu nəzarətə alaraq üstünlüyü əldən verməməsində zədəsinin demək olar ki, heç bir əlamətini göstərmədi.
Onlar fasiləyə 22 xallıq üstünlüklə getdi və dördüncü rübdə üstünlük 31 xala qədər yüksəldi.
“Əgər meydana çıxıb əlimizdən gələni etməsəydik və hər şeyimizi meydançada qoymasaydıq, evimizə gedəcəkdik,” deyə İndiana üçün ehtiyat oyunçular skamyasından 12 xal, doqquz riband və altı asistlə yadda qalan T. J. Makkonnell bildirdi.
“Aydındır ki, çox xoşbəxtik, çox qürurluyuq, lakin bunu unutmalıyıq, çünki bazar günü daha bir oyunumuz var.”
NBA-nın ən dəyərli oyunçusu Şey Gilgeous-Aleksandr, sağda, Oklahama Siti Tander üçün 21 xalla oyunun ən yüksək nəticəsini göstərdi [Abbie Parr – Pool/ Getty Images via AFP]
Tander 7-ci oyundan əvvəl cavablar axtarır
NBA-nın ən dəyərli oyunçusu (MVP) Şey Gilgeous-Aleksandr Oklahama Siti üçün 21 xalla yadda qalsa da, komandanın 21 top itkisinin səkkizi onun payına düşdü.
Gilgeous-Aleksandr yeganə üç xallıq cəhdini qaçırdı, Ceylen Uilyams isə – beşinci oyunda 40 xal toplamışdı – dörd üç xallıq cəhdinin hamısını qaçıraraq 16 xalla kifayətləndi.
Liqada 68 müntəzəm mövsüm oyunu qazanaraq rekord qıran Tander, dördüncü rübdə 30 xal geriyə düşdükdən sonra əsas oyunçularını meydandan çıxardı.
Seriya bazar günü Oklahama Sitiyə, yəni çempionluq finalına qayıdarkən cavablar axtaracaqlar – bu, 2016-cı ildən bəri NBA Finallarında ilk Yeddinci Oyundur.
“Mən buna belə baxıram, bu gecə pis oynadıq,” Gilgeous-Aleksandr dedi. “Dərs götürə bilərik və hər şeyimiz, çalışdığımız hər şey üçün bir oyunumuz var.”
Tander, 2008-ci ildə franşiza Oklahama Sitiyə köçəndən bəri ilk titulunu qazanmağa çalışır, komanda 1979-cu ildə Sietl SuperSoniks olaraq çempion olmuşdu.
İndiana isə ilk NBA titulunu axtarır. Onlar 1976-cı ildə ABA-NBA birləşməsinin bir hissəsi olaraq NBA-ya qoşulmazdan əvvəl 1970, 1972 və 1973-cü illərdə Amerika Basketbol Assosiasiyası (ABA) titullarını qazanmışdılar.
Obi Toppin, solda, NBA Finallarının Altıncı Oyununda İndiana Peysersin ikiqat xal toplayan altı oyunçusundan biri idi [Dylan Buell/Getty Images via AFP]
Peysers momentum dalğası üzərində
“Bilirsiniz, bir oyunumuz var,” Haliburton dedi. “Bütün kartlar masanın üzərindədir. Çox əyləncəli olacaq.”
Bir neçə dəqiqə ərzində Tanderin titulu asanlıqla qazanacağı görünürdü.
İndiana ilk səkkiz cəhdini qaçırdı və tez bir zamanda səkkiz xallıq geriliklə üzləşdi. Lakin onlar tez özlərinə gələrək ardıcıl altı cəhdi dəqiq yerinə yetirdilər və Nemhardın üç xallıq zərbəsi ilə ilk rübün ortalarında liderliyə yüksəldilər.
Onlar iki üç xallıq zərbə və Haliburtonun – gecənin ilk səbəti – üç xallıq zərbəsi ilə təzyiqi artırdı, liderliyi doqquz xala qədər yüksəltdi.
İlk rübü üç xallıq üstünlüklə bitirən Peysers, ikinci rübdə partladı, hər iki tərəfdən aqressivliyi artıraraq fasiləyə 64-42 hesabı ilə getdi.
Birinci hissənin bitməsinə bir dəqiqədən az qalmış Haliburton topu ələ keçirdi və sonra topa baxmadan verdiyi pasla Siakamı möhtəşəm bir danka çıxardı.
Siakam fasilə fitindən əvvəl çevrilərək zərbə ilə xal topladı.
Toppin Haliburtonu “əsgər” adlandırdı, lakin Haliburton qələbənin komanda səyi sayəsində olduğunu vurğuladı.
İsrailin Zərbələri və İranın İntiqam Bayrağı: Kərbəladan Mehdiyə Minillik Mesaj
Keçən cümə gecəsi İsrail İranın paytaxtı Tehran, eləcə də Təbriz, Həmədan, Qum, Qəsr-i Şirin, Luristan, Kirmanşah və İsfahandakı Nətənz Nüvə Təsislərinə qarşı eyni vaxtda hava zərbələri endirdi. Hərbi və nüvə infrastrukturu hədəf alan bu hücumlarda İran Baş Qərargah rəisi general-mayor Məhəmməd Bakıri və İnqilab Keşikçiləri Korpusunun komandanı general-mayor Hüseyn Səlami də daxil olmaqla, bir çox yüksək rütbəli rəsmi həyatını itirdi. Zərbələr nəticəsində İranın nüvə proqramında çalışan 6 alim də öldürüldü. Tehranın bəzi yaşayış məntəqələrinin də hədəf alınması nəticəsində çox sayda mülki vətəndaşın həlak olduğu bildirilir.
İsrailin bu addımı Tehran və Təl-Əviv arasında uzun müddətdir artan gərginliyi təhlükəli həddə çatdırdı. Hücumların ardından İranın Qum şəhərində yerləşən və şiələr üçün mühüm simvol olan Cəmkeran Məscidinin qübbəsinə qırmızı bayraq sancıldı. Bəs, bu qırmızı bayraq nə anlama gəlir?
İntiqam Bayrağının Mənası və Tarixi Kökəni
Həm dini, həm də siyasi baxımdan İranın ən güclü simvollarından biri olan ‘qırmızı intiqam bayrağı’ beynəlxalq arenada İranın cavab zərbəsi endirəcəyinə dair bir sıra proqnozları özü ilə gətirdi. Bu qırmızı bayraq bir müharibə elanından daha çox, müharibə xəbərdarlığı funksiyası daşıyır və qoyu qırmızı rəngini fədakarlıq və mübarizə ruhundan alır.
Qırmızı Bayrağın Kərbəla Hadisəsi ilə Əlaqəsi
Qırmızı intiqam bayrağının varlığı şiə məzhəbi üçün böyük əhəmiyyət daşıyan, 680-ci ildə baş verən Kərbəla hadisəsinə qədər uzanır. Tarixi qeydlərə görə, Həzrət Hüseyn və səhabələrinin Əməvi Xəlifəsi Yezidin ordusu tərəfindən şəhid edilməsindən sonra ‘qırmızı intiqam bayrağı’ ilk dəfə o zaman asıldı. Bu hadisədən sonra ‘qırmızı intiqam bayrağı’ şiə dünyasında zülmə qarşı müqavimətin və qanın hesabının sorulacağı inancının simvolu olaraq qəbul edildi. Həm sonsuz yas və müqavimətin, həm də haqsızlığa qarşı alınacaq intiqamın simvolu olan qırmızı bayraq ilk dəfə 3 yanvar 2020-ci ildə İran İnqilab Keşikçiləri Korpusunun Qüds Qüvvələri komandanı Qasım Süleymaninin Bağdad hava limanı yaxınlığında pilotsuz təyyarə hücumu nəticəsində öldürülməsindən sonra İranın Qum şəhərindəki Cəmkeran Məscidinin qübbəsinə sancılmışdı. Qasım Süleymaninin öldürülməsindən sonra asılan bu bayraq, tarixdə bir məscid qübbəsində qırmızı bayraqla verilən ilk rəsmi intiqam elanı kimi yadda qaldı.
‘İntiqam’ mənasını verən qırmızı zəmin üzərində ağ xətt sənəti ilə yazılan ifadədə ‘Ya Ləsarət əl-Hüseyn’, Fars dilində ‘Ya Sarət-əl-Hoseyn’ yazılıb. Ədalət, intiqam və müqavimətin simvolu olan bu ifadə isə ‘Ey Hüseynin qanının intiqamını alacaq olanlar!’ anlamına gəlir.
Qırmızı Bayrağın Dini və Siyasi Anlamı
Qırmızı intiqam bayrağı İran üçün yalnız dini bir simvol deyil; eyni zamanda siyasi, ideoloji və mədəni baxımdan da dərin mənalar daşıyır. Cəmkeran Məscidində asılan və olduqca nadir görünən bu bayraq, üç əsas mesaj verdiyi şəklində şərh edilir: İran xalqı haqsızlığa qarşı çiyin-çiyinə mübarizə aparacaq, ölkə özünə qarşı heç bir hücuma səssiz qalmayacaq və bu bayraq, İranın qırmızı xətlərinin açıq şəkildə aşdığını elan edəcək.
Qırmızı intiqam bayrağının Cəmkeran Məscidində asılması isə təsadüf deyil, əksinə, olduqca şüurlu və simvolik bir seçimi əks etdirir. Şiə inancına görə Cəmkeran, Qiyamətdən əvvəl zülmə son vermək üçün yer üzünə qayıdacağına inanılan 12-ci İmam Mehdinin (Mehdi-i Muntazar) ortaya çıxacağı müqəddəs məkandır. Bu səbəbdən qırmızı bayrağın burada dalğalandırılması, yalnız intiqamın deyil, eyni zamanda Mehdiyə yönəlik bir yardım və ədalət çağırışı olaraq da görülür.
İranın Beynəlxalq Arenaya Mesajı
Kərbəla hadisəsindən sonra ilk dəfə 2020-ci ildə asılan qırmızı bayraq, İran İnqilab Keşikçiləri Korpusunun Qüds Qüvvələri komandanı Qasım Süleymaninin öldürülməsindən sonra, 2024-cü ildə Kirmanadakı bombalı hücumdan sonra və 2024-cü ildə HƏMAS lideri İsmayıl Həniyyənin sui-qəsdindən sonra asılmışdı. Dördüncüsü isə İsrail təyyarələrinin 13 iyun günü çox sayda İran hərbi və nüvə hədəfini vurmasından dərhal sonra yaşandı. Yüksək rütbəli komandanların, alimlərin, mülki vətəndaşların ölümünə səbəb olan bu hücumlar ölkə çapında həm kədər, həm də qəzəb yaratdı. Bu hücumlara cavab olaraq yüzlərlə etirazçı Cəmkeran Məscidinin qarşısında toplaşdı, İsrail əleyhinə şüarlar səsləndirdi və İran bayraqları yellədi. İranın dini lideri Əli Xamenei İslam Respublikasına qarşı görünməmiş hücumdan sonra yəhudi dövlətinin ağır nəticələrlə üzləşəcəyini söyləyərək, İsrailə ‘sərt bir cəza’ veriləcəyini bildirdi. Hücumların ardından asılan ‘qırmızı bayraq’ İranın beynəlxalq arenaya verdiyi intiqam mesajının bir hissəsi olaraq dəyərləndirildi.
İsrailin Zərbələri və İranın İntiqam Bayrağı: Kərbəladan Mehdiyə Minillik Mesaj
Keçən cümə gecəsi İsrail İranın paytaxtı Tehran, eləcə də Təbriz, Həmədan, Qum, Qəsr-i Şirin, Luristan, Kirmanşah və İsfahandakı Nətənz Nüvə Təsislərinə qarşı eyni vaxtda hava zərbələri endirdi. Hərbi və nüvə infrastrukturu hədəf alan bu hücumlarda İran Baş Qərargah rəisi general-mayor Məhəmməd Bakıri və İnqilab Keşikçiləri Korpusunun komandanı general-mayor Hüseyn Səlami də daxil olmaqla, bir çox yüksək rütbəli rəsmi həyatını itirdi. Zərbələr nəticəsində İranın nüvə proqramında çalışan 6 alim də öldürüldü. Tehranın bəzi yaşayış məntəqələrinin də hədəf alınması nəticəsində çox sayda mülki vətəndaşın həlak olduğu bildirilir.
İsrailin bu addımı Tehran və Təl-Əviv arasında uzun müddətdir artan gərginliyi təhlükəli həddə çatdırdı. Hücumların ardından İranın Qum şəhərində yerləşən və şiələr üçün mühüm simvol olan Cəmkeran Məscidinin qübbəsinə qırmızı bayraq sancıldı. Bəs, bu qırmızı bayraq nə anlama gəlir?
İntiqam Bayrağının Mənası və Tarixi Kökəni
Həm dini, həm də siyasi baxımdan İranın ən güclü simvollarından biri olan ‘qırmızı intiqam bayrağı’ beynəlxalq arenada İranın cavab zərbəsi endirəcəyinə dair bir sıra proqnozları özü ilə gətirdi. Bu qırmızı bayraq bir müharibə elanından daha çox, müharibə xəbərdarlığı funksiyası daşıyır və qoyu qırmızı rəngini fədakarlıq və mübarizə ruhundan alır.
Qırmızı Bayrağın Kərbəla Hadisəsi ilə Əlaqəsi
Qırmızı intiqam bayrağının varlığı şiə məzhəbi üçün böyük əhəmiyyət daşıyan, 680-ci ildə baş verən Kərbəla hadisəsinə qədər uzanır. Tarixi qeydlərə görə, Həzrət Hüseyn və səhabələrinin Əməvi Xəlifəsi Yezidin ordusu tərəfindən şəhid edilməsindən sonra ‘qırmızı intiqam bayrağı’ ilk dəfə o zaman asıldı. Bu hadisədən sonra ‘qırmızı intiqam bayrağı’ şiə dünyasında zülmə qarşı müqavimətin və qanın hesabının sorulacağı inancının simvolu olaraq qəbul edildi. Həm sonsuz yas və direnişin, həm də haqsızlığa qarşı alınacaq intiqamın simvolu olan qırmızı bayraq ilk dəfə 3 yanvar 2020-ci ildə İran İnqilab Keşikçiləri Korpusunun Qüds Qüvvələri komandanı Qasım Süleymaninin Bağdad hava limanı yaxınlığında pilotsuz təyyarə hücumu nəticəsində öldürülməsindən sonra İranın Qum şəhərindəki Cəmkeran Məscidinin qübbəsinə sancılmışdı. Qasım Süleymaninin öldürülməsindən sonra asılan bu bayraq, tarixdə bir məscid qübbəsində qırmızı bayraqla verilən ilk rəsmi intiqam elanı kimi yadda qaldı.
‘İntiqam’ mənasını verən qırmızı zəmin üzərində ağ xətt sənəti ilə yazılan ifadədə ‘Ya Ləsarət əl-Hüseyn’, Fars dilində ‘Ya Sarət-əl-Hoseyn’ yazılıb. Ədalət, intiqam və müqavimətin simvolu olan bu ifadə isə ‘Ey Hüseynin qanının intiqamını alacaq olanlar!’ anlamına gəlir.
Qırmızı Bayrağın Dini və Siyasi Anlamı
Qırmızı intiqam bayrağı İran üçün yalnız dini bir simvol deyil; eyni zamanda siyasi, ideoloji və mədəni baxımdan da dərin mənalar daşıyır. Cəmkeran Məscidində asılan və olduqca nadir görünən bu bayraq, üç əsas mesaj verdiyi şəklində şərh edilir: İran xalqı haqsızlığa qarşı çiyin-çiyinə mübarizə aparacaq, ölkə özünə qarşı heç bir hücuma səssiz qalmayacaq və bu bayraq, İranın qırmızı xətlərinin açıq şəkildə aşdığını elan edəcək.
Qırmızı intiqam bayrağının Cəmkeran Məscidində asılması isə təsadüf deyil, əksinə, olduqca şüurlu və simvolik bir seçimi əks etdirir. Şiə inancına görə Cəmkeran, Qiyamətdən əvvəl zülmə son vermək üçün yer üzünə qayıdacağına inanılan 12-ci İmam Mehdinin (Mehdi-i Muntazar) ortaya çıxacağı müqəddəs məkandır. Bu səbəbdən qırmızı bayrağın burada dalğalandırılması, yalnız intiqamın deyil, eyni zamanda Mehdiyə yönəlik bir yardım və ədalət çağırışı olaraq da görülür.
İranın Beynəlxalq Arenaya Mesajı
Kərbəla hadisəsindən sonra ilk dəfə 2020-ci ildə asılan qırmızı bayraq, İran İnqilab Keşikçiləri Korpusunun Qüds Qüvvələri komandanı Qasım Süleymaninin öldürülməsindən sonra, 2024-cü ildə Kirmanadakı bombalı hücumdan sonra və 2024-cü ildə HƏMAS lideri İsmayıl Həniyyənin sui-qəsdindən sonra asılmışdı. Dördüncüsü isə İsrail təyyarələrinin 13 iyun günü çox sayda İran hərbi və nüvə hədəfini vurmasından dərhal sonra yaşandı. Yüksək rütbəli komandanların, alimlərin, mülki vətəndaşların ölümünə səbəb olan bu hücumlar ölkə çapında həm kədər, həm də qəzəb yaratdı. Bu hücumlara cavab olaraq yüzlərlə etirazçı Cəmkeran Məscidinin qarşısında toplaşdı, İsrail əleyhinə şüarlar səsləndirdi və İran bayraqları yellədi. İranın dini lideri Əli Xamenei İslam Respublikasına qarşı görünməmiş hücumdan sonra yəhudi dövlətinin ağır nəticələrlə üzləşəcəyini söyləyərək, İsrailə ‘sərt bir cəza’ veriləcəyini bildirdi. Hücumların ardından asılan ‘qırmızı bayraq’ İranın beynəlxalq arenaya verdiyi intiqam mesajının bir hissəsi olaraq dəyərləndirildi.
ABŞ-İsrail Tərəfdaşlığı: İranın Nüvə Proqramına Qarşı “Yerin Altına Nüfuz Edən Sursatlar” Ehtiyacı
ABŞ prezidenti Donald Trampın İran hədəflərinə qarşı hərbi əməliyyat planlarını təsdiqlədiyi, lakin son əmri vermədiyi iddiaları ilə Yaxın Şərqdə gərginlik pik həddə çatıb. Bu vəziyyət, ABŞ-ın İsrail-İran müharibəsinə bir addım daha yaxınlaşması ehtimalını gündəmə gətirir. Hərbi ekspertlər, İsrailin hava hücumları vasitəsilə İranın nüvə proqramı obyektlərini tamamilə məhv etmək üçün ABŞ-ın “yerin altına nüfuz edən sursatlar” (bunker buster) kimi tanınan xüsusi silahlarına və geniş hava gücünə ehtiyac duyduğunu vurğulayırlar. ABŞ-dan çox sayda tanker təyyarəsinin bölgəyə doğru yola düşməsi də intensiv hava əməliyyatlarının göstəricisi kimi şərh edilir. ABŞ-ın İrana mümkün müdaxiləsi və İsrailin ABŞ-ın hava gücünə, həmçinin xüsusi nüfuzedici sursatlara olan ehtiyacı, hərbi və diplomatik baxımdan Milli İstihbarat Akademiyasının mütəxəssisləri tərəfindən dəyərləndirilib.
ABŞ-ın “Bəhanə” Axtarışı: Bölgədəki Hərbi Mövcudluq
Təqaüddə olan səfir Uluç Özülker qeyd edib ki, ABŞ uçan vasitələri “müdafiə məqsədilə göndərdiyini” bildirsə də, gərginliyin artması vəziyyətində İranın ABŞ-ın hərbi gücü qarşısında duruş gətirməsi mümkün deyil. Özülker, ABŞ-ın İsraili itirmək istəmədiyini vurğulayır, çünki Amerika cəmiyyətinin təxminən 20 faizi Evangelist icmasına mənsubdur və onlar Yəhudilərlə sıx əməkdaşlıq edirlər. ABŞ prezidenti Donald Trampın bu məsələdə necə addım atacağı qeyri-müəyyən qalsa da, dünyanın xeyli xərcini çəkərək bu qədər böyük silahlı qüvvəni Şərqi Aralıq dənizi və Hürmüz boğazı kimi strateji bölgələrə yerləşdirməsi, Vaşinqtonun qarşı tərəfdən hər hansı bir bəhanə gözlədiyi fikrini gücləndirir. Bu böyük hərbi yerdəyişmənin səbəbi, bir növ, potensial hərbi əməliyyatlar üçün zəmin hazırlığı kimi qiymətləndirilir.
İsrailin Nüvə Hədəflərinə Qarşı Zəif Bomba İmkanları
Təqaüddə olan general-mayor, dosent Güray Alpar bildirib ki, İsrailin arsenalında olan bombaların yeraltı obyektlərə dərin nüfuz etmə qabiliyyəti məhduddur. Bu səbəbdən, İranın mühüm yeraltı nüvə proqramı obyektlərini hədəf almaq üçün ABŞ-ın malik olduğu dəlici sursatlara ehtiyac duyulur. “Yerin altına nüfuz edən sursatlar” hazırda İsrailin inventarında yoxdur. Ekspert vurğulayır ki, ABŞ-ın bu cür sursatları kifayət edərmi sualı, İranın əsaslı tədbirlərindən asılıdır. Hər bir kritik obyekt, xüsusilə də nüvə təsisləri, soyutma və elektrik sistemləri kimi bəzi vacib komponentlərə malikdir ki, bunlar adətən yer səthinə daha yaxın yerləşir. Güclü bir hava hücumu nəticəsində bu sistemlər ciddi zərər görə bilər, bu da obyektin ümumi fəaliyyətini iflic edə bilər.
Açıq Kəşfiyyat İmkanlarının Kritik Əhəmiyyəti
Milli İstihbarat Akademiyası, “Müasir Müdafiə Kəşfiyyatı və Açıq Mənbəli Kəşfiyyat (OSINT) Yanaşması” başlıqlı təhlili yayımlayıb. Hesabatda qeyd olunur ki, 2025-ci ilin fevral ayına qədər dünya üzrə təxminən 5,24 milyard insan sosial media istifadəçisidir ki, bu da qlobal əhalinin təxminən 63,9 faizini təşkil edir. Süni intellekt dəstəkli və internet əsaslı texnologiyaların hərbi mühitdə həndəsi silsilə ilə artdığı müşahidə edilir. Bu yayılma, əməliyyat sahəsini demək olar ki, hər addımın izlənilə bildiyi şəffaf bir məkana çevirib. Təhlildə, gələcəkdə OSINT qabiliyyətinin kritik rol oynayacağı xüsusi vurğulanır, çünki məlumatların əlçatanlığı və təhlili müasir müharibədə həlledici əhəmiyyət kəsb edir. Kəşfiyyat məlumatlarının toplanması və təhlili sürətli qərar qəbuletmə üçün vacibdir.
Türk Hava Sahəsinin Pozulmaması İddiaları
Milli Müdafiə Nazirliyinin mənbələri, İsrail qırıcılarının İrana hücumun ilk günündə Türk hava sahəsini pozduğu barədə yayılan xəbərlərin doğru olmadığını bildirib. Nazirlikdən verilən məlumata görə, hücumun ilk anından etibarən tərəflərin hava fəaliyyəti yaxından izlənilib. İsrail təyyarələrinin Türkiyə hava sahəsini pozma ehtimalı yarandığı zaman həyəcan siqnalı ilə reaksiya təyyarələri havaya qalxıb və öz sərhədləri daxilində həyəcan reaksiyası və hava patrul missiyaları həyata keçirməyə başlayıblar. Mənbələr, artan İsrail-İran diplomatik gərginliyi ilə bağlı da dəyərləndirmələr aparıb: “İsrailin müharibənin gedişatını daha da genişləndirəcək ritorika və hücumlardan dərhal vaz keçməsi lazımdır. İsrailin hava hücumları başlayandan bəri hava sahəmizin və sərhədlərimizin qorunması üçün lazımi tədbirlər gücləndirilib. Türk Silahlı Qüvvələri ölkəsini və millətini qorumaq əzminə və qətiyyətinə malikdir, buna qadirdir.”
Messi “Inter Miami”ni Klublararası Dünya Kubokunda Növbəti Mərhələyə Yaxınlaşdırır
Lionel Messi FİFA Klublararası Dünya Kubokunun genişləndirilmiş formatında ilk qolunu mükəmməl bir cərimə zərbəsi ilə vuraraq “Inter Miami”yə ikiqat Avropa çempionu “Porto” üzərində 2-1 hesablı qələbə qazandırıb. Bu nəticə “Inter Miami”ni turnirdə növbəti mərhələyə vəsiqə qazanmağa bir addım da yaxınlaşdırıb.
Qələbəyə Aparan Gedişat
Amerika təmsilçisi ilk hissəni 1-0 geridə başa vursa da, ikinci hissənin ikinci dəqiqəsində Marselo Veyqandtdan gələn ötürmə ilə Telasko Seqoviyanın vurduğu qol sayəsində hesabı bərabərləşdirdi. Daha sonra 37 yaşlı argentinalı ulduzun özünəməxsus qolu gəldi. Onun karyerasına daha bir imza əlavə edən bu qol Messinin dünyanın ən böyük futbolçularından biri kimi mövqeyini bir daha təsdiqlədi.
“Porto” üçün ilk qol, Samu Omorodionun matçın əvvəlində video baxışından sonra təyin olunan penalti zərbəsindən vurulub. Xatırladaq ki, hər iki komanda A qrupunun açılış matçlarında qolsuz heç-heçə ilə kifayətlənmişdi.
Məşqçinin Tərifləri
“Inter Miami”nin baş məşqçisi Xavyer Maskerano komandasının Avropanın elit klublarından biri hesab edilən rəqibə qarşı göstərdiyi performansı yüksək qiymətləndirdi.
Argentinalı mütəxəssis vurğuladı: “Biz yüksək keyfiyyətə və səviyyəyə malik bir komandaya qarşı həqiqətən də çox səylə çalışdıq. Lakin bu gün özümüzə və dünyaya göstərdik ki, istənilən rəqiblə rəqabət apara bilərik. Matçın ilk hissəsi də çox yaxşı idi. Oyunçular bunu bacara biləcəklərini anladılar. Birlikdə, komanda yoldaşlarımızla çiyin-çiyinə olduğumuz zaman möhtəşəm işlər görə bilərik.”
Messinin Sehrli Anı
Lionel Messi “Mersi-Benz” stadionunda Rodriqo Mora tərəfindən cərimə meydançasının kənarında yıxıldı. Tamaşaçılar artıq “Messi! Messi! Messi!” deyə şüarlar səsləndirirdilər. 54-cü dəqiqədə onun sol ayağı ilə endirdiyi zərbə “Porto” divarını aşaraq yuxarı sağ küncə dəqiq oturdu. Bu, əsl futbol sənəti idi.
Maskerano Messinin rolunu belə xarakterizə etdi: “O, bizi rəqabət aparmaq yollarında aparan futbolçudur. Onun aclığı, müqaviməti, istənilən səviyyədə rəqabətə davam etmək iradəsi. Futbol baxımından onun haqqında daha nə demək olar? O, bu idmanı oynayan ən yaxşı oyunçudur. Lakin onun qazanmaq əzmi həmişə təəccübləndirir. Hətta son dəqiqələrdə, hər kəs yorulduqda belə, komandasına hər cür dəstəyi verməyə davam edirdi.”
Növbəti Mərhələyə Doğru Yüksəliş
“Inter Miami” bazar ertəsi Cənubi Floridaya qayıdır və Hard Rok Stadionunda Braziliyanın “Palmeiras” klubu üzərində qazanılacaq qələbə onların 1/8 finala yüksəlişini təmin edəcək. Qələbəyə möhtac olan “Porto” isə qrup mərhələsini Nyu-Cersinin İst Raterford şəhərindəki MetLife Stadionunda Misirin “Əl-Əhli” komandasına qarşı keçirəcək.
“Porto”nun məşqçisi Martin Anselmi rəqibinin parlaq oyununu qiymətləndirərək dedi: “Messi haqqında nə deyə bilərəm? Yeni bir şey deməyəcəyəm. Onun meydançada nəyə qadir olduğunu bilirsiniz.”
C Qrupu Matçı: Bayern Münih Boka Xuniorsla Qarşılaşır
C Qrupunun lideri Bayern Münih, ABŞ-da keçirilən FİFA Klublararası Dünya Kuboku (KDK) çərçivəsində ikinci oyun günündə Argentina nəhəngi Boka Xuniors ilə üz-üzə gəlir. Mayaminin Hard Rok Stadionunda oynanılacaq matç cümə günü axşam saat 21:00-da (şənbə günü GMT ilə saat 01:00-da) başlayacaq. Bayern Münih üçün bu matçda qələbə onlara iyunun 28-də başlayacaq pley-off mərhələsinə vəsiqə qazanmağa zəmanət verəcək. Açılış matçında heç-heçə edən Boka Xuniors üçün isə hər şey bu oyundan asılıdır; turnirin son 16-lığına yüksəlmək üçün Bayern Münih-i məğlub edərək C Qrupunun zirvəsindəki rəqibləri ilə xal fərqini bərabərləşdirməlidirlər.
Bayern Münih və Boka Xuniors Qrup Mərhələsinə Necə Başladı?
Bayern Münih, bazar günü Oklend Siti üzərində 10:0 hesablı darmadağın qələbə qazanaraq KDK tarixində rekord qırdı və iki rəqəmli qol vuran ilk komanda oldu. Almaniya millisinin üzvü Camal Musiala zədədən qayıtdıqdan sonra ikinci yarıda het-trik edərək komandasının möhtəşəm oyununda önə çıxdı. Boka Xuniors isə bazar ertəsi Benfika ilə 2:2 hesablı heç-heçə etdi. Üç qırmızı vərəqə ilə yadda qalan gərgin matçda, Buenos Ayres təmsilçisi ilk yarı bitməzdən əvvəl 2:0 öndə olsa da, Portuqaliya təmsilçisinə qarşı üstünlüyünü qoruya bilməyərək üç xalı əldən verdi.
Boka Juniorsun Ander Errera və Nikolas Fiqalın Cəzaları
Boka Xuniors-un oyunçuları Ander Errera və Nikolas Fiqal, KDK-dakı açılış matçında qırmızı vərəqə alaraq FİFA tərəfindən dörd oyunluq cəza ilə üzləşdilər. Klubun sözçüsü çərşənbə günü bu barədə məlumat verib. Benfika oyunçusu Andrea Belottinin 72-ci dəqiqədə Ayrton Kostanın başına yüksək ayaqla zərbə endirməsi səbəbilə iki oyunluq cəza almasından sonra, Boka Xuniors öz oyunçularına tətbiq olunan sanksiyalarla razılaşmadı. Klub sözçüsü "Biz artıq FİFA ilə əlaqə saxlayaraq apellyasiya müraciəti təqdim etmişik" deyə bildirib. Əzələ zədəsi səbəbindən əvəzlənən ispan yarımmüdafiəçi Errera, 45-ci dəqiqədə Portuqaliya komandasına verilən penaltı qərarına görə ehtiyat oyunçular skamyasından etiraz etdiyi üçün meksikalı hakim Sezar Ramos tərəfindən qırmızı vərəqə ilə cəzalandırıldı. Müdafiəçi Fiqal isə 88-ci dəqiqədə Florentino Luisə qarşı etdiyi kobudluğa görə birbaşa qırmızı vərəqə aldı.
Bayern Münih və Boka Xuniors Daha Öncə Qarşılaşıbmı?
Komandalar sonuncu dəfə 2001-ci il noyabrın 27-də Yaponiyanın Tokio şəhərində keçirilən FİFA Qitələrarası Kubokunun pley-off mərhələsində qarşılaşıblar. Həmin görüşdə ikiqat Libertadores Kuboku çempionu Boka Xuniors, UEFA Çempionlar Liqasının yeni çempionu Bayern Münih-lə qarşılaşaraq superklubların toqquşması kimi qiymətləndirilirdi. Bayern Münih, əlavə vaxtda Samuel Kuffourun 109-cu dəqiqədə vurduğu qolla Boka Xuniors-u 1:0 hesabı ilə məğlub etdi. Cümə günü baş tutacaq bu matç, 100 ildə onların cəmi dördüncü qarşılaşması olacaq.
Baş məşqçi Vinsent Kompani tam heyətlə meydana çıxa bilər və Oklend Siti-ni darmadağın edən heyətə oxşar onbirlik gözlənilir. Oklend Siti-yə qarşı qol vura bilməyən ulduz hücumçu Harri Keynin də yenidən hücum xəttinə başçılıq etməsi gözlənilir.
Boka Xuniors-un baş məşqçisi Migel Russo, keçmiş Mançester Yunayted ulduzu Errera və Fiqalın yarımfinal mərhələsinə qədər cəzalı olması səbəbindən iki böyük boşluğu doldurmaq məcburiyyətindədir. Tomas Belmonte Benfikaya qarşı yarımmüdafiədə Errera-nı əvəz etmişdi və mərkəz yarımmüdafiəçi rolunda başlaması demək olar ki, dəqiqdir. Fiqalın müdafiədəki yerini isə böyük ehtimalla Markos Roxoy tutacaq. Russonun Benfikaya qarşı olduğu kimi, 4-2-3-1 sxemini tətbiq etməsi gözlənilir.
Bayern Münih (bütün turnirlər, ən sonuncu ilk):
Qələbə-Qələbə-Heç-heçə-Qələbə-Qələbə
Boka Xuniors (bütün turnirlər, ən sonuncu ilk):
Qələbə-Məğlubiyyət-Heç-heçə-Qələbə-Məğlubiyyət
Matç Harada Oynanılacaq?
Matç Mayami, Florida ştatında yerləşən, 65 min tamaşaçı tutumlu Hard Rok Stadionunda keçiriləcək. Bu məkan əfsanəvi Mayami Dolfins NFL komandasının ev stadionudur və hər il Mayami Tennis Açıq turnirinə ev sahibliyi edir.
Komandalar Nə Dedi?
Manuel Noyer, Bayern Münih qapıçısı:
"Biz mütləq yaxşı atmosfer gözləyirik. Benfikaya qarşı matçın necə keçdiyini gördük," Noyer fcbayern.com saytına bildirib. "Oyun yaxınlaşdıqca biz daha da fokuslanırıq. Rəqibi təhlil etməkdə də matçda bizə nəyin lazım olduğunu dəqiq bilirik. İntensivliyi artırırıq, sonra matçdan bir gün əvvəl bir qədər azaldırıq, çünki temperaturlar da rol oynayır."
Migel Russo, Boka Xuniors baş məşqçisi:
"Biz vəziyyətə uyğun olmalıyıq. [Benfikaya qarşı] olduğu kimi, bu da fiziki matç olacaq. Onlar [Bayern Münih] böyük bir rəqibdirlər. Tarixi olaraq çox şey qazanıblar. Amma Argentina futbolu da böyükdür… Biz bu çətinlikləri alqışlayırıq. Amma bilməliyik ki, cümə günkü oyun bu günküdən [Benfikaya qarşı] daha çətin olacaq."
Klublararası Dünya Kubokunun Mükafat Fondu Nə Qədərdir?
Ümumi mükafat fondu 1 milyard dollar təşkil edir, çempionlar isə 125 milyon dollara qədər qazana bilərlər. 1 milyard dolların təxminən yarısı 32 klub arasında idman və kommersiya meyarlarına əsasən bölünəcək. Bu o deməkdir ki, Mançester Siti və Real Madrid kimi klublar, FİFA-nın Avropa Klublar Assosiasiyası ilə birlikdə inkişaf etdirdiyi modelə əsasən kiçik klublardan daha çox pay alacaqlar. Daha 475 milyon dollar isə performans əsasında veriləcək. Beləliklə, potensial yeddi matçda ən çox qələbə qazanan komanda daha çox pul qazanacaq, maksimum 125 milyon dollarlıq mükafat fondu mövcuddur.
The Real Madrid, France international forward Kylian Mbappe is being treated for gastroenteritis at FIFA Club World Cup.
Real Madrid forward Kylian Mbappe has been hospitalised with an acute case of gastroenteritis, the Spanish club says.
World Cup winner Mbappe missed Madrid’s opening game at the FIFA Club World Cup against Saudi Arabian team Al Hilal in Miami on Wednesday because of a fever.
Coach Xabi Alonso said he hoped the France international would be available for the team’s next game against Pachuca on Sunday.
Mbappe’s hospitalisation, however, casts doubt over what part he might be able to play in the monthlong tournament in the United States.
“Our player Kylian Mbappe is suffering from an acute case of gastroenteritis and has been admitted to hospital in order to undergo a series of tests and follow the appropriate course of treatment,” Madrid said in a statement on Thursday.
Gastroenteritis is also known as the stomach flu, and symptoms can include vomiting and diarrhoea.
Real drew the match with Al Hilal 1-1 and missed the chance to seal all three points when Federico Valverde missed a late penalty.
Mbappe had trained with the Madrid squad in Palm Beach Gardens, Florida, on Sunday but was absent from the final session on Tuesday before the match.
The forward’s last match was France’s international against Germany in the third-place playoff at the UEFA Nations League.
France were eliminated by Spain in a 5-4 thriller in the semifinals, where Mbappe netted his side’s opening goal.
— bu xəbəri Azərbaycan dilində **yenidən yaz**, lakin tərcümə və ya texniki konversiya deyil, **peşəkar jurnalist mətninə çevrilmiş formada** təqdim et. Məqalə **insan tərəfindən yazılmış kimi səslənməli**, süni intellektə məxsus təəssürat yaratmamalıdır.
🛑 Qəti TƏLİMATLAR:
1. Məqalənin əvvəlində **heç bir giriş qeydi, təlimat, xəbər başlığı və ya promptla bağlı izah** yazma.
2. Heç bir halda **müəllifə və ya xəbər mənbəyinə istinad etmə**.
3. Yazının **strukturunu belə qur**:
– Başlıq: sistemdən kənarda verilir, sən yalnız
alt başlıqlar və
paraqraflar yarat.
– Hər
altında uyğun
paraqraflar yaz.
– Məqalənin sonunda bu keçidi əlavə et:
`
4. **Açar sözlərlə bağlı dəqiq davran**:
– Yazıya başlamazdan əvvəl **əsas açar sözləri müəyyən et** (ən azı 2).
– Həmin açar sözləri **həm alt başlıqlarda, həm də məqalə boyunca təbii şəkildə yerləşdir**.
– Açar söz sıxlığı **1% – 1.5%** arasında olmalıdır. Bu nisbət pozulmamalıdır.
5. Yazının stili və dili:
– Cümlələr **qısa, aydın, axıcı və peşəkar** olmalıdır.
– **Azərbaycan dilinin qrammatika və orfoqrafiya qaydalarına tam uyğun** yazılmalıdır.
– Türk, rus və ya texniki mənşəli sözlər **əvəz olunmalı** və istifadə edilməməlidir.
– Cümlələri **yenidən qur**, eyni məna daşıyan ifadələri təkrarlama.
6. Faktlara ciddi nəzarət et:
– Tarix, hadisə, şəxs, yer adları **dəyişdirilməməlidir**.
– Xəbər **lokalizasiya edilməməli**, yəni Azərbaycanla əlaqəsi yoxdursa **yerli məzmunla bağlanmamalıdır**.
– 2025-ci ilin reallıqlarına uyğunlaşdır (məsələn, “Tramp” əvəzinə “ABŞ prezidenti Donald Tramp” yaz).
7. **Ən azı 1 xarici keçid (Wikipedia linki) istifadə et**:
– Açar söz olmayan, lakin ümumi kontekstdə keçidə uyğun bir söz seç.
– Keçidi
“Klublararası Dünya Çempionatı”nda cərəyan edən gərgin qarşılaşmada ABŞ təmsilçisi “İnter Mayami” Portuqaliyanın güclü klubu “Porto” ilə üz-üzə gəlib. Oyunun əvvəlində “Porto” daha üstün təsir bağışlayaraq hesabı açmağı bacarıb. Bu erkən qol, Mayami klubunun azarkeşlərini bir anlıq narahat etsə də, komandanın ruh düşkünlüyünə səbəb olmayıb və onları dəstəkləməyə davam etməyə ruhlandırıb.
Mayami’nin Heyrətamiz Geridönüşü
Matçın gedişatında komanda toparlanaraq öz oyununu nümayiş etdirməyə başlayıb. Xüsusilə ikinci hissədə klubun oyunçuları ardıcıl iki qol vuraraq hesabı öz xeyirlərinə dəyişməyi bacarıblar. Bu qollar, Florida təmsilçisinin əzmini və çempionatdakı iddialılığını bir daha sübut edib. İkinci qol isə birbaşa qələbə topu kimi tarixə düşüb.
Qələbənin Əhəmiyyəti və Növbəti Mərhələ
Portu təmsilçisi üzərində qazanılan 2-1 hesablı geridönüş qələbəsi “İnter Mayami” üçün “Klublararası Dünya Çempionatı”nda vacib irəliləyiş deməkdir. Bu nəticə, ABŞ təmsilçisinin turnirdəki növbəti mərhələyə yüksəlməsi üçün zəmin yaradıb və “İnter Mayami”nin mübarizəsini davam etdirməsinə imkan verib. Qələbədən sonra Mayami azarkeşləri böyük sevinclə meydanı tərk edərək komandalarını alqışlayıblar.
İslamabad, Pakistan – ABŞ prezidenti Donald Tramp bu il martın 4-də ikinci dəfə ölkəsinin prezidenti olduqdan sonra Konqresin birgə iclasında etdiyi ilk çıxışında diqqətçəkən bir açıqlama verdi.
O, 2021-ci ilin avqustunda Talibanın hakimiyyəti ələ keçirməsindən sonra minlərlə əfqanın qaçmağa çalışdığı zaman Kabil hava limanında baş verən ölümcül Əbiy Qeyt bombalanmasına toxunaraq, iddia edilən cinayətkarın həbs olunduğunu bildirdi.
Həbsdə göstərdiyi əməkdaşlığa görə təşəkkür etdiyi ölkə Pakistan idi. Tramp bəyan etdi: “Mən bu canavarın həbsində kömək etdiyinə görə xüsusilə Pakistan hökumətinə təşəkkür etmək istəyirəm”.
Bundan təxminən üç ay sonra, Tramp çərşənbə günü Ağ Evdə Pakistan ordusu rəisi Əsim Muniri nahar etməyə dəvət etdi. Bu, bir ABŞ prezidentinin Pakistandan dövlət başçısı olmayan bir hərbi rəisi ilk dəfə qəbul etməsi idi. Munir ABŞ-a beş günlük səfərdədir.
Trampın yeddi il əvvəl ABŞ-ı “yalnız yalan və hiyləgərlik” və terrorçulara təhlükəsiz sığınacaqlar verməkdə ittiham etdiyi, sələfi Co Baydenin isə “ən təhlükəli millətlərdən biri” adlandırdığı bir ölkə üçün bu, dramatik bir dönüş nöqtəsidir.
Mütəxəssislər bildirirlər ki, bu sıfırlanma Trampın ikinci administrasiyası dövründə həftələrdir davam edən bir prosesin nəticəsi idi və may ayında Hindistan ilə Pakistan arasında qısa, lakin gərgin hərbi qarşıdurma zamanı ABŞ-ın atəşkəsə vasitəçilik etməsi ilə daha da möhkəmləndi.
Bəzi analitiklər xəbərdarlıq edirlər ki, inkişaf edən bu münasibətlər institusional siyasətin deyil, Trampın şəxsi mövqeyinin nəticəsi kimi qiymətləndirilməlidir.
Yaxın Şərq İnstitutunun (MEI) baş elmi işçisi Marvin Vaynbaum Əl-Cəzirəyə verdiyi açıqlamada deyib: “Biz fikirləri saatbasaat dəyişən bir administrasiya ilə işləyirik. Burada heç bir proses yoxdur”.
O əlavə edib: “Bir dəqiqə ABŞ-ın marağı yoxdur, növbəti dəqiqə isə prioritetlər sürətlə dəyişir. Siz dəyişkən və fərdi xarakterli bir administrasiya ilə qarşılaşırsınız və bunu ənənəvi ABŞ xarici siyasəti ilə əlaqələndirmək olmaz”.
Lakin digərləri qeyd edirlər ki, Trampın Muniri qonaq etməsinin özü belə əhəmiyyətli bir optik effektdir.
Nyu-York Şəhər Universitetinin (CUNY) görkəmli müəllimi Raza Əhməd Rumi bildirib: “Trampın Pakistan ordusu rəisini nahara dəvət etməsi yalnız protokolu pozmaq deyil, həm də protokolu yenidən müəyyən etməkdir. Bu, açıq şəkildə göstərir ki, Pakistan Vaşinqtonun diqqət mərkəzindədir, ən azı hələlik, daxili dairədədir”.
Regional böhranlar fonunda münasibətlərin yenidən qurulması
Tramp və Əsim Munir arasında görüş, İsrailin iyunun 13-dən bəri İran şəhərlərində hücumlar həyata keçirdiyi Yaxın Şərqdə gərginliyin artdığı bir dövrdə baş tutdu. İran da öz növbəsində İsrailə raket hücumları ilə cavab verdi.
İsrailin İran generalları, raket bazaları, nüvə obyektləri və alimlərini hədəf alan hücumu 200-dən çox insanın ölümünə səbəb oldu. İranın son altı gündə İsrailə etdiyi raket və dron hücumları isə təxminən 20 nəfərin həyatına son qoydu.
Binyamin Netanyahunun başçılıq etdiyi İsrail hökuməti ABŞ-ı İrana qarşı hücuma qoşulmağa çağırırdı. İran Pakistanla 900 kilometrlik (559 mil) sərhədi bölüşür.
Çərşənbə günü Əsim Munirlə nahardan sonra Oval Ofisdə mediaya açıqlama verən ABŞ prezidenti Donald Tramp, pakistanlıların “İranı çox yaxşı, əksər insanlardan daha yaxşı tanıdıqlarını” qeyd etdi, lakin əlavə etdi ki, onlar “xoşbəxt deyillər”.
Prezident Trampın sözlərinə görə, Munirlə görüşməsinin əsas səbəbi, may ayında Pakistan və Hindistan arasında 1,6 milyarddan çox insanın yaşadığı regionu nüvə müharibəsi astanasına gətirən münaqişənin həllindəki roluna görə ona təşəkkür etmək idi.
“Mənim onu burada qəbul etməyimin səbəbi, [Hindistanla] müharibəyə girmədiyinə görə ona təşəkkür etmək idi. Həmçinin bir neçə gün əvvəl gedən baş nazir Narendra Modiyə də təşəkkür etmək istəyirəm. Biz Hindistan və Pakistanla ticarət sazişi üzərində işləyirik,” Hindistan lideri Modi ilə isti münasibətləri ilə tanınan Tramp bildirdi.
“Bu iki çox ağıllı insan nüvə müharibəsinə çevrilə biləcək bir müharibəni davam etdirməməyə qərar verdi. Pakistan və Hindistan iki böyük nüvə gücüdür. Bu gün onunla görüşməkdən şərəf duydum,” o, Munirə istinad edərək əlavə etdi.
Böhran aprel ayında Hindistan nəzarətindəki Kəşmirdə 26 Hindistan vətəndaşını öldürən hücumdan sonra başlamışdı. Hindistan günahı Pakistanın üzərinə atdı, lakin Pakistan bu ittihamı rədd edərək “etibarlı, müstəqil, şəffaf” araşdırma tələb etdi.
Mayın 7-də HindistanPakistan və Pakistan nəzarətində olan Kəşmir ərazilərinə zərbələr endirdi. Pakistan öz hava qüvvələri vasitəsilə cavab verərək ən azı altı Hindistan qırıcısını vurduğunu iddia etdi. Hindistan itkilərini təsdiqləsə də, rəqəmləri açıqlamadı.
Münaqişə hər iki tərəfin üç gün ərzində dron mübadiləsi aparması və nəhayət, mayın 10-da hərbi hədəflərə raketlər atması ilə daha da kəskinləşdi. Bu münaqişə yalnız intensiv arxa kanal diplomatiyasından, xüsusilə də ABŞ-ın iştirakı ilə, atəşkəslə nəticələndi.
Tramp çərşənbə günü öz rolunu bir daha vurğuladı. “Mən Pakistan və Hindistan arasındakı müharibəni dayandırdım. Bu adam [Munir] Pakistan tərəfindən, Modi Hindistan tərəfindən və digərləri bu müharibənin qarşısının alınmasında son dərəcə nüfuzlu oldular,” o qeyd etdi.
PakistanABŞ-ın rolunu qəbul etsə də, Hindistan atəşkəsin yalnız ikitərəfli dialoq nəticəsində əldə edildiyini israr edir. Hindistan Xarici İşlər Naziri Vikram Misri çərşənbə axşamı bildirib ki, Hindistan baş naziri Modi Trampla telefonla danışaraq, Hindistan ilə Pakistan arasında ABŞ vasitəçiliyinin olmadığını vurğulayıb.
Pakistannın ordusu rəisi Əsim Munir ilə görüşdən saatlar əvvəl, ABŞ prezidenti Donald Tramp Hindistanın baş naziri Narendra Modi ilə telefonla danışdı [Nathan Howard/Reuters]
Vaşinqtonda yerləşən “PoliTact” məsləhət firmasının baş strateqi Arif Ənsar bildirib ki, Pakistanın qarşıdurma zamanı göstərdiyi hərbi performans Trampın əməkdaşlığına səbəb olub.
Ənsar Əl-Cəzirəyə deyib: “Bu, siyasi və iqtisadi çətinliklərinə baxmayaraq, ölkənin daha böyük bir rəqibdən üstün ola biləcəyini göstərdi. Bu, ABŞ prezidenti Donald Trampı əsas strateji maraqlar əsasında Pakistanın ənənəvi güc mərkəzləri ilə əməkdaşlığa sövq etdi”.
Əhəmiyyəti bərpa etmək imkanı
Bu əməkdaşlığın uzun bir tarixi var.
Pakistanın ABŞ-la münasibətləri 1947-ci ildə müstəqilliyini qazandıqdan sonra, Soyuq Müharibə dövründə Vaşinqtonla əməkdaşlıq etməsi ilə başlayıb. Sovet İttifaqının Əfqanıstana hücumundan sonra PakistanABŞ-ın oradakı məqsədlərini dəstəklədi və hər iki tərəf, nəticədə Moskva qoşunlarını çıxarmağa məcbur edən mücahidləri dəstəkləmək üçün sıx əməkdaşlıq etdi.
Sonralar, Pakistan 11 sentyabr hadisələrindən sonra ABŞ-ın “terrorizmlə mübarizə”sinə də dəstək verdi.
Lakin illər keçdikcə, ABŞ-ın strateji dairələrində bir çoxları Pakistanın etibarlı bir təhlükəsizlik tərəfdaşı kimi nüfuzunu şübhə altına almağa başladılar, xüsusilə də 11 sentyabr hücumlarının memarı Üsamə bin Ladenin 2011-ci ildə Pakistanın hərbi qərargahına yaxın Rawalpindidə, Abbottabadda tapılmasından sonra.
Talibanın 2021-ci ilin avqustunda hakimiyyətə qayıtmasından sonra strateji tərəfdaşlıq daha da zəiflədi. Pakistan getdikcə iqtisadi, hərbi və texnoloji dəstək üçün Çinə üz tutdu.
Lakin Vaynbaum bildirib ki, Donald Trampın yenidən vəzifəyə qayıtmasından sonra Pakistan əvvəlki Bayden administrasiyası dövründə olmayan hörməti qazanmağa başlayıb.
Vaynbaumun sözlərinə görə, Tramp “əks-terror yardım” istəyirdi və görünür, bunu əldə etdi.
İyunun 10-da ABŞ Mərkəzi Komandanlığının (CENTCOM) rəisi general Maykl E. Kurilla Əbiy Qeyt bombalanmasında şübhəli bilinən şəxsin necə ələ keçirildiyini ətraflı şəkildə izah etdi.
Vaşinqtonda Nümayəndələr Palatası Hərbi Xidmətlər Komitəsi qarşısında verdiyi ifadədə Kurilla bildirib: “Onlar [Pakistan] hazırda aktiv terrorizmlə mübarizə aparırlar və terrorla mübarizə dünyasında fenomenal tərəfdaş olublar”.
Həmçinin İran da daxil olmaqla ABŞ ordusunun Yaxın Şərq əməliyyatlarına nəzarət edən Kurillanın sözlərinə görə, Əbiy Qeyt bombalanmasında şübhəli bilinən şəxsin həbsi də daxil olmaqla bu irəliləyiş Pakistan ordusunun rəisi ilə birbaşa əlaqələndirmə sayəsində mümkün olub. O, “Marşal Əsim Munir mənə “Daesh-K” [İŞİD-K və ya İŞİS-K] fərdlərindən birini tutduqlarını bildirmək üçün zəng etdi,” deyib.
Vaynbaum, ikitərəfli münasibətlər üçün “pastanın üzərindəki krem” olaraq, Pakistanın “əlavə hədiyyələr, məsələn, tariflərsiz ticarət sazişi, nadir torpaq mineralları təklif etməsi və kriptovalyuta” təklif etdiyini irəli sürdü. Vaynbaum daha əvvəl ABŞ Dövlət Departamentinin Kəşfiyyat və Araşdırma Bürosunda Pakistan və Əfqanıstan üzrə analitik kimi xidmət etmişdi.
Müdafiə, robototexnika və elektronika kimi sənayelər üçün kritik olan nadir torpaq mineralları Pakistanın indi ABŞ və Səudiyyə Ərəbistanı da daxil olmaqla xarici investorlara təklif etdiyi aktivlərdəndir.
Pakistan bu yaxınlarda kripto şurası da yaratdı və investisiya və tərəfdaşlıqları cəlb etmək üçün ABŞ rəsmiləri ilə danışıqlar apardı.
Rumi Munir-Tramp görüşünü “tarixi” adlandırdı.
“ABŞ Pakistanın qarşılığında çox şey vermədən regional böhranı riskdən çıxarmaq üçün köməyini istəyir. Munir üçün bu, əhəmiyyətini yenidən təsdiqləmək və bəlkə də ölkə daxilində manevr sahəsi üçün danışıqlar aparmaq imkanıdır,” o bildirib.
Əməliyyat xarakterli əlaqələr və demokratik dəyərlər
Tarixən, Pakistanın ABŞ-la münasibətləri, xüsusilə də təhlükəsizlik sahəsində, əsasən əməliyyat xarakterli olmuşdur. ABŞ yardımı və investisiyası tez-tez Pakistanın ABŞ-ın strateji məqsədləri ilə uyğunlaşmasından sonra gəlmiş, onun infrastrukturu və ordusunun qurulmasına kömək etmişdir.
Lakin münasibətlər etibarsızlıqla da yadda qalıb. ABŞ administrasiyaları Pakistanı ikili oyun oynamaqda ittiham edərkən, PakistanABŞ-ı onlarla birlikdə dayanarkən etdiyi qurbanlara hörmət etməməkdə ittiham edir.
Mütəxəssislərin fikrincə, bu son əməkdaşlığın qısa bir mərhələ, yoxsa daha davamlı bir uyğunlaşma olacağı hələlik naməlum qalır.
Nyu-Yorkda yerləşən akademik Rumi bildirib ki, ABŞ ənənəvi olaraq ehtiyac duyduğu zaman Pakistanla əlaqə qurmuş, bacardığı zaman isə geri çəkilmişdir.
O qeyd edib: “Bu münasibətlər, baxıldığı təhlükəsizlik perspektivindən kənara çıxaraq institusional bir xarakter almasa, bu, yalnız başqa bir taktiki romandır. Keçmiş əlaqələr kimi, strateji məqsədlərə çatıldıqda və ya rejimlər dəyişdikdə bu da solğunlaşa bilər”.
PoliTact-dan Ənsar da əlavə edib ki, qlobal güc dəyişikliyi fonunda Pakistan yenidən böyük bir strateji seçim astanasındadır.
“Çox şey Çinə, yoxsa ABŞ-a meyl etməsindən asılıdır. Bu qərar həm də İsrail-Fələstin münaqişəsinin inkişafı və İranın rolu ilə bağlıdır”, o bildirib.
Lakin Dövlət Departamentinin keçmiş rəsmisi Vaynbaum, münasibətlərdəki sıfırlanmanı müvəqqəti hesab edərək, “bu administrasiyada heç nə daimi deyil” deyib.
“Əgər Pakistanİran böhranında hansısa rol oynayarsa, bu münasibətlər daha əhəmiyyətli məna kəsb edə bilər. Lakin bu administrasiya ilə heç nəyin sabit olmadığını, hər an, hər saat dəyişə biləcəyini nəzərə almalıdır,” o deyib.
Pərdəarxası güc
Hərbi qüvvələr Pakistanın ən güclü qurumu olaraq qalır və siyasətə, cəmiyyətə böyük təsir göstərir.
Ordu 30 ildən çox birbaşa idarəçilikdə olub və keçən il mübahisəli səsvermə ilə seçilən hazırkı hökumət, geniş şəkildə Munirin rəhbərliyi altında hərbi liderlikdən sonra ikinci dərəcəli hesab olunur.
ABŞ prezidenti Corc Buş (sağda) Pakistan prezidenti Pərviz Müşərrəf ilə Ağ Evdə birgə mətbuat konfransına gedərkən, Vaşinqton, 22 sentyabr 2006-cı il. [Fayl foto: Jim Young/Reuters]
Bu, tarixi presedentə uyğundur. Pakistanın ilk hərbi rəhbəri, feldmarşal Əyyub Xan 1960-cı illərdə ABŞ-la sıx əlaqələr saxlamışdı. Sonrakı hərbi rəhbərlər, o cümlədən 1980-ci illərdə general Məhəmməd Ziya-ül-Həq və 2000-ci illərdə general Pərviz Müşərrəf də ABŞ-la güclü münasibətləri davam etdirmişlər. Hər üçü ABŞ prezidentləri tərəfindən Ağ Evdə qəbul edilmişdir – lakin yalnız dövlət başçısı olduqdan sonra.
İndi Xandan sonra ikinci Pakistanlı olan Marşal Əsim Munir, mütəxəssislərin fikrincə, mülki hökumətin mövcudluğuna baxmayaraq, Pakistanın əsl gücünün hərbidə qaldığına dair təsəvvürü gücləndirir.
Buna baxmayaraq, CUNY-dən Rumi “simvolizmi transformasiya ilə qarışdırmamaq” vacibliyini vurğulayıb.
O xəbərdarlıq edib: “Bu [Tramp-Munir] görüş ABŞ–Pakistanmünasibətlərində mövcud olan hərbi-hərbi əlaqəni təsdiqləyir, lakin o, həm də mülki quruluşu bypass edir ki, bu da demokratik konsolidasiyanı dəstəkləyən hər kəsi narahat etməlidir. Əgər bu “sıfırlanma”dırsa, bu, xakinin (hərbi formasının) yenə də seçki bülletenindən üstün gəldiyi bir sıfırlanmadır”.
PoliTact-dan Ənsar da bu fikri bölüşərək, görüşün Pakistandakı mülki-hərbi balansına mənfi təsir göstərdiyini, çünki Pakistanda “əsl güc sahibinin” kim olduğunu nümayiş etdirdiyini bildirib.
O deyib: “Uzunmüddətli dövrdə, keçmişdəki bu cür əlaqələr ölkə [Pakistan] üçün böyük siyasi, iqtisadi və təhlükəsizliklə bağlı fəsadlara səbəb olmuşdur.”
“Lakin əlavə olaraq, bu, millətə təsir edən kritik qərarların müzakirə, konsensus və ya ictimai məsuliyyət olmadan gizli şəkildə verilməli olduğu bir normanı təşviq etmişdir. Bu, ölkənin gələcəyi ilə bağlı cəmiyyətdə və siyasətdə artan məyusluğa səbəb olur.”
Buss ailəsi Los Anceles Leykers basketbol klubunda əksər səhmini satmaq üçün razılığa gəlir. Bu, NBA-nın ən nüfuzlu sahiblərindən biri üçün bir dövrün sonu deməkdir. Məşhur Los Anceles Leykers franşizası 46 ildə ilk dəfə yeni əsas sahibə malik olacaq.
TWG Global holdinq şirkətinin baş icraçı direktoru və sədri Mark Uolter, 10 milyard dollar dəyərində qiymətləndirilən bu müqavilə əsasında Los Anceles Leykersin əksər sahibliyini ələ keçirməyə hazırlaşır. Bu satış, peşəkar idman tarixində ən böyük komanda satışıdır.
Daha əvvəl, mart ayında Boston Seltiks 6.05 milyard dollara Bill Çişolmın rəhbərlik etdiyi investisiya qrupuna satılmışdı ki, bu da o dövrdə liqa üçün rekord idi.
Mark Uolter, Los Anceles idman aləmində artıq tanınmış bir şəxsdir. Onun Beyzbol üzrə Major Liqa komandası Los Anceles Dodgers və WNBA franşizası Los Anceles Sparksda da payları mövcuddur.
Buss Ailəsinin Mirası
Mərhum Cerri Buss 1979-cu ildə Los Anceles Leykersi satın almış və onu peşəkar idmanın ən populyar franşizalarından birinə çevirmişdi. Onun rəhbərliyi altında komanda 1980-ci illərin ikonik “Şou-Taym” dövründə beş çempionluq qazanmışdı.
Onun qızı Cini Buss, mərhum Cerri Bussın varisi olaraq 2013-cü ildə komandanın əsas sahibi oldu və bununla da idman dünyasının ən güclü qadınlarından birinə çevrildi.
Razılaşmaya əsasən, Cini Buss satışdan sonra da qubernator vəzifəsində qalacaq. Buss ailəsinin idarəçiliyi dövründə komandanın oyunçusu, məşqçisi və icraçı direktoru olmuş Los Anceles Leykersin Şöhrət Zalının üzvü “Mehcik” Conson, hər iki tərəfi razılığa gəldikləri üçün təbrik etdi.
Mark Uolter: Qələbəyə Can Atan Sahib
“Mehcik” Conson özünün sosial media paylaşımında qeyd edib: “Leykers azarkeşləri xoşbəxt olmalıdırlar. Mark Uolter haqqında deyə biləcəyim bəzi şeylər var – o, qələbəyə, mükəmməlliyə can atır və hər şeyi düzgün şəkildə edir.” Conson, Dodgers klubunda da Mark Uolter ilə ortaq sahibdir. O, əlavə edib: “O, qalib gəlmək üçün lazım olan resursları səfərbər edəcək! Cini nə üçün komandanı Marka satdığını başa düşürəm, çünki onlar çox oxşardırlar.”
“Buss bacım Ciniyə inanılmaz bir razılaşmaya nail olduğu və Los Anceles Leykersin irsini və qələbə ənənəsini davam etdirmək üçün doğru insanı seçdiyi üçün əhsən… Mark Uolter ən yaxşı seçimdir və Leykers brendinin ən yaxşı qoruyucusu olacaq,” deyə Conson yekunlaşdırıb.
