Sudanda SAF və RSF arasında gedən vətəndaş müharibəsi ona son qoymaq üçün irəli sürülən bütün təkliflərə müqavimət göstərir.
Sudan Silahlı Qüvvələri (SAF) və Çevik Dəstək Qüvvələri (RSF) arasında davam edən vətəndaş müharibəsi artıq üçüncü ilinə qədəm qoyub və dünyada ən ciddi humanitar fəlakətə səbəb olub. Təxminlərə görə, təkcə döyüşlər nəticəsində on minlərlə insan həyatını itirib, müharibənin gətirdiyi xəstəliklər və aclıqdan isə minlərlə başqa insan dünyasını dəyişib.
Cari ayda humanitar vəziyyət pisləşməyə davam edərkən, bir neçə mühüm hərbi yenilənmə qeydə alınıb:
Hərbi Əməliyyatlar və Ərazi Nəzarəti
Müşahidəçilər, Sudanın Port Sudana köçürülmüş müharibə dövrü hökumətinin paytaxt Xartum regionuna qayıtmasını gözləyirlər. RSF, Şimali Darfurun paytaxtı el-Fəşər istisna olmaqla, Darfurun geniş qərb hissəsinə nəzarət edir. El-Fəşər SAF-ın Darfurdakı sonuncu qarnizonudur. Paramilitar qüvvələr Darfurun bütün ərazisini nəzarətə götürmək ümidi ilə el-Fəşəri mühasirəyə alıblar; Yale Humanitar Araşdırma Mərkəzi tərəfindən əldə edilmiş peyk görüntülərinə görə, şəhərin şimal, qərb və şərq hissələrində iri qum sədləri çəkilərək effektiv şəkildə “ölüm zonası” yaradılıb.
Bununla belə, analitiklər bildirirlər ki, RSF müdafiəyə keçib və SAF el-Fəşər ətrafında irəliləyişlər əldə edir, şimaldan Baxitə (el-Fəşərdən 150 km) qədər irəliləyib. Sentyabrın 19-da el-Fəşərdə məscidə endirilən RSF dron zərbəsi nəticəsində 70-dən çox insan həlak olub. Əl-Cəzirə telekanalının Xartumdan verdiyi məlumata görə, bu, RSF-in ötən ilin may ayında şəhəri mühasirəyə aldığı dövrdən bəri el-Fəşərdəki ən qanlı günlərdən biri olub.
RSF həmçinin cənubdakı Kordofanın böyük hissəsinə Abdelaziz əl-Hilunun Sudan Xalq Qurtuluş Hərəkatı-Şimal (SPLM-N) qrupunun köməyi ilə nəzarət edir ki, bu da onlara Cənubi Sudana transsərhəd çıxış imkanı verir. Lakin SAF Şimali Kordofanın ən strateji şəhəri olan el-Obeidi hələ də nəzarətdə saxlayır. Bu şəhəri əldə saxlamaq, RSF-in mərkəzi Sudana təhlükə yaratmasının qarşısını almaq üçün vacibdir. SAF Şimali Kordofanda Umm Sumeymanı (el-Obeiddən təxminən 60 km qərbdə) sentyabrın 26-da, Baranı isə (62 km şimalda) sentyabrın 11-də aylarla davam edən şiddətli döyüşlərdən sonra ələ keçirməklə strateji qələbə qazanıb.
Humanitar Böhranın Dərinləşməsi
Sentyabrın əvvəlində Mərkəzi Darfurun Marra dağlarındakı Tarasin bölgəsində baş verən sürüşmə nəticəsində mindən çox insanın həlak olduğu bildirilir. Sudan Qurtuluş Hərəkatı/Ordusunun (SLM/A) bir rəsmisi sentyabrın 4-də yayımladığı videoda 370 meyitin tapılıb basdırıldığını deyib.
El-Fəşər və yaxınlıqdakı Zəmzəm məcburi köçkün düşərgəsi kimi yerlərdə aclıq hökm sürür. Burada RSF təxminən 260.000 mülki şəxsi, o cümlədən 130.000 uşağı tələyə salıb. Dünya Ərzaq Proqramının məlumatına görə, ümumilikdə 24,6 milyon insan (əhalinin yarısı) kəskin ərzaq çatışmazlığı çəkir, 637.000 nəfər isə kritik aclıq səviyyəsi ilə üz-üzədir. Yolların bağlı olması və bürokratik maneələr səbəbindən BMT və qeyri-hökumət təşkilatlarının yardım karvanları Darfura nadir hallarda çata bilir. Hüquq müdafiəçiləri və fəallar hər iki tərəfi ərzağı silah olaraq istifadə etməkdə ittiham edirlər.
Bu arada, Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi (BQXK) bildirib ki, Sudan ölkənin müharibədən dağılmış infrastrukturu səbəbindən son illərin ən pis vəba epidemiyası ilə üz-üzədir. Xartumun bir bölgəsində son bir ayda 5.000-dən çox malyariya, tif və denge qızdırması hadisəsi, eləcə də onlarla ölüm qeydə alınıb. Sudanlı qaçqınlar da müharibədən qaçmaq üçün Aralıq dənizində həyatlarını itirirlər; ən azı 50 nəfər sudanlı qaçqını daşıyan gəmi Aralıq dənizində yanaraq məhv olub.
Diplomatik Cəhdlər və Siyasi İnkişaflar
BMT-nin Baş katibi Antonio Quterreş sentyabrın 20-də deyib ki, “tərəflər danışıqlar masasına qayıtmalı və münaqişəyə davamlı bir həll tapmalıdırlar”. Avropa İttifaqı iki şirkətə — Alkhaleej Bank və Red Rock Mining Company — qarşı məhdudlaşdırıcı tədbirlər tətbiq edib. Aİ Şurası bildirib ki, Alkhaleej Bank “RSF komandiri Mohamed Həmdan Daqalunun ailə üzvləri ilə əlaqəli şirkətlərə məxsusdur və RSF əməliyyatlarının maliyyələşdirilməsində mühüm rol oynayır”, Red Rock isə “SAF üçün silah və nəqliyyat vasitələrinin istehsalına kömək edir”.
Məhdudlaşdırıcı tədbirlər həmçinin iki şəxsə – 2024-cü ildə RSF-ə keçib sonra SAF-a qayıtmış SAF hərbi komandiri Əbu Əqlə Mohamed Keykal və RSF-in hərbi səhra komandiri Hüseyn Barşama qarşı tətbiq edilib. Şura bildirib ki, Hüseyn Barşam “kütləvi vəhşiliklərə, o c cümlədən məqsədli qətllərə, etnik zorakılığa, məcburi köçkünlüyə və mülki şəxslərə, xüsusən də Darfur və Sudanın digər münaqişə bölgələrində zorakılığa səbəb olan əməliyyatlara” rəhbərlik edib.
Misir, Səudiyyə Ərəbistanı, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və ABŞ müharibəni bitirmək üçün bir təklif irəli sürüblər. Bu təklif üç aylıq humanitar atəşkəs, ardınca daimi atəşkəs, daha sonra isə geniş əsaslı mülkiyyətə əsaslanan hökumətin hakimiyyətə gələcəyi doqquz aylıq keçid dövrünü nəzərdə tutur. Lakin indiyə qədər müharibəni bitirmək üçün irəli sürülən bütün təkliflər uğursuzluğa düçar olub.
Leave a Reply