admin

Tag: #Arxeologiya

  • Tarixin ən ölümcül pandemiyası: 100 milyondan çox qurban

    Tarixin ən ölümcül pandemiyası: 100 milyondan çox qurban

    Tarixi Pandemiyanın Elmi Sübutu

    Tarix dərsliklərində “insanlıq tarixinin ilk pandemiyası” olaraq qeyd olunan Justinian Vebası (Justinian Plague), artıq yazılı mənbələrdən kənar elmi dəlillərlə təsdiqlənib. Bu kəşf, əsrlər boyu mübahisələrə səbəb olan bu faciəvi hadisəyə dair yeni bir səhifə açır.

    Kəşf Toplu Məzarda Edildi

    ABŞ, Hindistan və Avstraliyadan olan beynəlxalq tədqiqat qrupu, İordaniyanın qədim Cəraş (Jerash) şəhərində aparılan bir toplu məzar qazıntısı zamanı, bu dəhşətli xəstəliyə səbəb olan Yersinia pestis bakteriyasının genomunu aşkar etdi. Bu tapıntı, Justinian Vebasının bioloji mövcudluğunu birbaşa sübut edir.

    100 Milyondan Çox İnsan Həyatını İtirdi

    E.ə. 541–750-ci illər arasında baş verən Justinian Vebası, tarixçilər tərəfindən tarixin ən ölümcül pandemiyalarından biri hesab edilir. “Pathogens” jurnalında yayımlanan məlumata görə, bu xəstəlik 100 milyondan çox insanın həyatını itirməsinə səbəb ola bilər. Tədqiqat qrupu bildirir: “Bugünə qədər Justinian Vebasına dair birbaşa genetik dəlil yox idi. Əsrlər boyu yalnız yazılı mənbələrə malik idik, lakin bu xəstəliyin bioloji sübutu çatışmırdı.”

    Qara Ölümün Müjdəçisi

    Akademiklər, insanlıq tarixini dərindən təsir edən bu ilk pandemiyanın hələ də bir çox sirləri saxladığını vurğulayırlar. Justinian Vebası, Qərbi Avrasiyada qeydə alınan ilk bubonik taun pandemiyası kimi tanınır. 14-cü əsrdəki Qara Ölümün sələfi olan bu xəstəlik, Roma imperatoru I Yustinianın imperatorluq nüfuzunu bərpa etməyə çalışdığı kritik bir dövrdə Aralıq dənizi dünyasına zərbə vurmuşdu.

    Pandemiyanın Ölümcüllüyü Ətrafında Mübahisələr

    Tarixçilər illərdir pandemiyanın ölümcüllüyünü, sosial və iqtisadi təsirlərini, eləcə də xəstəliyin yayılma yollarını müzakirə edirlər. 2019-2020-ci illərdə yayımlanan bəzi araşdırmalar, Justinian Vebasının təsirinin şişirdildiyini və “əhəmiyyətsiz bir pandemiya” olduğunu iddia etmişdi. Hətta bir tədqiqatda, COVID-19-dan əvvəl taun “mövsümi qripə bənzər” olaraq qiymətləndirilmişdi.

    Genetik Sübutlar Tarixi Sirləri Aydınladır

    Kembric Universitetindən tarixçi professor Piter Sarris (Peter Sarris), 2021-ci ildə “Past & Present” jurnalında yayımlanan araşdırmasında, bu cür tədqiqatların yeni genetik dəlilləri nəzərə almadığını, yanıltıcı statistikalardan istifadə etdiyini və qədim mətnləri yanlış şərh etdiyini bildirir. Sarris qeyd edir: “Bəzi tarixçilər, xəstəlik kimi xarici amillərin insan cəmiyyətinin inkişafında böyük rol oynadığı fikrinə hələ də ehtiyatla yanaşırlar. Bu səbəbdən, ‘taun skeptisizmi’ son illərdə geniş müzakirələrə səbəb olmuşdur. Hətta bəzi görüşlərə görə, bu cür pandemiyaların təsiri abartılır.” Bu araşdırma, Justinian Vebasının yalnız tarixi bir hadisə deyil, insanlıq tarixinin gedişatını dəyişdirən ciddi bir sağlamlıq böhranının ilk elmi təsdiqi olduğunu ortaya qoydu və bu tapıntı genetik elminin keçmişin sirlərini çözməkdəki gücünü nümayiş etdirdi.

    24 saat

  • Misir 2 min illik sualtı tapıntıları üzə çıxardı

    Misir 2 min illik sualtı tapıntıları üzə çıxardı

    Misirin Tarixi Dərinliklərindən Yeni Tapıntılar

    Qədim ölkənin sirləri yenidən üzə çıxır. Arxeoloqlar Qırmızı dənizin dərinliklərində minilliklərə meydan oxuyan, 2000 yaşlı inanılmaz sualtı arxeologiya tapıntılarını təqdim ediblər. Bu kəşf, vaxtın qumunda itmiş, lakin indi gün üzünə çıxarılan qədim sivilizasiyaların həyat tərzi, mədəniyyəti və ticarət əlaqələri haqqında yeni məlumatlar vəd edir. Onlar e.ə. III əsrdən eramızın I əsrinə qədər uzanan bir dövrü əhatə edərək, regionun o dövrdəki geosiyasi və iqtisadi mənzərəsini daha aydın şəkildə ortaya qoyur.

    Sualtı Arxeologiyanın Uğurları və Tarixi Əhəmiyyəti

    Qədim Əsərlər Nazirliyi tərəfindən verilən məlumata görə, tapıntılar arasında heykəllər, keramika məhsulları, zinət əşyaları və hətta gəmi qalıqları var. Bu əsərlər, ölkənin Ptolemeylər dövründən Roma İmperiyası dövrünə qədər olan keçid mərhələsinə aid edilir. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, bu batmış xəzinələr o dövrün şəhərlərinin və limanlarının dinamik həyatının şahididir.

    Arxeoloji qazıntılar dənizin dibindəki çöküntülər altında minilliklər boyu qorunmuşdu. Bu, obyektlərin yüksək səviyyədə saxlanılmasına imkan yaradıb. Kəşf, sadəcə tarixi abidələr deyil, həm də dənizdə baş vermiş təbii fəlakətlərin və ya ticarət gəmilərinin qəzalarının nəticəsidir. Beləliklə, tapıntılar həm arxeoloji, həm də okeanoqrafik baxımdan böyük əhəmiyyət kəsb edir.

    Bu tapıntılar Misirin zəngin irsini bir daha vurğulayır və qədim dərinliklərdəki tədqiqatlara qlobal marağı artırır. Qədim sivilizasiyaların izlərini təqib edən mütəxəssislər bu kəşfin regionun tarixində yeni səhifələr açacağına əmindirlər. Xüsusilə də İsgəndəriyyə kimi qədim liman şəhərlərinin ətrafında aparılan işlər belə heyrətamiz nəticələr verir.

    24 saat

  • 2500 illik mumiyada aşkarlandı: Müasir döymələrə meydan oxuyan sənət

    2500 illik mumiyada aşkarlandı: Müasir döymələrə meydan oxuyan sənət

    Sibiriyanın Altay dağlarında aşkar edilmiş 2500 illik qadın mumiyasının dərisi, bugünkü döymə sənətçilərini belə heyrətləndirəcək bir sirri özündə gizlədir. Yüksək ayırdetmə qabiliyyətli skan texnikaları sayəsində ilk dəfə bütün detalları ilə üzə çıxarılan bu qədim döymələr, həm vizual olaraq təsiredici, həm də tarixi baxımdan sarsıdıcı məlumatlar təqdim edir.

    Mütəxəssislər döymələri kimlik və güc simvolu sayır

    Qadının qol və əllərindəki döymə motivləri bəbir, maral, xoruz və qartal-şir qarışığı mifoloji fiqurlarla doludur. Mütəxəssislərə görə, bu dizaynlar yalnız estetik deyil, həm də şəxsiyyət və güc göstəricisi ola bilər. Xüsusilə, sağ qolundakı üç bəbirin bir maral başını əhatə etməsi və sol qolda yarısı qartal, yarısı şir olan qrifonun hücum səhnəsinin təsviri, mürəkkəb bir hekayəni təmsil edir.

    Infraqırmızı texnologiya ilə aşkarlanan Altay mumiyası döymələri

    Döymələr təbii olaraq adi gözlə görünməyəcək qədər silinmişdi. Lakin Sankt-Peterburqdakı Ermitaj Muzeyində aparılan infraqırmızı rəqəmsal skanlar sayəsində hər detal aydın şəkildə görüntüləndi. Baş barmaqda yerləşən xoruz fiquru, dövrün simvolik dili baxımından xüsusi bir məna daşıya bilər.

    Müasir döymə sənətkarlarını heyrətləndirən texnika

    Tədqiqatçılardan Dr. Gino Kaspariyə görə, bu qədim döymələr yalnız simvolik deyil, həm də texniki cəhətdən müstəsnadır. Döymələrin o dövr şablonla çəkildiyi və daha sonra bitki hisindən əldə edilən piqmentlərlə işləndiyi güman edilir. Heyvan buynuzu və ya sümüyündən hazırlanmış çoxuclu iynələrlə edilən bu işlənmə, o dövrün texniki bacarığını nümayiş etdirir. Müasir tədqiqatçı Daniel Riday, bu döymələri öz bədənində yenidən tətbiq etməyə çalışıb. Yalnız sağ qol dizaynının təxminən 9.5 saat çəkdiyini qeyd edən Riday, iki qol arasındakı çəkmə fərqinin birdən çox sənətkarın işinə işarə etdiyini bildirir.

    Canlı ikən işlənən döymələrin dərin mənası

    Bəzi fiqurların mumiyalama prosesində zədələnməsi, döymələrin ölümdən sonra deyil, yaşayarkən böyük məna daşıdığını göstərir. Bu da qədim döymənin yalnız bəzək deyil; şəxsin kimliyini, statusunu və ya inancını əks etdirən bir vasitə olduğunu ortaya qoyur.

    Dr. Kaspari, “Bu Altay mumiyası üzərindəki döymələr sayəsində 2500 il əvvələ aid bir bədənlə birbaşa sənətçiyə yaxınlaşırıq. Bu, dövrün estetik anlayışını və texniki bacarığını anlamamıza işıq tutur” deyərək tədqiqatın əhəmiyyətini vurğulayıb.

    24 saat

  • 4800 illik qədim tapıntının sirri açıldı: Peşəsi müəyyənləşdi

    4800 illik qədim tapıntının sirri açıldı: Peşəsi müəyyənləşdi

    Analizlərə əsasən, bu fərdin qəhvəyi saçlı, qəhvəyi gözlü və tünd dərili olduğu müəyyən edilib. Aparılan genetik analizlər onun genomunun 80 faizinin Şimali Afrika, 20 faizinin isə Qərbi Asiya mənşəli olduğunu göstərir. Bu nəticələr Qədim Misir sivilizasiyasının Afrikanın digər bölgələrindən, eləcə də Mesopotamiyadan gələn miqrantlar və tacirlərlə birlikdə zəngin bir mədəniyyət mozaikasında yaşadığını ortaya qoyur.

    Francis Krik İnstitutunun genetikçisi Pontus Skoqlund bildirib ki, Misirdə isti və quraq iqlim səbəbindən DNT-nin qorunması çətin olduğundan, bu kəşf erkən Misir cəmiyyətlərinə dair ilk genetik analizlər təqdim edir. Yeni texnikalarla kontaminasiyanın qarşısını alaraq DNT-ni təhlil etməyə nail olan komanda, insan hərəkətliliyi haqqında mühüm məlumatlar əldə edib.

    Qalıqlar Qahirədən 265 kilometr cənubda yerləşən qədim Nuveyrat şəhərindəki bir nekropolda, qaya qəbrin içindəki böyük bir küpün içərisində tapılıb. Miladdan əvvəl 2855-2570-ci illər arasında öldüyü təxmin edilən bu şəxsin boyu 160 sm idi. Onun dişlərindəki güclü aşınmalar və irəliləmiş artirit əlamətləri 44-64 yaşları arasında vəfat etdiyini göstərir.

    PEŞƏSİ MÜƏYYƏN EDİLDİ

    Bu fərdin məzarı onun yüksək sosial statusuna işarə etsə də, skeletində gündəlik fiziki fəaliyyətlərə dair izlər də mövcuddur. Liverpul Con Murs Universitetindən bioarxeoloq Coel Ayriş qeyd edib ki, çanaq sümüklərinin genişlənməsi, qol sümüklərindəki irəliləmiş hərəkət izləri və sağ ayağındakı aydın artirit onun dulusçuluqla məşğul ola biləcəyinə dəlalət edir.

    Bu hal, adətən elitar qəbir praktikasında rast gəlinməyən dulusçuluq peşəsini icra edən bu şəxsin, fövqəladə bacarıqları sayəsində yüksək statusa nail ola biləcəyini düşündürür.

    Dişlərindən götürülən izotop analizləri, bu fərdin Nil Vadisində böyüdüyünü və buğda, arpa, eləcə də heyvan zülalı ilə zəngin bir qidalanma rejiminə sahib olduğunu ortaya qoyub. Bu qidalanma tərzi dövrün Qədim Misir əhalisi üçün xarakterik idi.

    Aberdin Universitetinin arkeogenetik alimi Linus Girdland Flink bildirib ki, skelet 1902-ci ildə qazılıb, Liverpul Dünya Muzeyinə bağışlanıb və İkinci Dünya Müharibəsi zamanı muzeyin bombalanmasına baxmayaraq sağ qalan nadir qalıqlardan biridir.

    Tədqiqatçılar bu fərdin hekayəsinin sivilizasiya haqqında daha ətraflı və dərindən bir anlayış inkişaf etdirmək üçün mühüm bir başlanğıc olduğunu ifadə ediblər.

    24 saat

  • TƏCİLİ Sirli Çuxur Minillik Sirri Üzə Çıxardı

    TƏCİLİ Sirli Çuxur Minillik Sirri Üzə Çıxardı

    Yorkda Gözlənilməz Tapıntı: Qədim Xəstəxana Üzə Çıxdı

    İngiltərənin qədim York şəhərində, St. Leonard’s Place küçəsində qəfildən yaranan çuxur arxeoloqları XII və XIII əsrlərə aid Müqəddəs Leonard Xəstəxanasının qalıqlarına aparıb. Şəhərin mərkəzində, yolun altında köhnə tibb müəssisəsinə aid olduğu ehtimal edilən kərpic strukturlar aşkar edilib. Bu tapıntı, ərazinin zəngin tarixi keçmişini bir daha gözlər önünə sərib.

    Şəhərin Gizli Qatları Və Orta Əsrlər Mirası

    Bu ərazi Orta əsrlər dövründə Şimali İngiltərənin ən böyük xəstəxanalarından birinə ev sahibliyi edib. Xəstəxana fəaliyyətini dayandırdıqdan sonra, qazıntı sahəsi İngilis Reformasiyasından sonra kral zərbxanası kimi də istifadə olunub. XIX əsrdə isə müasir küçələrin inşası ilə şəhərin görkəmi yenidən formalaşdırılıb, lakin qədim quruluşlar yeraltında qorunub saxlanılıb.

    Heyrətamiz Kəşflər Davam Edir

    York Şəhər Şurasının nümayəndəsi Keyt Ravilious bildirib ki, bölgə Roma legionlarının izləri də daxil olmaqla, həqiqətən də zəngin arxeoloji irsə malikdir. O, bu yeni tapıntıların işlərin müddətini bir qədər uzatsa da, ortaya çıxan nəticələrin olduqca həyəcanverici olduğunu qeyd edib. Bu sonuncu kəşf, bir neçə ay əvvəl Yorkda qladiatorların şirlərlə döyüşdüyünə dair sübutların üzə çıxmasından sonra gəlir. Görünür, Yorkun yeraltı dünyası hələ də sirlərlə dolu olaraq qalır və gələcəkdə daha çox tarixi həqiqətləri üzə çıxara bilər.

    24 saat

  • Qaz Layihəsi Minillik Mumiyanı Saçları Tam Qorunmuş Halda Üzə Çıxardı

    Qaz Layihəsi Minillik Mumiyanı Saçları Tam Qorunmuş Halda Üzə Çıxardı

    Minillik Sirr Gün Üzünə Çıxdı

    Perunun paytaxtı Limada təbii qaz boru kəmərlərini genişləndirmək məqsədilə həyata keçirilən infrastruktur işləri min il əvvəlinə aid tarixi bir sirri üzə çıxarıb. İşçilər səthdən cəmi 50 santimetr dərinlikdə, İnka dövründən əvvəlki bir mumya aşkar ediblər.

    Yaxşı Qorunmuş Vəziyyət

    Cálidda şirkətinin arxeoloqu José Aliaga New York Post-a verdiyi açıqlamada, mumyanın ötən həftə müəyyən edildiyini və oturmuş vəziyyətdə, bir örtüklə bükülmüş halda tapıldığını bildirib. Onun sözlərinə görə, mumiyanın saçları hələ də tünd qəhvəyi rəngdədir və olduqca yaxşı qorunmuş vəziyyətdədir. Bu təəccüblü arxeoloji kəşf şəhərsalmanın sürətlə yayıldığı və keçmiş kənd təsərrüfatı torpaqlarının işçi sinfi məhəllələrinə çevrildiyi bir bölgədə reallaşıb.

    Zəngin Arxeoloji Tapıntı Ərazisi

    Lima Vadisi min illərdir ki, müxtəlif mədəniyyətlərə ev sahibliyi edən münbit torpaqlara malikdir. Şəhər bu gün təxminən 10 milyon insana ev sahibliyi etsə də, torpaqlarının altında 400-dən çox arxeoloji tapıntı sahəsi gizlədir. Peru Arxeoloqlar Dərnəyinin dekanı Pieter Van Dalen qeyd edib ki, sahil zolağındakı tapıntıların əksəriyyəti isti və quru iqlimin asanlaşdırdığı təbii yolla mumiyalanmış dəfnlərdir.

    Chancay Mədəniyyətinə Aid Ola Bilər

    Qazıntı işlərini aparan arxeologiya qrupunun rəhbəri Jesús Bahamondenin sözlərinə görə, bu mumya Çankay mədəniyyətinə aid ola bilər. Miladdan sonra 1000-ci ildən 1470-ci ilə qədər fəaliyyət göstərmiş bu balıqçı icması, Lima sahillərində əhəmiyyətli bir məskunlaşma şəbəkəsi yaratmışdı. Mumiyanın tapıldığı vəziyyət və ətrafındakı torpağın xüsusiyyətləri bu nəzəriyyəni dəstəkləyir.

    24 saat