Dünyanın son onillikdəki ən ölümcül təyyarə qəzası ilə bağlı rəsmi hesabat əsas suallardan birinə cavab versə də, digərlərini açıq qoyub.
Keçən ay Air India-nın AI171 reysi havaya qalxandan dərhal sonra sürətini itirərək Hindistanın qərbindəki Ahmedabad şəhərinin sıx məskunlaşmış ərazisinə düşüb. Hadisə nəticəsində təyyarədəki 242 nəfərdən biri istisna olmaqla hamısı, eləcə də yerdə 19 nəfər həlak olub.
Air India təyyarə qəzasısının ilkin hesabatı
Hindistanın Təyyarə Qəzalarını Araşdırma Bürosunun (AAIB) ilkin hesabatı göstərir ki, təyyarə qalxmağa başlayan kritik dəqiqələrdə hər iki mühərrikin yanacaq təchizatı kəsilmişdir. Təyyarənin “qara qutusu”, yəni uçuş məlumatları yazıcısı qeyd edir ki, təyyarə 180 qovuş sürətinə çatdıqda hər iki mühərrikin yanacaq açarları bir saniyə ərzində “RUN-dan CUTOFF vəziyyətinə” keçib. Bu, yanacaq axınının dayandırılmasına səbəb olub.
Qara qutudan əldə edilən səs yazısında pilotlardan birinin digərinə açarları niyə çevirdiyini soruşduğu eşidilir. Digər pilot isə bunu etmədiyini cavablandırır. Hesabatda bu dialoqda kimin pilot, kimin isə ikinci pilot olduğu qeyd edilmir. Bir neçə saniyə sonra Boeing 787 Dreamliner təyyarəsinin açarları yanacaq təchizatını bərpa etmək üçün əks istiqamətə çevrilir. Hər iki mühərrik yenidən işə düşə bilsə də, təyyarənin ölümcül enişini dayandırmaq üçün çox gec olur.
Sirli yanacaq kəsilməsi
Hesabat təyyarənin niyə qəzaya uğradığının əsas səbəbini ortaya qoysa da, bir çox suallar cavabsız qalır. Yanacaq açarlarının uçuş zamanı necə kəsilmə mövqeyinə keçirildiyi – bunun qəsdən, təsadüfi, yoxsa texniki bir səbəbdən baş verdiyi hələ aydın deyil.
Boeing 787 Dreamliner təyyarələrində yanacaq açarları iki pilotun oturacağı arasında, təyyarənin qaz qollarının dərhal arxasında yerləşir. Onlar yanlardan metal çubuqla qorunur. Bu açarlar təsadüfən toxunulmaması üçün xüsusi olaraq hazırlanmışdır; operatorun açar qolunu yuxarı qaldıraraq kiliddən çıxarması tələb olunur.
Mütəxəssislərin şübhələri
Çoxsaylı təyyarə qəzalarını araşdırmış hava təhlükəsizliyi mütəxəssisi Geoffrey Dell, hər iki açarın səhvən çevrilməsini çətin hesab edir. O bildirib ki, “hər biri üçün ən azı iki addımlı bir prosesdir. Açar sözü özünüzə doğru çəkib sonra aşağı basmalısınız. Bu, qeyri-ixtiyari edə biləcəyiniz bir şey deyil.”
Dellin sözlərinə görə, pilotun havaya qalxdıqdan dərhal sonra hər iki mühərrikin yanacaq təchizatını qəsdən kəsməsi “qəribə” olardı. “Planetdə belə bir ssenari yoxdur ki, bunu qalxdıqdan dərhal sonra edəsən,” deyə o qeyd edib. Dell əlavə edib ki, hər iki mühərrik açarının bir saniyə ərzində çevrilməsi “təyyarəni uçuşun sonunda park etdiyin zaman… terminala qoşulub mühərrikləri söndürdüyün zaman etdiyin hərəkətdir.”
Hesabatda qeyd olunan bir ehtimal, ABŞ Federal Aviasiya İdarəsinin 2018-ci ildə “yanacaq idarəetmə açarının kilidlənmə xüsusiyyətinin potensial ayrılması” ilə bağlı yaydığı məlumat bülletenidir. Lakin bu, təhlükəli vəziyyət hesab edilmədiyi üçün Air India tərəfindən heç bir yoxlama aparılmayıb.
Dell hesab edir ki, təyyarənin uçuş məlumatları yazıcısı hər bir halda yanacaq açarlarının necə çevrildiyini izah etməlidir. Lakin Hindistanın AAIB-si iki pilot arasında olan söhbətin tam stenoqramını yayımlamayıb. Dell deyir ki, bu olmadan nə baş verdiyini anlamaq çətindir.
Keçmiş pilot Ehsan Xalid də hesabatın mühərriklərin yanacaq açarlarının vəziyyəti ilə bağlı suallar doğurduğunu və bunun müstəntiqlər tərəfindən aydınlaşdırılmalı olduğunu hesab edir. Reuters-ə danışan Xalid günahı pilotların üzərinə atmaqdan çəkinməyə çağırıb. O bildirib ki, “AAIB hesabatı mənim üçün yalnız qəzanın hər iki mühərrikin gücünü itirməsi səbəbindən baş verdiyini təsdiqləyir.”
O əlavə edib: “Pilotlar təyyarə mühərrikinin gücünün itirilməsindən xəbərdar idilər və həmçinin bunu törədəcək heç bir hərəkət etmədiklərini bilirdilər.”
Faciənin miqyası və davam edən araşdırma
Tam hesabatın yayımlanmasına hələ aylar qalıb. Hindistanın Mülki Aviasiya Naziri Ram Mohan Naidu bildirib: “Bu mərhələdə heç bir nəticəyə gəlməyək.”
Air India təyyarəsi 12 iyun tarixində Hindistanın qərbindəki Qucarat ştatının Ahmedabad şəhərindəki Sardar Vallabhbhai Patel Beynəlxalq Hava Limanından London Qatvikə doğru yola çıxmışdı.
Air India 242 sərnişin və heyət üzvünün təyyarədə olduğunu bildirmişdi. Bunlara 169 Hindistan vətəndaşı, 53 Britaniyalı, yeddi Portuqaliyalı və bir Kanadalı daxil idi. Təyyarədə olanlardan biri istisna olmaqla hamısı həlak oldu.
Təyyarə BJ Tibb Kolleci və Xəstəxanasının yataqxanasına düşdükdə yerdə olan 19 nəfər də həyatını itirdi.
Air India hesabatı aldığını və araşdırmada səlahiyyətli orqanlarla əməkdaşlığı davam etdirəcəyini bəyan edib.
24 saat
