Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi (BƏM) İsrailin Qəzza zolağındakı Birləşmiş Millətlər Təşkilatının humanitar yardım səylərinə, o cümlədən UNRWA tərəfindən həyata keçirilən işlərə dəstək verməli olduğuna dair məsləhət rəyi açıqlayıb. Bu rəy, İsrailin işğal altındakı İordan çayının qərb sahili və Qəzza zolağında fəaliyyət göstərən BMT agentlikləri və digər beynəlxalq təşkilatlar qarşısındakı hüquqi öhdəliklərini əhatə edir.
Məhkəmə, İsrailin UNRWA-ya qarşı irəli sürdüyü iddiaların – o cümlədən təşkilatın HƏMAS-ın 7 oktyabr 2023-cü ildə İsrailə qarşı hücumunda əlbirlik etməsi ittihamlarının – əsassız olduğunu qeyd edib.
BƏM sədri Yuji İvasava bildirib ki, “Məhkəmə İsrailin UNRWA əməkdaşlarının əhəmiyyətli hissəsinin ‘HƏMAS-ın üzvləri… və ya digər terrorçu qruplaşmalara mənsub olması’ iddialarını təsdiq edə bilmədiyini müəyyən edib.”
Məhkəmə həmçinin vurğulayıb ki, İsrail, işğalçı dövlət olaraq, Qəzza əhalisinin “sağ qalmaq üçün zəruri ehtiyacları”nı, yəni qida, su, sığınacaq, yanacaq və dərman təchizatını təmin etməlidir.
İsrailin ittihamlarından sonra bir sıra ölkələr UNRWA-ya maliyyə dəstəyini dayandırmış, bu da Qəzzanın ən həyati ehtiyaclarından birini təhlükə altına qoymuşdu.
İsrail, bu ittihamdan istifadə edərək, bu ilin yanvar ayında agentliyin Qəzza zolağı, işğal altındakı İordan çayının qərb sahili və işğal altındakı Şərqi Qüdsdə fəaliyyətini effektiv şəkildə qadağan edə bilmiş, Qəzza əhalisini həyatlarını davam etdirmək üçün lazım olan qida, yardım və resurslar üçün İsrailə daha da möhtac vəziyyətə salmışdı.
İsrailin Qəzzaya yardım girişinə qoyduğu ciddi məhdudiyyətlər, uşaqları, xəstələri və həssas qrupları təsir edən qıtlığa səbəb olmuşdur.
Qəzzada UNRWA-nın Fəaliyyətləri Nə İdi?
İsrailin Qəzzaya yardım gətirməsini qadağan etməzdən əvvəl, UNRWA zolağın əsas humanitar və sosial xidmətlər təminatçısı idi. Təşkilat təxminən 1.4 milyon fələstinli qaçqına dəstək verir, 300 minə yaxın uşağa xidmət edən məktəblər, ilkin tibbi yardım və peyvəndlər təklif edən sağlamlıq klinikaları, genişmiqyaslı qida və pul yardımı proqramları həyata keçirirdi.
Agentlik həmçinin sığınacaq və yardım səylərini əlaqələndirir, icma və psixi sağlamlıq təşəbbüslərini idarə edir, İsrailin blokadası şəraitində faktiki olaraq ictimai xidmətlər göstərirdi.
BMT agentliyi, hazırda fəaliyyətləri ciddi şəkildə məhdudlaşdırılsa da, Qəzzada və digər bölgələrdə işini davam etdirə bildiyini bildirir.
Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin Qərarı Agentliyin Tam Fəaliyyətini Bərpa Etməsi Deməkdirmi?
Bu məsələ hələ ki aydın deyil.
UNRWA-nın Baş Komissarı Filip Lazzarini, BƏM-in “birmənalı” qərarından sonra verdiyi açıqlamada, İsrailin “Birləşmiş Millətlər Təşkilatının və onun qurumlarının, xüsusilə də UNRWA-nın təmin etdiyi yardım proqramlarına razılıq vermək və onları asanlaşdırmaq öhdəliyi altında olduğunu” vurğuladı.
Lakin Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin verdiyi qərar məsləhət xarakterli rəydir və dünya məhkəməsinin onu tətbiq etmək səlahiyyəti yoxdur.
İsrailin xarici işlər nazirliyinin sözçüsü Oren Marmorstein, sosial mediada verdiyi bəyanatda İsrailin BƏM-in rəyini qəti şəkildə rədd etdiyini iddia etdi.
Marmorstein, İsrailin agentliyə qarşı əvvəlki ittihamlarını heç bir təsdiqedici dəlil əlavə etmədən təkrarlayaraq, ölkəsinin “Beynəlxalq hüquq üzrə öhdəliklərini tamamilə yerinə yetirdiyini” və “Beynəlxalq hüququn siyasiləşdirilməsini, siyasi nəticələr əldə etməyi və İsrail dövlətinə zərər vermək məqsədi daşıyan tədbirlər tətbiq etməyi rədd etdiyini” bildirdi.
İsrail Beynəlxalq Hüquqa Əməl Edirmi?
Bir çoxlarına görə, cavab mənfidir.
Fələstin ərazilərinin qanunsuz işğalı ilə yanaşı, qlobal hüquq orqanları İsraili dəfələrlə beynəlxalq hüquqa tamamilə etinasızlıq göstərməkdə ittiham edib. Geniş yayılmış işgəncə, özbaşına edam, kollektiv cəza və qidanı müharibə silahı kimi istifadə etmək ittihamlarına əlavə olaraq, həm İsrailin Baş Naziri Binyamin Netanyahu, həm də keçmiş Müdafiə Naziri Yoav Qallant müharibə cinayətləri ittihamları ilə beynəlxalq orderlərlə axtarılırlar.
Bu ittihamların heç biri hazırda Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi tərəfindən araşdırılan və “Amnesty International” və “Beynəlxalq Soyqırım Alimləri Assosiasiyası” da daxil olmaqla bir çox təşkilat tərəfindən təsdiqlənmiş soyqırım ittihamını əhatə etmir.
Bu kontekstdə, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının prinsiplərinə uyğun fəaliyyət göstərmək beynəlxalq hüququn əsasını təşkil edir.
İsrailin Agentliyə Qarşı İttihamları İlk Dəfədir Ki, Rədd Edilir?
Xeyr, ilk dəfə deyil.
2024-cü ildə aparılan iki araşdırma – aprel ayında Fransanın keçmiş xarici işlər naziri Catherine Colonna tərəfindən aparılan və avqust ayında BMT-nin Daxili Nəzarət Xidməti (OIOS) tərəfindən həyata keçirilən araşdırmalar – İsrailin iddialarını tam təsdiq edəcək dəlillər tapa bilməmişdi, baxmayaraq ki, sonuncu araşdırma bəzi fərdi əməkdaşların iştirakı ehtimalını qəbul etmişdi.
Hansı Ölkələr İsrailin İttihamları Nəticəsində BMT Agentliyinə Maliyyə Dəstəyini Dayandırdı və ya Asqıya Aldı?
İsrailin iddialarından sonra, Birləşmiş Ştatlar, Birləşmiş Krallıq, Almaniya, Kanada və Avropa İttifaqı (Aİ) kimi əsas donorlar BMT agentliyinə ayrılan vəsaitləri dayandırdı və ya asqıya aldı.
Donorların əksəriyyəti, o cümlədən Kanada, İsveç, Avstraliya və Aİ, İsrailin iddialarını dəstəkləyən dəlilləri təqdim edə bilməməsindən sonra maliyyələşdirməni bərpa etdi.
Nə Qədər Zərər Vuruldu?
Bunu heç vaxt tam olaraq bilməyə bilərik.
İsrailin Qəzzadakı müharibəsi iki il əvvəl başlayandan bəri birbaşa 68 mindən çox insan həlak olub. Daha saysız-hesabsız insan aclıqdan və ya adekvat yardımla qarşısı alına biləcək ikinci dərəcəli xəstəliklərdən dünyasını dəyişib.
Çərşənbə günü çıxış edən Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) baş direktoru Dr. Tedros Adhanom Qebreyesus, Qəzzada ailələrin necə aclıq, “ağlasığmaz” yaralanmalar, dağılmış səhiyyə sistemi və İsrailin su və kanalizasiya infrastrukturunu məhv etməsi nəticəsində sürətlənən xəstəliklərin yayılması ilə mübarizə apardığını təsvir etdi.
24 saat
