Tag: #BeynəlxalqHüquq

XİN-dən Türkiyənin Fələstin siyasətinə qara yaxma iddialarına cavab

Türkiyədən Fələstin Siyasəti İddialarına Sərt Cavab

Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi ölkənin Fələstin siyasətini qarayaxmağı hədəfləyən iddialarla bağlı yazılı bəyanat yayıb. Bəyanatda son günlər Türkiyənin Fələstinlilərə dəstəyi barədə səsləndirilən iddiaların reallıqla heç bir əlaqəsi olmadığı vurğulanıb. Nazirlik, “Türkiyənin Fələstinlilərə dəstəyini siyasi motivlərlə gözdən salmağı və ictimaiyyəti yanlış yönləndirməyi hədəfləyən bu cəhdləri rədd edirik. Türkiyə Fələstin məsələsində hüquq və ədalətə əsaslanan müstəqil siyasət yürüdür; İsrailə qarşı Qəzzada törətdiyi soyqırım cinayətlərinə ən güclü reaksiyanı verir. İsrailli siyasətçilərin hər fürsətdə ölkəmizi hədəf alması, Türkiyənin izlədiyi siyasətin doğruluğunu sübut edir” deyə qeyd edib.

Ticarət Əlaqələrinin Tamamilə Kəsilməsi və Beynəlxalq Rol

Dezinformasiya məqsədli iddiaların əksinə olaraq, Boqotada qəbul edilən Birgə Bəyanatda qeydə alınmış təkliflərdən qat-qat üstün qərarların Türkiyə tərəfindən qəbul edildiyi və tətbiq olunduğu bildirilib. Açıqlamada Türkiyənin 2024-cü ilin may ayında İsrailə qarşı ticarət əlaqələrini tamamilə kəsdiyi xatırladılıb. Qeyd olunub ki, 2024-cü ilin may ayından etibarən İsraillə heç bir ixracat və idxal əməliyyatı aparılmayıb və bu qərar tətbiq edilərkən Fələstinli qardaşların zərər çəkməməsi üçün lazımi tədbirlər diqqətlə həyata keçirilib.

Bəyanatda Türkiyənin İsrailə hərbi məqsədli satışların qarşısının alınması üçün də hər cür tədbiri gördüyü və beynəlxalq platformalarda aparıcı rol oynadığı vurğulanıb. Ankarının İsrailə silah transferinin dayandırılmasına yönəlmiş 52 ölkənin dəstəyi ilə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) çərçivəsində başladılan təşəbbüsə rəhbərlik etdiyi xatırladılıb.

Humanitar Dəstək və Hüquqi Mübarizə

Açıqlamada humanitar yardım gəmisi “Madleen”in vəziyyətinin də əvvəldən yaxından izlənildiyi bildirilib. İsrailin gəmiyə beynəlxalq sularda etdiyi qanunsuz müdaxilənin beynəlxalq ictimaiyyətin gündəminə gətirildiyi və gəmidə olan vətəndaşların azad edilməsini təmin etmək üçün bütün təşəbbüslərin edildiyi ifadə olunub.

Türkiyənin Qəzzadakı Fələstinlilərin yerlərindən didərgin salınmasını nəzərdə tutan bütün planlara qarşı olduğunu hər fürsətdə açıq şəkildə ifadə etdiyi vurğulanıb. Bu çərçivədə, Qəzzanın yenidən qurulmasına dair Ərəb Birliyi-İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) planına dəstəyin açıqlandığı və Fələstinlilərin sürgün edilməsini hədəfləyən planlara qarşı aparılan hər cür səyə də dəstək verildiyi qeyd edilib.

Səsləndirilən əsassız iddiaların əksinə, Türkiyənin hüquqi sahədə də Fələstin siyasətinin ən güclü müdafiəçilərindən biri olduğuna diqqət çəkilib. Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsində (BƏM) İsrailə qarşı açılan soyqırım işinə qoşulan on üç ölkədən birinin də Türkiyə olduğu bildirilib. Eyni zamanda, BƏM-də davam edən iki ayrı məsləhət prosesinə də töhfə verildiyi qeyd edilib. İsrail tərəfindən öldürülən Türkiyə-Amerika vətəndaşı Ayşənur Ezgi Eygi və Miqrasiya və Gömrük Mühafizə İdarəsi (ICE) tərəfindən saxlanılıb mayın 9-da azad edilən Rümeysa Öztürk ilə bağlı məsələlərdə də lazımi hüquqi, konsulluq və siyasi dəstəyin əvvəldən bəri göstərildiyi bildirilib.

Açıqlamada, “Türkiyə xalqımızın vicdanında yer tutmuş bu ədalət mübarizəsi qarşısında heç bir təzyiq və qarayaxma kampaniyasının təsirli olmasına icazə verməyəcək; beynəlxalq hüquq və insan hüquqları prinsiplərindən güzəştə getmədən Fələstinin yanında olmağa davam edəcəkdir” ifadələrinə yer verilib.

24 saat

İyul 20, 2025
BMT məruzəçisi Qəzzada İsrailin “soyqırımını” dayandırmaq üçün beynəlxalq hərəkət tələb edir

BMT-nin işğal olunmuş Fələstin əraziləri üzrə xüsusi məruzəçisi Françeska Albanese beynəlxalq ictimaiyyəti İsrailin Qəzzaya qarşı hərbi əməliyyatlarını dayandırmaq üçün konkret addımlar atmağa çağırıb. Kolumbiyanın paytaxtı Boqotada 30 ölkənin nümayəndələri ilə keçirilən görüşdə Albanese, İsrailin hücumunun dayandırılması yollarını müzakirə edib. Bir çox iştirakçı ölkə İsrailin Qəzzadakı əməliyyatlarını Fələstinlilərə qarşı Qəzzada soyqırım kimi qiymətləndirir.

Qəzzada humanitar fəlakət və iqtisadi əlaqələr

Fələstin səhiyyə orqanlarının məlumatına görə, 2023-cü ilin oktyabr ayından bu yana İsrailin hücumu nəticəsində 58 mindən çox insan həlak olub. İsrail qüvvələri müharibə boyu əraziyə bir neçə dəfə tam blokada tətbiq edərək, Qəzza zolağının 2.3 milyon sakinini aclıq həddinə çatdırıb. Xüsusi məruzəçi Albanese bildirib ki, hər bir dövlət İsraillə bütün əlaqələrini dərhal nəzərdən keçirməli və dayandırmalıdır, həmçinin özəl sektorun da eyni addımı atmasını təmin etməlidir. O qeyd edib ki, “İsrail iqtisadiyyatı indi soyqırıma çevrilmiş işğalı davam etdirmək üçün qurulub”.

Fələstinli bir oğlan 2025-ci il iyulun 15-də Qəzza zolağının mərkəzindəki Nuseyrat qaçqın düşərgəsində xeyriyyə mətbəxi tərəfindən paylanan isti yemək üçün növbəyə durub. [Eyad Baba/AFP]

Haaqa Qrupu və beynəlxalq təzyiqlər

Kolumbiya və Cənubi Afrika tərəfindən təşkil edilən iki günlük konfransda əsasən inkişaf etməkdə olan ölkələr, həmçinin İspaniya, İrlandiya və Çinin nümayəndələri iştirak ediblər. Kolumbiya və Cənubi Afrika, ötən il İsrailin elektrik stansiyalarına kömür ixracını dayandıran ölkələr, konfransa birlikdə rəhbərlik edirlər. Toplantıda Haaqa Qrupunun üzvləri də iştirak edir. Bu koalisiya səkkiz ölkədən ibarətdir və bu ilin əvvəlində İsraillə hərbi əlaqələri kəsməyə, habelə Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahunun barəsindəki həbs qərarına əməl etməyə söz verib.

Uzun illərdir ki, Cənubi Afrikanın hakim Afrika Milli Konqresi partiyası İsrailin Qəzza və İordan çayının qərb sahilindəki siyasətini özünün aparteid rejimi dövründəki təzyiqləri ilə müqayisə edir. Bu rejim 1994-cü ildə sona çatana qədər Qara dərili insanların əksəriyyətini “vətən” adlandırılan ərazilərdə məskunlaşdırmışdı.

Aİ-dən İsrailə qarşı tədbirlər

Toplantı Avropa İttifaqının İsrailə qarşı müxtəlif tədbirləri nəzərdən keçirdiyi bir vaxta təsadüf edir. Bu tədbirlərə qeyri-qanuni İsrail yaşayış məntəqələrindən idxala qadağa, silah embarqosu və münaqişənin dinc yolla həllinə mane olan İsrail rəsmilərinə qarşı fərdi sanksiyalar daxildir.

Kolumbiyanın Xarici İşlər Nazirinin müavini Maurisio Xaramillo bazar ertəsi bildirib ki, Boqota görüşündə iştirak edən ölkələr, o cümlədən Qətər və Türkiyə, İsrailə hücumlarını dayandırması üçün daha çox təzyiq göstərmək məqsədilə diplomatik və məhkəmə tədbirləri müzakirə edəcəklər. Kolumbiyalı rəsmi İsrailin Qəzza zolağı və İordan çayının qərb sahilindəki davranışlarını beynəlxalq nizam-intizama qarşı bir təhqir adlandırıb. Xaramillo mətbuat konfransında deyib: “Bu, təkcə Fələstin haqqında deyil. Bu, beynəlxalq hüququn və öz müqəddəratını təyin etmək hüququnun müdafiəsidir.”

Xüsusi məruzəçi Albanese-nin şərhləri, Avropa İttifaqı Xarici İşlər Nazirlərinin İsrailə qarşı mümkün tədbirləri müzakirə etmək üçün Brüsseldə toplandığı zaman, X-dəki (əvvəlki Twitter) bir sıra paylaşımlarında verdiyi açıqlamaları əks etdirir. Albanese yazıb ki, Aİ beynəlxalq hüquq öhdəliklərinə görə İsraillə assosiasiya sazişini dayandırmağa “hüquqi cəhətdən borclu”dur. O bildirib ki, Aİ nəinki İsrailin əsas ticarət tərəfdaşı, həm də ABŞ-dan təxminən iki dəfə böyük olan ən böyük investisiya tərəfdaşıdır və “işğal, aparteid və soyqırımın ayrılmaz hissəsi olan bir iqtisadiyyatla ticarət etmək ortaq olmaqdır”.

24 saat

İyul 16, 2025
BMT eksperti Albanese İsraili tənqidə görə “dəhşətli” ABŞ sanksiyalarını qınadı

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının eksperti Françeska Albaneze ABŞ-ın ona qarşı sanksiya tətbiq etməsini “əxlaqsız” adlandırıb. O, Qəzzada törədilən soyqırımı ifşa etdiyi üçün hədəfə alındığını bildirib. Cümə axşamı “Əl-Cəzirə”yə danışan Albaneze, BMT-nin işğal olunmuş Fələstin əraziləri üzrə xüsusi məruzəçisi kimi fəaliyyət göstərərək, ABŞ-ın çərşənbə günü ona qarşı atdığı addımın onu susdurmayacağını vurğulayıb.

Xüsusi məruzəçi ABŞ prezidenti Donald Trampın administrasiyasının tətbiq etdiyi sanksiyaların onun “ədalət və beynəlxalq hüquqa hörmət axtarışını” dayandırmayacağını qeyd edib. Xanım Albaneze Vaşinqtonun bu taktikalarını “mafiya hədə-qorxu üsulları”na bənzədərək, sanksiyaların yalnız insanların qorxub fəaliyyətlərini dayandırdıqları təqdirdə işə yarayacağını bildirib. O, əlavə edib ki, bu sanksiyalar “ədalət axtarışı”na görə tətbiq edilir.

Bölgədəki vəziyyət və Albanezenin mövqeyi

“Əlbəttə, İsraili tənqid etmişəm. O, soyqırım, insanlığa qarşı cinayətlər və hərbi cinayətlər törədir”, – BMT eksperti bildirib. Çərşənbə günü sanksiyaları elan edərkən ABŞ dövlət katibi Marko Rubio, Albanezeni “Birləşmiş Ştatlara və İsrailə qarşı siyasi və iqtisadi müharibə kampaniyası” aparmaqda ittiham edib.

Xüsusi məruzəçi cümə axşamı bu ittihamlara cavab olaraq qeyd edib ki, Qəzzadakı müharibə təkcə İsrailin “davamlı ərazi ambisiyaları” və onun tərəfdarlarının dəstəyi ilə deyil, həm də “bundan faydalanan şirkətlər” tərəfindən törədilir. O, ötən həftə İsrailə fələstinlilərin köçürülməsində və Qəzzada törədilən soyqırımda beynəlxalq hüququ pozaraq kömək edən korporasiyaların siyahısını əks etdirən bir hesabat yayımlamışdı.

Françeska Albaneze ABŞ sanksiyalarının ona necə təsir edəcəyini hələ də qiymətləndirdiyini söyləyib. Bununla belə, o, öz problemlərinin İsrailin davamlı bombardmanları, quru əməliyyatları və ərazinin blokadası zamanı Qəzzadakı fələstinlilərin üzləşdiyi problemlərlə müqayisədə heç nə olduğunu vurğulayıb. Albaneze həmçinin İsrail və ABŞ tərəfindən dəstəklənən, may ayının sonundan etibarən yüzlərlə fələstinlinin yemək növbəsində güllələndiyi yardım paylama məntəqələrini idarə edən Qəzza Humanitar Fondu (GHF)nu “ölüm tələsi” adlandırıb.

Sanksiyalar və beynəlxalq reaksiya

BMT eksperti Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin İsrailin Qəzzadakı əməlləri ilə bağlı araşdırmasını və İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahunun hərbi cinayət ittihamı ilə həbsinə dair çağırışını müdafiə edib. Dövlət katibi Rubio, Albanezenin İsrail rəsmilərinin BCM-də mühakimə olunması üçün göstərdiyi təşəbbüsü sanksiyaların hüquqi əsası kimi göstərib.

BMT baş katibi Antonio Quterreşin sözçüsü Stefani Dujarrik ABŞ-ın Albanezə qarşı sanksiyalarını tənqid edənlər arasında olub. Albanezenin baş katibə deyil, BMT İnsan Hüquqları Şurasına hesabat verdiyini vurğulayan Dujarrik, bu qərarı “təhlükəli presedent” adlandırıb. O bildirib ki, “xüsusi məruzəçilərə və ya hər hansı digər BMT ekspertinə, yaxud rəsmi şəxsinə qarşı birtərəfli sanksiyaların tətbiqi qəbuledilməzdir”.

BMT İnsan Hüquqları Şurasının səfiri Yurq Lauber də Albanezə qarşı atılan addımı pisləyib. Lauber, “BMT-yə üzv bütün dövlətləri xüsusi məruzəçilər və Şuranın mandat sahibləri ilə tam əməkdaşlıq etməyə və onlara qarşı hər hansı hədə-qorxu və ya cavab tədbirlərindən çəkinməyə çağırıram”, – deyib. İsrailin Qəzzadakı müharibəsi ərazinin böyük hissəsini dağıdıb və yerli səhiyyə rəsmilərinin məlumatına görə, son 21 ay ərzində 57,575-dən çox fələstinli həlak olub.

24 saat

İyul 10, 2025
BMT-nin Albanese-si Netanyahuya hava sahəsini açan ölkələri qınadı

Hava Məkanından Keçidə Etiraz

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının işğal altında olan Fələstin ərazilərində insan hüquqları üzrə xüsusi məruzəçisi Françeska Albaneze, İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahunun ABŞ-a səfəri zamanı hava məkanlarından istifadə etməsinə icazə verən ölkələri beynəlxalq hüquq normalarını pozmaqda ittiham edib. Albaneze çərşənbə günü bəyan edib ki, İtaliya, Fransa və Yunanıstan hökumətləri, ABŞ prezidenti Donald Trampla görüşmək üçün bazar günü ərazilərindən keçərkən beynəlxalq axtarışda olan şübhəli şəxs kimi həbs etməyə borclu olduqları Netanyahuyya niyə “təhlükəsiz keçid” təmin etdiklərini izah etməlidirlər.

Hər üç ölkə, 2002-ci ildə Haaqada yerləşən Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsini (BCM) quran Roma Statutunun imzalayan tərəfləridir. Ötən il BCM, Qəzzada törədilən müharibə cinayətləri və insanlığa qarşı cinayətlərə görə Netanyahu və İsrailin keçmiş müdafiə naziri Yoav Qalant barəsində həbs orderləri çıxarmışdı.

Albaneze “X” sosial şəbəkəsində yazıb ki, “İtaliya, Fransa və Yunanıstan vətəndaşları bilməlidirlər ki, beynəlxalq hüquqi nizamı pozan hər siyasi addım hamını zəiflədir və təhlükə altına qoyur. Hamımızı.” Onun sözləri, insan hüquqları üzrə vəkil Kreyq Mokhiberin ölkələrin “Roma Statutu çərçivəsində hüquqi öhdəliklərini pozduğunu, soyqırım qurbanlarına qarşı etinasızlığını nümayiş etdirdiyini və hüququn aliliyinə hörmətsizliyini göstərdiyini” bildirdiyi paylaşımına cavab idi.

Keçmiş Səfərlər və Beynəlxalq Reaksiyalar

Netanyahunun ABŞ-a səfəri, onun və ABŞ prezidenti Donald Trampın HƏMAS-la davam edən atəşkəs danışıqları fonunda fələstinlilərin məcburi köçürülməsini müzakirə etdiyi bu səfər, BCM-in onun üçün həbs orderi çıxardığı ilk səfəri deyildi. Fevral ayında Benyamin Netanyahu Roma Statutuna tərəf olmayan ABŞ-a səfər etmiş və ABŞ prezidenti Donald Trampla yanvar ayındakı inauqurasiyasından sonra görüşən ilk xarici lider olmuşdu.

Daha sonra, aprel ayında o, Budapeştdə Macarıstan lideri Viktor Orbanı ziyarət etmişdi. Orban, BCM-in həbs orderini verdiyi gündən cəmi bir gün sonra Netanyahunu dəvət etmiş və İsrail liderinin gəlişindən əvvəl ölkəsinin BCM üzvlüyünü dayandırmışdı. Macarıstandan sonra Benyamin Netanyahu ABŞ-a, ABŞ prezidenti Donald Trampla görüşə uçmuşdu. İsrailin “Haaretz” qəzetinin yazdığına görə, onun təyyarəsi həbs orderini tətbiq edə biləcək bəzi ölkələrin hava məkanından yayınmaq üçün normal marşrutdan 400 km (248 mil) daha uzağa uçmuşdu.

Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinə üzv dövlətlərdən ərazilərində olan zaman həbs orderi çıxarılmış şəxsləri nəzarətə götürmələri gözlənilir. Lakin praktikada bu qaydalara həmişə əməl edilmir. Məsələn, Məhkəmənin üzvü olan Cənubi Afrika Respublikası, 2017-ci ildə Sudanın o zamankı lideri Ömər əl-Bəşiri ölkəyə səfəri zamanı, ona qarşı BCM orderi olmasına baxmayaraq həbs etməmişdi.

Avropa İttifaqı ölkələri Netanyahu üçün çıxarılmış BCM orderi ilə bağlı fikir ayrılığı yaşayırlar. Bəziləri keçən il BCM öhdəliklərini yerinə yetirəcəklərini bildirsələr də, İtaliya hüquqi şübhələr olduğunu bəyan etmişdi. Fransa isə Benyamin Netanyahunun BCM-in hərəkətlərindən immunitetə malik olduğuna inandığını qeyd edib.

24 saat

İyul 9, 2025
BMT: İsrailin genosidinə dəstək verən şirkətlər məhkəməlik ola bilər

BMT Mütəxəssisindən Şirkətlərə Qarşı Kəskin Çağırış: Fələstindəki Soyqırımda Rol Alanlar Məsuliyyətə Cəlb Ediləcək

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) xüsusi məruzəçisi Françeska Albanese BMT-yə təqdim etdiyi mühüm hesabatında İsrailin törətdiyi soyqırımdan külli miqdarda qazanc əldə edən böyük şirkətləri kəskin şəkildə ittiham edib. Albanesenin bəyanatına görə, beynəlxalq hüquq bu şirkətlərin məsuliyyətə cəlb edilməsi üçün kifayət qədər güclü hüquqi çərçivəyə malikdir.

İqtisadiyyatın Humanitar Faciədəki Rolu və Beynəlxalq Hüququn Gücü

Françeska Albanesenin hesabatı, münaqişə zonalarında fəaliyyət göstərən və insanlığa qarşı cinayətlərdən faydalanan korporasiyaların beynəlxalq səviyyədə hesabat verməsi məsələsini yenidən gündəmə gətirir. Onun fikrincə, mövcud beynəlxalq hüquq normaları, bu növ əməllərdə iştirak edən iqtisadi subyektlərin qanun qarşısında cavab verməsini təmin edə biləcək potensiala malikdir. Bu, həm korporativ məsuliyyət, həm də soyqırım kimi ağır cinayətlərin maliyyələşdirilməsi ilə mübarizə üçün mühüm addımdır. Mütəxəssis, bu şirkətlərin gəlirlərinin humanitar fəlakətin daha da dərinləşməsinə xidmət etdiyini vurğulayaraq, onları bu cinayətlərin bir parçası kimi qiymətləndirib.

Françeska Albanesenin bu qətiyyətli mövqeyi, insan hüquqları təşkilatları və aktivistlər tərəfindən geniş dəstək görməkdədir. Beynəlxalq ictimaiyyət, bu hesabatın nəticələri əsasında müvafiq addımların atılmasını və hesabatda adı keçən şirkətlərə qarşı sanksiyaların tətbiq edilməsini gözləyir. Bu, gələcəkdə bənzər vəziyyətlərin qarşısının alınması üçün presedent yarada bilər.

24 saat

İyul 8, 2025
İran təcavüzkarları hüquqi yolla məsuliyyətə cəlb edəcək

Beynəlxalq Hüquq Nizamının Sınanması: Ədalətsiz Hücumlar və Təzminat Tələbi

Dünya hüquq nizamı həm hegemon güclərin təktərəflilik siyasəti, həm də ümumdünya tərəfindən qəbul edilmiş normaları tapdalayan hərəkətlər qarşısında effektivliyini itirir. Əgər bu cür təcrübələr cavabsız qalarsa, dünya nizamı öz təməl məqsədini – ədaləti, sülhü və dövlətlərin suverenliyini qorumaq funksiyasını – itirmək riski ilə üzləşər.

Amerika Birləşmiş Ştatları və İsrailin İrana qarşı həyata keçirdiyi, alim və ziyalıların hədəfli şəkildə öldürülməsi, IAEA tərəfindən təsdiqlənmiş nüvə obyektlərinin bombalanması, yaşayış məntəqələrinə, tibb, media və ictimai infrastruktura edilən zərbələr qanunsuz təktərəfli hərəkətə bariz nümunədir və cavabsız qalmamalıdır. Bu, beynəlxalq hüquq normalarının açıq şəkildə pozulmasıdır.

Dövlət Məsuliyyəti Prinsipi və Təzminat Öhdəliyi

Bu kontekstdə, dövlətlərin qanunsuz hərəkətlərinə görə cavabdehlik daşıdığını nəzərdə tutan dövlət məsuliyyəti prinsipi tətbiq edilməlidir. Bu prinsip Beynəlxalq Hüquq Komissiyası (BHK) tərəfindən 2001-ci ildə “Dövlətlərin Beynəlxalq Qanunsuz Hərəkətlərə Görə Məsuliyyəti haqqında Layihə Maddələri” ilə kodifikasiya edilmişdir və o vaxtdan bəri beynəlxalq məhkəmələr və tribunallar tərəfindən geniş şəkildə tanınır və istinad edilir.

Onun müddəalarına əsasən, qanunsuz hərəkətin, məsələn, qüvvənin qanunsuz istifadəsi kimi, törədilməsi beynəlxalq öhdəliyin pozulması deməkdir və cavabdeh dövlətə vurulan zərərin tam və effektiv şəkildə təzmin edilməsi öhdəliyini yükləyir.

ABŞ və İsrailin törətdiyi qanunsuz hərəkətlər adi pozuntulardan daha geniş hüquqi məsuliyyət dairəsinə malikdir. Bu hərəkətlər təkcə adət hüququnu deyil, həm də beynəlxalq hüquq iyerarxiyasında ən yüksək statusa malik imperativ normaları pozmuşdur. Bunlar arasında təcavüzün qadağan edilməsi prinsipi əsas və universal şəkildə məcburi bir qaydadır. Heç bir dövlət bu normadan kənara çıxa bilməz və onun pozulması, beynəlxalq ictimaiyyətin bütün üzvlərindən qanunu qorumaq üçün kollektiv şəkildə cavab verməsini tələb edən öhdəliklər yaradır.

Beynəlxalq Precedentlər və İranın Haqqları

İran işində dövlət məsuliyyəti prinsipinin və təzminat öhdəliyinin tətbiqinə yol göstərə biləcək ən azı iki müvafiq hüquqi precedent mövcuddur.

1981-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası İsrailin İraqın nüvə obyektlərinə hücumuna cavab olaraq 487 saylı Qətnaməni qəbul etdi. Bu təcavüz aktı “Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (BAEA) bütün təhlükəsizlik rejiminə ciddi təhlükə” kimi xarakterizə edildi və Nüvə Silahlarının Yayılmaması Müqaviləsinin (NPT) əsası olaraq qeyd olundu. Qətnamə həmçinin bütün dövlətlərin öz iqtisadiyyatlarını və sənayelərini dinc məqsədlər üçün inkişaf etdirmək üçün texnoloji və nüvə inkişaf proqramları yaratmaq kimi ayrılmaz suveren hüququnu tamamilə tanıdı.

Qətnamənin 6-cı maddəsi “İraqın İsrail tərəfindən məsuliyyəti etiraf edilən dağıntılara görə müvafiq təzminat almaq hüququna” malik olduğunu vurğulayır. Təcavüzkarın qurbanı yaranan zərərlərə görə kompensasiya etməli olduğunu tələb etməklə, bu qətnamə oxşar hallarda təzminat tələb etmək üçün aydın bir hüquqi precedent təmin edir.

Beləliklə, ABŞ və İsrailin hücumları ictimai bəyanatlarla təsdiqlənmiş və yaxşı sənədləşdirilmiş faktlar olduğu üçün, 487 saylı Qətnamənin prinsipləri və müddəalarının İran işinə tətbiqi nəinki uyğun və zəruri, həm də beynəlxalq hüquqda möhkəm əsaslara malikdir.

Digər müvafiq sənəd isə 1991-ci ildə qəbul edilmiş və İraqın Küveytə təcavüzündən sonra Birləşmiş Millətlər Kompensasiya Komissiyasını (BMKK) yaratmış BMT Təhlükəsizlik Şurasının 692 saylı Qətnaməsidir. Komissiyaya təcavüz nəticəsində yaranan itkilər və zərərlər üçün təzminat iddialarını emal etmək tapşırılmışdı.

BMKK-nın yaradılması beynəlxalq mexanizmlərin qurbanları müəyyənləşdirmək, zərəri qiymətləndirmək və praktik kompensasiyanı həyata keçirmək qabiliyyətini nümayiş etdirdi – qanunsuz təcavüz hallarında dövlət məsuliyyəti üçün aydın bir model təqdim etdi.

Bu precedent İran xalqının hüquqlarını təsdiqləmək üçün güclü hüquqi və institusional əsas təmin edir. Buna görə də, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İranı təzmin etmək üçün beynəlxalq kompensasiya komissiyası kimi qaydalara əsaslanan bir mexanizm yaratması həm uyğun, həm də zəruridir.

Belə bir komissiya, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyası və ya digər səlahiyyətli BMT qurumları tərəfindən başladılıb təsdiqlənməli, ABŞ və sionist rejimin İrana qarşı qanunsuz və təcavüzkar hərəkətləri nəticəsində dəyən zərərlərin hərtərəfli qiymətləndirilməsini həyata keçirməlidir.

Beynəlxalq Agentliyin Hesabatları və Kollektiv Məsuliyyət

Təzminat mexanizmlərinin yaradılması – istər müstəqil komissiyalar, istər faktaraşdırma orqanları, istərsə də beynəlxalq nəzarət altında fəaliyyət göstərən kompensasiya fondları vasitəsilə olsun – qlobal hüquq sisteminə inamı bərpa etməyə və cəzasızlığın davam edən normallaşmasına prinsipial cavab verməyə əhəmiyyətli dərəcədə töhfə verərdi.

İranın ona qarşı törədilmiş qanunsuz hücumlara görə ədalət tələb etmək üçün başqa bir yolu da var. Hücumlardan əvvəl BAEA İranın nüvə proqramı haqqında qərəzli və siyasi motivli hesabatlar dərc etmişdi ki, bu da ABŞ və İsrailin təcavüzünü asanlaşdırmış və neytrallıq prinsipini pozmuşdu.

Bu, İrana BAEA Təhlükəsizlik Sazişinin 17-ci maddəsinə əsasən agentlikdən təzminat tələb etmək imkanı verir. Agentliyin açıq laqeydliyi nəticəsində zərər görmüş bir dövlət olaraq, İran öz dinc nüvə obyektlərinə və elmi heyətinə dəyən bütün maddi və mənəvi zərərlərə görə tam təzminat almaq hüququna malikdir.

Bu kontekstdə, təcavüzkar dövlətlərlə yanaşı, BAEA-nın da məsuliyyətə cəlb edilməsi İranın beynəlxalq hüquq nizamında hesabatlılığı təmin etmək üçün daha geniş strategiyasının mühüm elementidir. Tanınmış, qanuni və məcburi beynəlxalq mexanizmlərə güvənərək, İran xalqının hüquqlarını hər forumda qətiyyətlə müdafiə edəcəkdir.

Nəticə etibarı ilə, bu təcavüz müharibəsinin son cinayətlərinə görə məsuliyyət təkcə birbaşa cinayətkarlar – ABŞ və İsrail, eləcə də onlara kömək edənlər – BAEA üzərində deyil. Bütün dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar bu cür cinayətlərin qarşısını almaq üçün effektiv hüquqi tədbirlər görmək kimi danılmaz bir öhdəliyə malikdirlər.

Beynəlxalq ictimaiyyət bütövlükdə qətiyyətli cavab verməlidir. Təcavüz və vəhşiliklər qarşısında sükut, gecikmə və ya hər hansı bir şərikliyin nümayişi beynəlxalq hüquq çərçivəsində dövlət məsuliyyəti prinsipini boş bir şüara çevirər.

İran, hesabatlılıq axtarışında bütün mövcud resurslardan istifadə edəcək və xalqının hüquqları tam tanınana və adekvat təzminat alana qədər geri çəkilməyəcəkdir. O, ədalət tam bərpa olunana qədər bu cinayətlərə görə məsuliyyət daşıyanların həm daxili, həm də beynəlxalq səviyyədə təqib edilməsi və məsuliyyətə cəlb edilməsinə davam edəcəkdir.

24 saat

İyul 7, 2025
Qəzza yardım fondu beynəlxalq qaydalara uymur

Maykl Linkin Qəzza Bölgəsində Mülki Əhalinin Müdafiəsinə Dair İttihamları

İnsan hüquqları üzrə tanınmış hüquqşünas Maykl Linkin verdiyi son açıqlamalar beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini yenidən Qəzzadakı humanitar vəziyyətə yönəldib. Link bildirib ki, ABŞ və İsrailin dəstəyi ilə fəaliyyət göstərən Qəzza Humanitar Fondu (GHF) beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində mülki əhalinin təhlükəsizliyi və qorunması ilə bağlı öhdəliklərini tam yerinə yetirməkdə çətinlik çəkir. Onun sözlərinə görə, təşkilatın əsas vəzifələrindən biri olan yardımların təhlükəsiz və maneəsiz şəkildə çatdırılması sahəsində ciddi nöqsanlar müşahidə olunur.

Humanitar Yardımın Təhlükəsizliyi Və Beynəlxalq Qaydalar

GHF-nin əsas missiyası, münaqişə bölgəsində zərər çəkən əhaliyə lazımi dəstəyi təmin etməkdir. Lakin Maykl Linkin qeyd etdiyi kimi, təşkilatın fəaliyyətində müşahidə olunan çatışmazlıqlar, müharibə şəraitində belə, humanitar missiyaların üzərinə düşən məsuliyyətin ağırlığını bir daha göstərir. Beynəlxalq insan hüquqları və humanitar hüquq, mülki şəxslərin münaqişələrdən qorunmasını və onlara fasiləsiz yardımların çatdırılmasını tələb edir. Bu prinsiplərin pozulması, hərbi cinayət hesab edilə bilən ciddi beynəlxalq qanun pozuntularına yol açır. Münaqişə tərəfləri, humanitar təşkilatların işinə maneə törətməməli və yardım karvanlarının təhlükəsizliyini təmin etməlidir.

Linkin bəyanatı, humanitar fəaliyyətlərin effektivliyini və mülki şəxslərin müdafiəsini təmin etmək üçün beynəlxalq nəzarətin gücləndirilməsinin vacibliyini vurğulayır. Beynəlxalq hüququn əsas məqsədlərindən biri olan mülki əhalinin qorunması, müharibənin acı nəticələrini minimuma endirmək üçün fundamental şərtdir.

24 saat

İyul 3, 2025
Papa Leo beynəlxalq hüququn biabırçı pozulmasını pisləyir

Papa Leo XIV: Beynəlxalq Hüquq Zəifləyir, Güc Ön Plana Çıxır

Katoliklərin pontifiki Papa Leo XIV, dünyada qızışan münaqişələr və qlobal təşkilatların sui-istifadə və müharibə cinayətlərinə son qoymaqda davamlı uğursuzluqları fonunda, beynəlxalq qanunlar üzərində kobud gücün artmasından təəssüfləndiyini bildirib.

Cümə axşamı sosial media paylaşımında pontifik qeyd edib ki, “bu gün beynəlxalq hüquq və humanitar hüququn gücünün artıq məcburi görünməməsi, əvəzində başqalarına üstün gəlmək haqqının yaranması həqiqətən ürək ağrıdır”. O, bunu bəşəriyyət və millət liderləri üçün “layiq olmayan və biabırçı” bir vəziyyət adlandırıb.

Qəzza Müharibəsi Fonunda Vəziyyət

Leo XIV açıqlamalarında konkret detallara varmasa da, onun sözləri aparıcı hüquq müdafiəçiləri və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) ekspertlərinin “soyqırım” kimi xarakterizə etdiyi İsrailin Qəzzaya hücumunun dayandırılması üçün artan çağırışlar fonunda səslənib.

İsrail Fələstinlilərlə davam edən münaqişəsi zamanı beynəlxalq hüquq çərçivəsində mülki əhalinin qorunmasını nəzərdə tutan qaydaları pozmaqda ittiham olunur. ABŞ-ın dəstəklədiyi İsrail ordusu Qəzzanın böyük hissələrini yerlə-yeksan edib, əhalinin demək olar ki, hamısını köçürüb və səhiyyə rəsmilərinin məlumatına görə, ərazidə ən azı 56.156 nəfəri qətlə yetirib.

Bu ayın əvvəlində, Co Bayden administrasiyası dövründə Vaşinqtonun İsrailin hərəkətlərini müdafiə edən ABŞ Dövlət Departamenti sözçüsü Metyu Miller, İsrail ordusunun Qəzzada “şübhəsiz ki” müharibə cinayətləri törətdiyini etiraf edib. Bu etiraf Qəzza müharibəsi ətrafındakı müzakirələri daha da qızışdırıb.

Beynəlxalq Təşkilatların Qərarları və İqnor Edilməsi

İsrail bir sıra beynəlxalq qətnamələrə, o cümlədən Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin (BCM) və BMT-nin ən ali tribunalının İsrailin Qəzzadakı blokadası və qətliamları ilə bağlı qərarlarına məhəl qoymur. Ötən il BCM İsrailin Şərqi Qüds, İordan çayının qərb sahili və Qəzza daxil olmaqla Fələstin ərazilərini işğalını qanunsuz elan edərək, onun “mümkün qədər tez” bitirilməsinə çağırıb.

Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu və keçmiş müdafiə naziri Yoav Qallant haqqında Qəzzada müharibə cinayətləri, o cümlədən aclıqdan silah kimi istifadə etmə ittihamları ilə həbs qərarı verib. Lakin BCM-in əksər üzvləri, xüsusilə Avropada, ittihamlara baxmayaraq İsraillə dərin ticarət və hərbi əlaqələrini davam etdirirlər.

Pontifikin Fəryadı və Humanitar Çağırışlar

May ayında vəfat edən Papa Fransiskin yerinə keçərək ABŞ-dan olan ilk pontifik olan Leo XIV, Qəzza müharibəsinin dayandırılmasını xahiş etmişdi. May ayında 1.4 milyard katolik üçün ən yüksək mənəvi səlahiyyət sahibi olan Leo “Atəşkəs indi!” deyə çağırış etmişdi.

O qeyd etmişdi ki: “Qəzza zolağından səmərə yüksələn fəryadlar eşidirik, anaların və ataların cansız uşaq cəsədlərinə sarıldığı, davamlı olaraq bir az yemək, su və bombalardan daha təhlükəsiz sığınacaq axtarışında yerlərini dəyişməyə məcbur qaldıqları fəryadlar.”

Qlobal Münaqişələr: Sudan və Ukrayna

Qəzza müharibəsi davam etdiyi bir vaxtda, Sudan və Ukraynada da ölümcül münaqişələr və sui-istifadə halları ilə bağlı xəbərlər təkrarlanmaqdadır. Bu vəziyyət, beynəlxalq hüququn pozulmasının və güc siyasətinin qlobal miqyasda necə genişləndiyini göstərir.

24 saat

İyun 26, 2025