Uluslararası Sistemdə Ədalət Axtarışı: BMT Təhlükəsizlik Şurasının Veto Haqqına Alternativlər Müzakirə Edildi
Türkiyə Respublikası Prezident Administrasiyasının Kommunikasiya İdarəsinin Nyu-York Türkevi mərkəzində təşkil etdiyi “Uluslararası Sistemdə Ədalət axtarışı” mövzusunda panel keçirilib. Tədbirdə natiqlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) Təhlükəsizlik Şurasının beş daimi üzvünün (P5 ölkələri) veto hüququndan istifadə etməsi səbəbindən yaranan tıxanıqlıq və mövcud sistemə alternativlər barədə fikir mübadiləsi aparıblar.
Paneldə Prezident Təhlükəsizlik və Xarici Siyasət Şurasının üzvü, Ankara Sosial Elmlər Universiteti Siyasi Elmlər Fakültəsinin dekanı Prof. Dr. Mehmet Akif Kireççi, Hudson İnstitutunun Yaxın Şərq Sülh və Təhlükəsizlik Mərkəzinin direktoru Maykl Doran, Beynəlxalq Böhran Qrupunun BMT direktoru Riçard Qovan və Siyasət, İqtisadiyyat və Cəmiyyət Araşdırmaları Fondunun (SETA) Vaşinqton koordinatoru Dr. Kadir Üstün çıxış ediblər. Tədbirin moderatorluğunu isə SETA-dan araşdırmaçı-yazar Prof. Dr. Kılıç Buğra Kanat edib.
Panelin əvvəlində Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın BMT Təhlükəsizlik Şurasının mövcud beşli strukturunu tənqid edən “Dünya beşdən böyükdür” şüarı əsasında hazırlanmış videoçarx nümayiş olunub. Videoçarxda beynəlxalq sistemin yenidən təşkili zərurəti xüsusilə vurğulanıb. Tədbirdə Prezident Administrasiyası Kommunikasiya İdarəsinin rəisi Burhanəddin Duranın video mesajı da yayımlanıb. Duran, Türkiyənin təsisçi üzvlərindən biri olduğu Birləşmiş Millətlər Təşkilatının dəyərlərinin “güclü dəstəkçisi və müdafiəçisi” olduğunu qeyd edib.
Türkiyənin Adalət Arayışı və Sistemdəki Problemlər
Prof. Dr. Akif Kireççi, çıxışında Türkiyənin ədalət axtarışında olduğunu vurğulayıb. O bildirib ki, mövcud sistem Ukrayna, Liviya, Suriya, nə də Qəzzada müvəffəqiyyətli ola bilməyib. Xüsusilə Qəzzada yaşanan hadisələr, BMT-nin öz sistemi çərçivəsində qurduğu ədalət divanını belə əhəmiyyətsiz hala gətirib. Kireççi, BMT Təhlükəsizlik Şurasının beş daimi üzvünün veto səlahiyyətinin “ədalətin yayılması sistemini kilidlədiyini” ifadə edib. O, Prezident Ərdoğanın “Dünya beşdən böyükdür” şüarının daha çox “kimsəsizlərin və bu sistemdə təmsil olunmayanların hüquqlarını müdafiə edən bir ədalət axtarışı” mənasını daşıdığını qeyd edib. Kireççi, beynəlxalq aləmdə problemlərin artması ilə BMT Təhlükəsizlik Şurası ilə Baş Məclisi arasında “daha aktiv bir əlaqə yarana biləcəyi” və “veto hüququnun məhdudlaşdırıla biləcəyi” kimi müzakirələrin aktuallaşdığını bildirib. Problemin həlli üçün Türkiyənin təkbaşına deyil, bir koalisiya quraraq dəyişiklikləri həyata keçirə biləcəyini vurğulayıb.
Beynəlxalq Böhran Qrupunun BMT direktoru Riçard Qovan isə “BMT-nin dünyanı deyil, dünyanın BMT-ni formalaşdırdığını” qeyd edib. O, “Müzakirə etdiyimiz qurumlar və bütün institusional islahatlar daha geniş və dəyişən nizamlara realist şəkildə oturdulmalıdır” deyib. Govan, Birləşmiş Millətlər Təşkilatıda islahatların “inanılmaz dərəcədə çətin” olduğunu və ABŞ-ın o zamankı Donald Tramp administrasiyasının bu məsələdə çox həvəsli olmadığını vurğulayıb. Govan, BMT Təhlükəsizlik Şurasının sisteminə yaranan maneələr səbəbindən beynəlxalq ictimaiyyətin həll yollarını başqa yerlərdə axtarmağa başladığını, bu səbəbdən BMT Baş Məclisi və Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi kimi qurumların daha aktiv rol oynadığını bildirib.
Türkiyənin Yüksəlişi və Beynəlxalq Sistemdəki Dəyişikliklər
Hudson İnstitutunun Yaxın Şərq Sülh və Təhlükəsizlik Mərkəzinin direktoru Maykl Doran da ABŞ-ın Suriya və İraq kimi Yaxın Şərq ölkələrindəki mövcudluğunu azaltmasının bir boşluq yaratdığını və bu boşluğu dolduran ölkələrin başında Türkiyənin gəldiyini söyləyib. Doran, Türkiyənin yalnız Yaxın Şərqdə deyil, həm də Avropa və Mərkəzi Asiyanın sabitləşdirilməsində “mütləq əvəzsiz bir rol oynadığını” bildirib. O, “Çünki Türkiyə, Azərbaycan üzərindən Mərkəzi Asiyaya, Qara dəniz üzərindən Avropaya və oradan da Yaxın Şərqə çatır. Türkiyənin qaçılmaz yüksəlişini görəcəyimizi düşünürəm” deyib. Doran, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının rəsmi strukturunun dəyişəcəyi barədə çox da optimist olmadığını, gələcək dövrdə bu strukturun regional problemlərin həlli üçün “daha az əhəmiyyətli olacağını” düşündüyünü paylaşıb. Beynəlxalq münasibətlərdə bu cür dəyişikliklər qlobal siyasət üçün əhəmiyyətli nəticələr doğurur.
SETA Vaşinqton koordinatoru Kadir Üstün də BMT Təhlükəsizlik Şurasının mövcud strukturunu tənqid edib. O, “Dünya Təhlükəsizlik Şurasının hüdudlarını aşır və Təhlükəsizlik Şurası getdikcə əhəmiyyətsizləşir” deyib. Üstün, ölkələrin və beynəlxalq ictimaiyyətin “qlobal problemləri daha əhatəli şəkildə həll edəcək bir sistem qurmaqla” həqiqətən maraqlanıb-maraqlanmadığını sorğulanmalı olduğunu vurğulayıb. Fələstin və bir çox digər problemləri həll edə bilməyən mövcud sistemin “yol ayrıcına” gəldiyini qeyd edən Üstün, beynəlxalq problemlərin həllindəki “prinsipsizliyə” işarə edib. O, “Məncə, ABŞ-ın liderlik rolunu öz üzərinə götürmək istəməməsi səbəbindən böyük ölçüdə və ya qismən bir böhran yaşayırıq” fikrini dilə gətirib.
