Məruzə və yeni çoxmillətli sistem çağırışı
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Fələstin üzrə xüsusi məruzəçisi Francesca Albanese, Qəzzada İsrailin soyqırımında əlbir olan dövlətləri sərt şəkildə tənqid edərək, gələcəkdə belə cinayətlərin təkrarlanmaması üçün yeni, çoxmillətli bir sistemə çağırış edib. Albanese özünün “Qəzzada soyqırım: Kollektiv cinayət” adlı yeni hesabatını BMT Baş Assambleyasında uzaqdan, Cənubi Afrikanın Keyptaun şəhərindəki Desmond və Leah Tutu İrs Fondunun mərkəzindən təqdim edib.
Qlobal sistemin uğursuzluğu və əməkdaşlıq
Məruzəçi qeyd edib ki, İsrail Qəzzanı “boğulmuş, aclıq çəkən, dağılmış” vəziyyətdə qoyub. 63 dövlətin İsrailin Qəzza və İordan çayının qərb sahilindəki hərəkətlərindəki rolunu araşdıran hesabat, çoxmillətli sistemi “onilliklər boyu davam edən mənəvi və siyasi uğursuzluğa” görə qınayır. Bildirilir ki, bu uğursuzluq qlobal əlbir sistem tərəfindən dəstəklənən müstəmləkə dünyası nizamının nəticəsidir.
Francesca Albanese vurğulayıb ki, “bir çox dövlət qanunsuz hərəkətləri və qəsdən laqeydliyi ilə İsrailin militarist aparteidini zəiflədib, onu qidalandırıb və himayə edib. Bu da nəticədə onun məskunlaşma-müstəmləkə müəssisəsinin Fələstinin yerli xalqına qarşı soyqırıma, ən ağır cinayətə çevrilməsinə imkan verib.”
Hesabata görə, soyqırım beynəlxalq sülhü qorumaq üçün nəzərdə tutulmuş forumlarda diplomatik müdafiə, silah satışından birgə təlimlərə qədər hərbi əlaqələr, yardımların silah kimi istifadəsi və Avropa İttifaqı kimi qurumlarla ticarət vasitəsilə mümkün olub. Qeyd olunur ki, Avropa İttifaqı Ukraynaya görə Rusiyaya sanksiya tətbiq etsə də, İsraillə işgüzar əlaqələrini davam etdirib.
Dövlətlərin birgə hərəkətləri və silah tədarükü
24 səhifəlik hesabat “canlı yayımlanan vəhşiliyin” üçüncü dövlətlər tərəfindən necə asanlaşdırıldığını təhlil edir. ABŞ-ın BMT Təhlükəsizlik Şurasında yeddi dəfə veto hüququndan istifadə edərək və atəşkəs danışıqlarına nəzarət etməklə İsrailə “diplomatik himayə” verdiyini xüsusilə vurğulayır. Digər Qərb ölkələrinin bitərəf qalmaq, qətnamə layihələrini ləngitmək və ya yumşaltmaqla “sadələşdirilmiş ‘balans’ ritorikasını” gücləndirdiyi qeyd olunur.
Hesabatda göstərilir ki, dəlillər artsa da, bir çox dövlət İsraili silahlandırmağa davam edib. ABŞ Konqresinin İsrail müdafiəsi üçün 26,4 milyard dollarlıq paket qəbul etməsi, İsrailin Rafaha hücumla hədələməsi fonunda, keçmiş ABŞ prezidenti Co Bayden administrasiyası üçün guya “qırmızı xətt” hesab edilən bir zamanda baş verən bu hadisənin ikitərəfli standartlarını nümayiş etdirir.
Hesabat, Qəzzada soyqırım dövründə İsrailə ikinci ən böyük silah ixracatçısı olan Almaniyanı (“freqatlar”dan “torpedalara” qədər) və 2023-cü ilin oktyabrından müharibə başlayandan bəri Qəzza üzərində 600-dən çox müşahidə uçuşu həyata keçirdiyi iddia edilən Böyük Britaniyanı da günahlandırır.
Regional əlaqələr və BMT-nin müstəqilliyinə təhdidlər
Hesabat, “regional geosiyasətin mürəkkəbliyini” qəbul etməklə yanaşı, ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə İsraillə normallaşma razılaşmaları vasitəsilə Ərəb və Müsəlman dövlətlərinin də əməkdaşlığına diqqət çəkir. Misirin müharibə dövründə İsraillə “enerji əməkdaşlığı və Rəfah keçidinin bağlanması da daxil olmaqla, əhəmiyyətli təhlükəsizlik və iqtisadi əlaqələri” saxladığı qeyd olunur.
Albanese BMT Baş Assambleyasından, onun İsrailin Fələstindəki hərəkətlərini tənqid etməsinə görə ABŞ tərəfindən bu il əvvəl tətbiq edilən sanksiyalarla mübarizə aparmasını istəyib. Bu sanksiyalar onu Nyu Yorka şəxsən səfər etməkdən məhrum edib. O bildirib ki, “bu tədbirlər BMT-nin özünə, onun müstəqilliyinə, bütövlüyünə, hətta ruhuna bir hücumdur. Əgər bunlara etiraz edilməsə, bu sanksiyalar çoxmillətli sistemin tabutuna daha bir mismar vuracaq.”
Gələcək üçün çoxmillətli vizyon
Qəzzadakı soyqırım “xalqlar və onların hökumətləri arasında görünməmiş bir uçurumu ortaya çıxararaq, qlobal sülh və təhlükəsizliyin dayandığı etibarı pozub,” hesabatda qeyd olunur. BMT Baş Assambleyasında çıxış edən xüsusi məruzəçi “azlar üçün deyil, çoxlar üçün hüquq və ləyaqətin canlı çərçivəsi olan, bir fasad deyil, yeni bir çoxmillətli sistemə” çağırıb.
O qeyd edib ki, keçmişdə Cənubi Afrika, Rodeziya (indiki Zimbabve), Portuqaliya və digər dövlətlərə qarşı görülən tədbirlər “beynəlxalq hüququn ədalət və öz müqəddəratını təyinetməni təmin etmək üçün tətbiq oluna biləcəyini” göstərib.