Avropa İttifaqı ilə Azərbaycan Arasında Münasibətlər: Yeni Perspektivlər və Mövcud Çətinliklər
Azərbaycan və Avropa İttifaqı (Aİ) arasında münasibətlər yenidən canlanma mərhələsinə qədəm qoyur. Bu barədə İlham Əliyev Şuşa Qlobal Media Forumunda çıxışı zamanı bildirib. O qeyd edib ki, Aİ-nin icraçı qolu olan Avropa Komissiyası ilə keçmişdə “çətin anlar” yaşansa da, yeni rəhbərlikdən “müsbət mesajlar” alınmaqdadır. Azərbaycan tərəfi də bu mesajlara müsbət cavab verir.
Gərgin Keçmişdən Strateji Tərəfdaşlığa
İqtisadi əməkdaşlıq istisna olmaqla, Azərbaycan-Aİ münasibətləri bu yaxınlara qədər gərginliklərlə müşahidə olunub. Avropa İttifaqının keçmiş vitse-prezidenti Jozep Borrell dəfələrlə Azərbaycan hakimiyyətini müstəqil jurnalistlərin və vətəndaş cəmiyyəti fəallarının həbsinə görə tənqid edib. Aİ-nin iqlim fəaliyyəti üzrə komissarı Vopke Hoekstra da COP29 ərəfəsində ölkəmizə səfəri zamanı insan hüquqları məsələsini gündəmə gətirmişdi. Ötən ilin oktyabrında isə Avropa Parlamenti Aİ-ni Azərbaycandan qaz alışını dayandırmağa çağırmışdı. Buna cavab olaraq, İlham Əliyev də Aİ-ni çıxışlarında davamlı olaraq Azərbaycanın daxili işlərinə qarışmaqda və Ermənistanı maliyyələşdirərək yeni müharibəyə hazırlamaqda ittiham etmişdi.
Yeni Rəhbərlik və Kallasın Səfəri
Avropa İttifaqı Komissiyasının yeni rəhbərliyi ötən il dekabrın 1-dən fəaliyyətə başlayıb. Komissiyanın vitse-prezidenti, eyni zamanda xarici işlər və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndəsi Kaya Kallas aprelin 25-də Bakıya səfər edib. Onun İlham Əliyevlə görüşünün mətbuat açıqlamasında əsasən enerji əməkdaşlığı, habelə Cənubi Qafqazda sülh və sabitlik müzakirə olunduğu bildirilmişdi. Lakin Kallas may ayında verdiyi bəyanatda görüşdə insan hüquqları məsələsini də qaldırdığını bəyan edib: “Hüququn aliliyi və insan hüquqları Aİ üçün Azərbaycanla ikitərəfli münasibətlərin əsasını təşkil edən prioritetlərdən biri olaraq qalır. Aİ müstəqil jurnalistlərin, insan hüquqları müdafiəçilərinin və siyasi fəalların siyasi motivli ittihamlarla həbslərinin artması ilə bağlı narahatlığını dəfələrlə ifadə edib. Aİ Azərbaycan hakimiyyətini öz fəaliyyətlərini daxili və beynəlxalq hüquq çərçivəsində üzərinə götürdüyü öhdəliklərə uyğun şəkildə həyata keçirməyə çağırıb. Bu kontekstdə Aİ fundamental hüquqlarını həyata keçirdiklərinə görə həbs edilmiş bütün şəxslərin azad olunmasını davamlı şəkildə tələb edib. Bu çağırışlar ictimai və ikitərəfli formatda, bütün səviyyələrdə, o cümlədən 25 aprel 2025-ci il tarixində Azərbaycana etdiyim səfər zamanı da səsləndirilib”.
Aİ-nin İkili Standartları: Qaz ehtiyacı və İnsan Hüquqları
Avropa İttifaqının Azərbaycandakı həbslərlə bağlı verdiyi cavablar ən yaxşı halda narahatlığın ifadəsindən o tərəfə keçməyib. Qurumun üzvlüyə namizəd ölkə olan Gürcüstanla bağlı daha sərt addımlar atması, diplomatik pasport sahibləri üçün Şengen ölkələrinə vizasız girişin ləğvi, bəzi rəsmi şəxslərə sanksiyaların tətbiqi və bütün ölkə vətəndaşlarına vizasız girişin ləğv edilməsi müzakirələri fonunda, Azərbaycana münasibətdə bu cür sərt tədbirlərin olmaması müşahidəçilər arasında Aİ-nin Azərbaycan qazına olan ehtiyacından qaynaqlandığı fikrini gücləndirir. Avropa İttifaqı Komissiyasının Prezidenti Ursula fon der Leyen 2022-ci ildə Azərbaycana gələrək İlham Əliyevlə enerji sahəsində əməkdaşlıq haqqında memorandum imzalayıb. Bu memoranduma əsasən, Azərbaycan 2027-ci ilə qədər Aİ ölkələrinə qaz ixracını iki dəfədən çox artırmalıdır. Hazırda Azərbaycan 8 Aİ ölkəsinə qaz ixrac edir və İlham Əliyev əlavə ölkələrin də qaz alışında maraqlı olduğunu bildirib.
Ekspert Rəyləri: Maraqlar və Dəyərlər Arasındakı Ziddiyyət
Tarixçi Altay Göyüşovun sözlərinə görə, Avropa bu məsələdə “maraqları ilə dəyərləri arasında bir ziddiyyət mərhələsindədir”. O qeyd edir ki, həm ideoloji nöqteyi-nəzərdən siyasi qüvvələr, həm də birliyə daxil olan dövlətlər arasında ciddi parçalanma var. Bu parçalanma fonunda, “repressiyalar davam etdikcə, həbsxanalar günahsızlarla dolu qaldıqca, münasibətlər heç vaxt etibarlı olmayacaq”. Vaşinqtonda yerləşən Kuinsi İnstitutunun qeyri-rezident elmi işçisi Eldar Mamedov isə İlham Əliyevin Aİ-yə qarşı tənqidlərinin “münasibətlərin həqiqi şəkildə pozulması deyil, hesablanmış bir performans” olduğunu düşünür. O bildirir ki, Aİ Azərbaycanı hələ də strateji enerji tərəfdaşı və Orta Dəhliz planları üçün əsas tranzit mərkəzi kimi qəbul edir. Mamedov həmçinin vurğulayır ki, Aİ-nin Azərbaycan hakimiyyətinin xeyrinə “ikili standartlar” tətbiq etdiyini müşahidə etmək olar. Məsələn, saxta xəyanət ittihamları ilə Bəhruz Səmədova verilmiş 15 illik həbs cəzasına zəif reaksiya verilir, halbuki Gürcüstana daha yüngül hadisələrə görə sərt sanksiyalar tətbiq olunub. Onun fikrincə, bu, Aİ-nin Azərbaycanın geosiyasi əhəmiyyətini bəyan etdiyi dəyərlərdən üstün tutduğunu göstərir.
Mamedovun düşüncəsinə görə, iqtisadi əməkdaşlıq fonunda İlham Əliyevin tənqidləri üç əsas hədəfə xidmət edir: birincisi, daxili auditoriyaya Qərbə qarşı dayandığını göstərmək, eyni zamanda enerji razılaşmalarını qorumaq; ikincisi, Azərbaycanı Avropa İttifaqı ilə danışıqlarda tabe olan yox, bərabər tərəf kimi təqdim etmək; üçüncüsü isə, Brüsseli hansı həddə qədər sıxa biləcəyini yoxlamaq. Bu kompleks dinamika Azərbaycan və Avropa Komissiyası arasındakı münasibətlərin gələcək istiqamətini müəyyən edəcək.
