Birləşmiş Millətlər Təşkilatının ədalət orqanı olan Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi (BƏM) İsrailin Qəzza əhalisinin “əsas ehtiyaclarını” təmin etmək öhdəliyinin olduğunu bildirib.
11 hakimdən ibarət panel, çərşənbə günü İsrailin bombardman edilən Qəzza Zolağında BMT və onun qurumları tərəfindən göstərilən Qəzzaya yardım səylərini dəstəkləməyə məcbur olduğunu qeyd edib.
Buna Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Yaxın Şərqdə Fələstinli Qaçqınlara Yardım və İşlər üzrə Agentliyi (UNRWA) də daxildir. İsrail, 2023-cü il oktyabrın 7-də HƏMAS-ın rəhbərlik etdiyi hücumda bəzi əməkdaşlarını iştirak etməkdə ittiham edərək UNRWA-ya İsraildə fəaliyyət göstərməyi qadağan etmişdi.
BƏM öz qərarında İsrailin, iddia etdiyi kimi, UNRWA-nın HƏMAS üçün də işlədiyinə dair sübut təqdim edə bilmədiyini bildirib. Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin prezidenti Yuji İvasava deyib: “Məhkəmə, İsrailin UNRWA əməkdaşlarının əhəmiyyətli bir hissəsinin ‘HƏMAS üzvləri… və ya digər terrorçu qruplaşmalara’ aid olduğu iddialarını sübut edə bilmədiyini müəyyən edir.”
Dünya məhkəməsi kimi də tanınan BƏM-in məsləhət rəyləri hüquqi və siyasi əhəmiyyətə malikdir, lakin onlar məcburi deyil və məhkəmənin icra səlahiyyəti yoxdur.
Aprel ayında Birləşmiş Millətlər Təşkilatının və Fələstin nümayəndələri BƏM-də İsraili martdan maya qədər Qəzzaya yardımın daxil olmasına mane olmaqla beynəlxalq hüququ pozmaqda ittiham etmişdilər.
O vaxtdan bəri bəzi humanitar yardımların daxil olmasına icazə verilsə də, BMT rəsmiləri bu yardımın humanitar fəlakəti və anklavın bəzi hissələrində İsrailin yaratdığı aclığı yüngülləşdirmək üçün lazım olan səviyyədə olmadığını bildirirlər.
Bu ayın əvvəlində ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə əldə olunan 20 bəndlik atəşkəs planı Qəzzaya gündə 600 yük maşını yardımın daxil olmasına icazə verir. İsrail əvvəllər HƏMAS-ı anklava gətirilən ərzağı oğurlamaqda ittiham etmişdi – lakin heç bir sübut təqdim etməmişdi – bu isə qrup tərəfindən qəti şəkildə rədd edilir.
İsrail, atəşkəsin böyük miqyasda Qəzzaya yardımın daxil olmasını nəzərdə tutmasına baxmayaraq, yardım məhdudiyyətinin hələ də qüvvədə olmasının HƏMAS-a təzyiq göstərmək məqsədi daşıdığını iddia edib.
İsrailin BMT-dəki səfiri Danny Danon BƏM-in məsləhət rəyini “biabırçı” adlandıraraq, BMT qurumlarının “terrorçular üçün münbit zəmin” olduğunu iddia edib.
İsrail prosesdə iştirak etməyib, lakin hüquqi mövqeyini yazılı şəkildə təqdim edib. Aprel ayında İsrailin xarici işlər naziri Gideon Saar dinləmələri “sirk” adlandıraraq, məhkəmənin siyasiləşdirildiyini bildirmişdi.
İvasava məhkəmənin “tələbin beynəlxalq məhkəmə prosesindən sui-istifadə etdiyi və onu silahlandırdığı arqumentini rədd etdiyini” qeyd edib.
Məsləhət rəyi “çox vacibdir”
Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin qərarı ərəfəsində BMT-nin Ümumdünya Ərzaq Proqramının (WFP) Yaxın Şərq üzrə sözçüsü Abeer Etefa bildirib ki, atəşkəsdən bəri təşkilatın 530 yük maşını Qəzzaya keçib.
Həmin yük maşınları 6,700 tondan çox ərzaq çatdırıb ki, bu da onun sözlərinə görə, “təxminən yarım milyon insan üçün iki həftəlik kifayətdir”.
Etefa gündəlik təxminən 750 ton Qəzzaya yardım gəldiyini, bunun atəşkəsdən əvvəlkindən çox olsa da, WFP-nin gündəlik təxminən 2,000 ton hədəfindən xeyli aşağı olduğunu vurğulayıb.
BƏM qeyd edib ki, İsrail bir işğalçı dövlət olaraq “yerli əhalinin əsas ehtiyaclarını, o cümlədən sağ qalmaq üçün zəruri olan təchizatları təmin etmək” öhdəliyi altındadır.
Məhkəmə həmçinin bildirib ki, İsrail eyni zamanda “bu təchizatların qarşısını almamaq kimi mənfi öhdəlik” də daşıyır.
Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi beynəlxalq hüquqa əsasən aclığın müharibə metodu kimi istifadə edilməməsi öhdəliyini də xatırladıb.
Əl-Cəzirənin Haaqadan məlumat verən müxbiri Step Vaessen bildirib ki, məsləhət rəyi BƏM-in BMT-nin əsas hüquq orqanı olduğu üçün hələ də “çox vacib” hesab olunur.
Vaessen deyib: “İsrail bunu dəfələrlə olduğu kimi, indi də rədd etsə belə, bütün BMT ölkələri bu məhkəmənin məsləhətinə əməl etməyə borcludurlar. İsrail indi buna məhəl qoymasa belə, bu andan etibarən İsrailin başı üzərində qalacaq.”
BMT Baş Assambleyası BƏM-dən İsrailin işğalçı dövlət kimi BMT və digər qurumlar qarşısındakı öhdəliklərini, “o cümlədən Fələstinlilərin sağ qalması üçün təcili ehtiyac duyulan təchizatların maneəsiz təmin edilməsini və asanlaşdırılmasını təmin etmək” öhdəliklərini dəqiqləşdirməsini istəmişdi.
BƏM hakimləri aprel ayında onlarla millət və təşkilatdan bir həftəlik dəlilləri dinlədilər ki, bunların əksəriyyəti UNRWA-nın statusu ətrafında cərəyan edirdi.
Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi o zaman qeyd etmişdi ki, UNRWA “düzgün keçid planı olmadan qısa müddətdə əvəz edilə bilməz”.
Fələstinli rəsmi Ammar Hicazi aprel dinləmələrində BƏM hakimlərinə İsrailin yardımı “müharibə silahı” kimi blokladığını və Qəzzada aclığı tətiklədiyini söyləmişdi.
Çərşənbə günkü iş İsrailin Qəzzadakı hücumları ilə bağlı beynəlxalq hüquq altında üzləşdiyi digər işlərdən ayrı idi.
2024-cü ilin iyul ayında BƏM İsrailin Fələstin ərazilərini işğalının “qanunsuz” olduğunu və mümkün qədər tez sona çatmalı olduğunu bildirən başqa bir məsləhət rəyi vermişdi.
BƏM hakimləri həmçinin Cənubi Afrika tərəfindən irəli sürülən, İsrailin Qəzzadakı əməlləri ilə 1948-ci il BMT Soyqırım Konvensiyasını pozması ilə bağlı ittihamları da nəzərdən keçirirlər.
