Yeni Dehli, aprel ayında Hindistanın nəzarətindəki Kəşmirdə 26 nəfərin həlak olmasından sonra 1960-cı il transsərhəd müqaviləsində iştirakını “təxirə salıb”.
Hindistanın İndus Suları Müqaviləsi ilə Bağlı Qəti Mövqeyi
Hindistan daxili işlər naziri Amit Şah bəyan edib ki, ölkəsi qonşu Pakistanla bağladığı İndus Suları Müqaviləsini heç vaxt bərpa etməyəcək və sözügedən çayların susu daxili ehtiyaclar üçün istiqamətləndiriləcək. Bu bəyanat regionda onilliklərdir mövcud olan gərginliyi daha da artırıb.
Hindistan 1960-cı ildə imzalanan və İndus çayı sisteminin istifadəsini tənzimləyən müqavilədə iştirakını aprel ayında Hindistanın nəzarətindəki Kəşmirdə 26 nəfərin ölümü ilə nəticələnən hadisədən sonra "təxirə salıb". Yeni Dehli bu hadisəni Pakistan tərəfindən dəstəklənən terror aktı kimi qiymətləndirmişdi.
Pakistan bu insidentdə iştirakını təkzib etmiş, hadisə isə iki nüvə dövləti arasında onilliklərin ən şiddətli hərbi eskalasiyasına, hətta yeni bir müharibənin astanasına gətirib çıxarmışdı. Ötən ay hər iki ölkə arasında atəşkəs razılaşması əldə olunmasına baxmayaraq, nazir Amit Şah hökumətinin müqaviləni bərpa etməyəcəyini vurğulayıb. Qeyd edək ki, bu müqavilə Pakistanın əkin sahələrinin 80 faizinin Hindistandan axan üç çaydan su təminatını zəmanət edirdi.
“O, heç vaxt bərpa olunmayacaq,” deyə Amit Şah şənbə günü “The Times of India” qəzetinə verdiyi müsahibədə bildirib. “Pakistana axan suyu kanal çəkərək Racastana yönəldəcəyik. Pakistan əsassız şəkildə əldə etdiyi sudan məhrum olacaq,” deyə o, Hindistanın şimal-qərbindəki səhra ştatına işarə edərək əlavə edib.
İndus Suları Müqaviləsinin Detalları və Tarixi Davamlılığı
Transsərhəd su müqaviləsi iki ölkəyə İndus hövzəsindən axan suları bölüşməyə imkan verir. Bu müqaviləyə əsasən, Hindistan üç şərq Himalay çayı – Ravi, Sutlej və Beas – üzərində nəzarəti əldə edərkən, Pakistan üç qərb çayı – Jhelum, Chenab və İndus – üzərində nəzarəti əldə edib.
Müqavilə həmçinin yaranan hər hansı problemi həll etmək üçün Hindistan–Pakistan İndus Komissiyasını təsis edib. Bu komissiya son 65 ildə Hindistan və Pakistan arasında baş vermiş əvvəlki silahlı münaqişələrdən və daimi gərginliklərdən sağ çıxaraq müqavilənin davamlılığını təmin edib. Lakin Baş nazir Narendra Modinin kabinetindəki ən nüfuzlu nazir olan Amit Şahın bu şərhləri İslamabadın müqavilə ilə bağlı yaxın gələcəkdə danışıqlar aparmaq ümidlərini azaldıb.
Pakistanın Cavabı və Hüquqi Mübarizə
Pakistan hələ ki Amit Şahın şərhlərinə cavab verməyib. Lakin daha əvvəl bildirmişdi ki, müqavilədə bir tərəfin birtərəfli qaydada geri çəkilməsi üçün heç bir müddəa yoxdur və Pakistana axan çay susunun hər hansı bir şəkildə kəsilməsi “müharibə aktı” hesab ediləcək.
“Müqaviləyə heç bir tərəf birtərəfli qaydada dəyişiklik edə, yaxud onu ləğv edə bilməz, yalnız hər iki tərəf razılaşdıqda bu mümkündür,” deyə Pakistanın xarici işlər naziri İshaq Dar keçən ay bildirmişdi. İslamabad həmçinin beynəlxalq hüquq çərçivəsində Hindistanın müqaviləni təxirə salmaq qərarına qarşı hüquqi mübarizə imkanlarını araşdırır.
Hüquq ekspertləri aprel ayında “Al Jazeera”ya bildirmişdilər ki, İndus Suları Müqaviləsi birtərəfli qaydada dayandırıla bilməz və yalnız tərəflərin qarşılıqlı razılığı ilə dəyişdirilə bilər. “Hindistan ‘təxirə salmaq’ sözünü işlədib, lakin müqavilədə ‘təxirə salmaq’ üçün belə bir müddəa yoxdur,” deyə Pakistanlı hüquqşünas Ahmer Bilal Soofi “Al Jazeera”ya bildirmişdi. “Bu həm də yuxarı və aşağı sahilyanı ərazilərə aid olan adi beynəlxalq qanunları pozur, burada yuxarı sahilyanı aşağı sahilyanı üçün vəd olunan suyu dayandıra bilməz.”
Yeni Dehlidə yerləşən siyasi analitik Anuttama Banerji aprel ayında “Al Jazeera”ya bildirmişdi ki, müqavilə davam edə bilər, lakin indiki formada yox. “Əvəzində o, ‘yenidən nəzərdən keçirmə’, ‘gözdən keçirmə’ və ‘dəyişiklik’ – hər üçü fərqli mənalar kəsb edən – üçün hazır olacaq, çünki yeraltı suların azalması və iqlim dəyişikliyi kimi yeni problemlər ilkin müqavilədə nəzərə alınmamışdı,” deyə Banerji bildirib.
