Basim Khandakjinin romanı 2024-cü ildə “Ərəb Buker Mükafatı”nı qazandığı gecə İsrail həbsxana gözətçiləri onun kamerasını basqın edib, onu döyərək əl-ayağını bağlamış və hədələmişlər.
42 yaşlı yazıçı daha sonra 12 gün Ofer Həbsxanasında təkadamlıq kameraya salınıb.
O, bunun İsrail həbsxana sistemini biabır etdiyi, gözətçilərin burnunun ucunda kitab çap etməyə nail olduğu və özünə, eləcə də üzləşdiyi şərtlərə diqqət çəkdiyi üçün bir qisas olduğuna inanır.
Üç ömürlük həbs cəzasının 21 ilini çəkdikdən sonra o, artıq İsrail həbsxanasından azadlığa çıxıb.
“Hələ də yuxuda olduğumu düşünürəm və oyanıb yenidən kamerada olmaqdan dəhşətə düşürəm,” Basim Khandakji deyib.
Azad edildikdən sonra Nablusdakı ailəsinin yanına qayıda bilməyən yazıçı İsrail tərəfindən vətənindən sürgün edilib. O, hazırda Misirdə gözləyir, ailəsi isə ona qovuşmaq üçün mübarizə aparır.
Yeni dəhşətlər
Basim Khandakji İsrail həbsxanalarındakı “yaşayanların qəbiristanlığı”ndan qurtulduğu üçün nə qədər xoşbəxt olsa da, orada gördüyü dəhşətləri və digər məhbusları geridə qoymağın kədərini hələ də həzm etməyə çalışır.
O, 2004-cü ildə “hərbi qruplaşmanın” üzvü olmaqda və Təl-Əvivdəki intiharçı partlayışda iştirak etməkdə təqsirli bilinmişdi. Basim Khandakji bu cinayəti etiraf etməyə məcbur edildiyini bildirir.
“Vəkil mənə etiraf sənədini imzalamalı olduğumu söylədi ki, üç gənc ömürlük həbs cəzasından xilas olsun. Bir növ ‘quid pro quo’ var idi: Siz müəyyən bir ittihamı qəbul edirsiniz, əvəzində bəzi gənc kişilərin ömürlük cəzadan azad edilməsinə nail olursunuz və elə də oldu.”
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının hesablamalarına görə, 2023-cü ilin oktyabrından bu yana İsrail həbsxanalarında ən azı 75 Fələstinli məhbus həyatını itirib. B’Tselem və Fələstin İnsan Haqları Mərkəzi kimi təşkilatlar isə sistematik sui-istifadə halları haqqında məlumat yayıblar.
Khandakji aylarla təkadamlıq kamerada saxlanılıb və tez-tez həbsxanalar arasında köçürülüb. O, İsrailin Fələstinli məhbusları saxladığı 19 müəssisəsinin əksəriyyətində vaxt keçirib. Hər biri, Al Jazira-ya dediyi kimi, bir əvvəlkindən daha “cəhənnəmə bənzər” idi.
“Qəsdən aclıq siyasəti, təhqir, psixoloji və fiziki işgəncə, daimi alçaltma və qəsdən tibbi laqeydlik var idi.”
Azad edilmiş Fələstinli məhbusların şəkilləri bütün dünyada hiddətə səbəb olub. Həbsdən əvvəl sağlam və gümrah görünən bir çoxu azadlığa çıxdıqda arıq, skeletə bənzər kölgələrinə çevrilmişdi.
Khandakji bildirir ki, vəziyyət 7 oktyabr 2023-cü il tarixindən – Həmasın rəhbərlik etdiyi və İsraildə 1139 nəfərin öldüyü, 250-yə yaxın insanın əsir götürüldüyü, buna cavab olaraq İsrailin Qəzzaya qarşı iki illik soyqırım müharibəsinə başladığı tarixdən sonra dəyişib.
Basim Khandakji məhbusların şok edici dərəcədə müntəzəm olaraq ölməyə başladığını, gözətçilərin “yeni dəhşətli metodlar” tətbiq etdiyini – xüsusilə Qəzzadan yüzlərlə nəfərin toplanaraq həbs edilən şəxslər üzərində – deyib.
“Məhbuslar gözətçilərin ölü məhbusların cəsədlərini kameralara asıb çürüməyə buraxdığını gördülər,” o deyib.
“Başqa bir məhbus isə Al-Jalama həbsxanasında 12-dən çox ölü cəsədin kameralara doldurulduğunu gördüyünü söylədi.”
Khandakji bildirir ki, ölü Fələstinlilərin ağrılı xatirələri və şahid olduğu, eləcə də yaşadığı qəddar işgəncələr ömür boyu onu təqib edəcək.
“Hökumət orqanlarının məhbusları sındırmaq üçün əsas strategiyası aclıq idi,” o deyib. “Həmçinin ‘soyutma’ var idi, yəni qışın sərt soyuqlarında paltar, yorğan və ya hər hansı istilik verilməməsi.”
“Daimi döyülmələr də var idi,” o əlavə edib. “Dəhşətli, vəhşi metodlar istifadə edirdilər – başı, boynu və onurğanı hədəf alırdılar.”
Al Jazeera Khandakjinin ittihamları ilə bağlı İsrail həbsxana orqanları ilə əlaqə saxlasa da, cavab almayıb.
![Basem Khandakji [Courtesy of Khandakji family]](https://www.aljazeera.com/wp-content/uploads/2025/10/WhatsApp-Image-2025-10-20-at-18.10.45-1-1-1760973277.jpg?w=770&resize=770%2C513&quality=80)
Dostları və ailəsi ilə ünsiyyət qadağan edilib, o, xarici dünyadan xəbər almaqdan məhrum edilib – baxmayaraq ki, atasının ölüm xəbərini alıb.
“Atam sağ ikən ondan məhrum oldum, ölümündən sonra isə onu dəfn etmək şansından məhrum edildim,” o deyib.
Təxminən 9000 Fələstinli məhbus hələ də İsrail həbsxanalarında qalır, bir çoxu kütləvi həbslər zamanı tutulub. 3500-dən çoxu isə İsrailin insanları qeyri-müəyyən müddətə, ittiham və ya məhkəmə olmadan həbs etməyə imkan verən “inzibati həbs” adlandırdığı qayda ilə saxlanılır.
Mükafat qazanan romanı qaçaq yolla çıxarmaq
Həbsxanada Basim Khandakji deyir: “Yazmaq mənə bir sığınacaq, gizləndiyim bir yer verdi ki, onun vasitəsilə həbsxananın qəddarlığından qaçıb azadlığımı, yalnız təsəvvürümdə olsa da, geri qazana bilim.”
Dəftər və qələm əldə etmək üçün dəfələrlə aclıq aksiyası keçirməli olub.
O, əlyazmalarını gözətçilərdən gizlədərək, mümkün qədər çox yazıb və yazdıqlarını vəkili və ya digər ziyarətçilər vasitəsilə qaçaq yolla çıxarana qədər onların gözündən uzaq qalıb.
2023-cü ildə onun mükafat qazanan “Göylərin Rəngində Mask” adlı romanı Livanda ərəb dilində çap olunub və “Ərəb Buker Mükafatı” kimi tanınan Ərəb Bədii Ədəbiyyatı üzrə Beynəlxalq Mükafatın qısa siyahısına düşüb.
Kitab, İsrail şəxsiyyət vəsiqəsi tapan və “Ur” kimliyini qəbul edən, nəticədə qeyri-qanuni İsrail məskənlərindəki arxeoloji qazıntılara qoşulan Fələstinli arxeoloq Nurun hekayəsindən bəhs edir.
Bu romanda Basim Khandakji Fələstinin qədimliyinin üzə çıxarılmasını və Fələstin vəsiqəsi ilə Nurun məhdud həyatı ilə səmavi-mavi vəsiqəsi ilə istənilən yerə gedə bilən Urun həyatı arasındakı fərqi əks etdirir.
Qısa siyahıya düşdüyünü eşidən qəzəbli ifrat millətçi İsrail milli təhlükəsizlik naziri İtamar Ben-Qvir Khandakji üçün daha sərt şərait tələb edib, İsrailin digər ifrat sağçıları isə onun qətlə yetirilməsinə çağırıblar.
Mükafat zəfəri 50.000 dollarlıq mükafat və ingilis dilinə tərcümə üçün maliyyəni əhatə edirdi ki, bu da qlobal oxucu kütləsi üçün yol açdı.
İsrail Qəzzaya qarşı müharibəyə başlayanda həbsxanadakı şərait pisləşdi, gözətçilər Khandakjinin yazı ləvazimatlarını müsadirə etdilər və oxuma eynəklərini sındırdılar.
O, “tamamilə gücsüz” hiss etdiyini deyib. “Qələmlərimdən və dəftərlərimdən məhrum edilmək, nəfəssiz qalmaq kimi idi.”
İndi azad olan Basim Khandakji əsirlikdəki son ilində ağlında yazdığı başqa bir romanı nəşr etdirməyi planlaşdırır. Bu roman, iddia edilən qəsdən tibbi laqeydlikdən sonra xərçəngdən vəfat edən ən yaxın dostlarından biri, yazıçı Valid Daqqa haqqındadır.
Yazmaqdan başqa, Khandakjinin həbsxanadakı yeganə təsəllisi “ölümün belə silə bilməyəcəyi” dostluqlar idi.
“Hələ də əzab çəkən bir çox dostumu həbsxanada qoyub getdiyim üçün kədər və ağrı ilə yaşayıram,” o əlavə edib.
Onun bir kamera yoldaşı, 2004-cü ildə beş ömürlük həbs və əlavə 40 il cəzasına məhkum edilmiş Fəth siyasətçisi Mərvan Barquti idi.
Barquti, onilliklər boyu siyasi məhbus kimi həbsdə olması və Fələstinlilər arasında birləşdirici populyarlığı səbəbindən tez-tez Cənubi Afrikanın aparteid əleyhinə lideri Nelson Mandela ilə müqayisə edilir.
“Mərvan Barquti böyük bir insandır,” o deyib. “Əgər azad edilsəydi, birləşdirici milli fiqur ola bilərdi.”
66 yaşlı siyasətçi keçən ay İsrail həbsxana orqanları tərəfindən huşunu itirənə qədər döyülüb və oğlu Ərəb beynəlxalq mediaya atasının həyatından qorxduğunu, çünki İsrail onun azadlığa buraxılması ilə bağlı beynəlxalq çağırışları görməzlikdən gəldiyini bildirib.
Vətəni onun içində yaşayır
Basim Khandakji 2004-cü ildə, 21 yaşında, doğma şəhəri Nablusdakı An-Najah Milli Universitetində jurnalistika və siyasi elmlər fakültəsinin son kursunda oxuyarkən həbs edilib.
Sosialist ailəsində böyüyən Khandakji yeniyetməlik dövründə Fələstin Xalq Partiyasında fəallıq göstərib. O, hazırda partiyanın siyasi bürosunun seçilmiş üzvüdür.
Lakin 2000-ci illərin əvvəllərində İkinci İntifada zamanı o, Fələstin Xalq Azadlıq Cəbhəsində (PFLP) silahlı müqavimətə qoşulmaq qərarına gəlib.
Geri dönüb baxaraq deyir: “Nəticədə, zorakılığın bütün formaları qeyri-insanidir.”
“İnsanlar olaraq, problemlərimizi ilk növbədə sülh yolu ilə və mədəni şəkildə həll etməyə çalışmalıyıq,” Khandakji deyib. “Amma kimsə sizi yox etməyə – sizi məhv etməyə çalışdıqda – mübarizəniz varoluş mübarizəsinə çevrilir.”
“Lakin zamanı geri qaytarmaq mümkün olsaydı… bəlkə də başqa yollar axtarardım,” o, onu 21 il ailəsindən məhrum etməyən fərqli bir yol axtarmaq barədə əlavə edir.
O, 13 oktyabrda ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə Həmas və İsrail arasında Qəzzada əldə edilmiş atəşkəs razılaşması çərçivəsində İsrail tərəfindən azad edilən 250 yüksək profilli məhbusdan biri idi.
Həmas tərəfindən girov götürülmüş İsrail vətəndaşları, BMT-nin məlumatına görə, əksəriyyəti İsrail tərəfindən Qəzzadan “yoxa çıxarılmış” təxminən 2000 Fələstinli məhbus qarşılığında azad edilib.
Basim Khandakji azadlığa çıxdığı gecəni “dəhşətli” kimi təsvir edib, əlavə edib ki, “azadlıq anının nəhayət gəldiyini bildiyi” üçün bədəni titrəyirdi.
Həbsxana qapılarından keçib avtobusunun Nablusa doğru deyil, cənuba getdiyini görəndə, tam azadlığının bir qədər də gecikəcəyini başa düşdü.
“Vətənindən sürgün edilmək yandırıcı, ağrılı bir hissdir,” o deyib. “İlk sevincim, ilk kədərim və ilk arzularım hamısı Nablus şəhərimdə idi.”
“Fələstinlilər, digərlərindən fərqli olaraq, vətənlərində yaşamırlar – vətənləri onların içində yaşayır,” o deyib.
Hələlik Basim Khandakji yazmağa davam edəcək və həbsdə olarkən İsrailşünaslıq üzrə magistr dərəcəsi aldıqdan sonra doktorluq dərəcəsi almağı planlaşdırır.
Ailəsi Misirdə onunla birləşmək üçün çarəsizcə mübarizə aparır, lakin dəfələrlə İsrail tərəfindən əngəllənirlər.
“Hələ də ümid edirəm ki, gələn dövrdə anamı qucaqlamağa imkan verən bəşəri bir ədalət olacaq,” o deyir.
“Azad edilmiş bir məhbus kimi deyil – sadəcə, uşaqlıq ətrini anasının qollarında axtaran bir uşaq kimi.”
