İran ABŞ-ın Nüvə Sınaqları Planını İkiüzlülükdə İttiham Edir
İranın Xarici İşlər Naziri Abbas Əraqçı ABŞ prezidenti Donald Trampın Pentaqonun nüvə sınaqlarına yenidən başlaması ilə bağlı çağırışlarını “reqressiv” və məsuliyyətsiz addım kimi qınayıb. Əraqçı cümə axşamı X sosial şəbəkəsində etdiyi paylaşımda bildirib ki, “Müdafiə Departamentini ‘Müharibə Departamenti’ olaraq yenidən adlandıran, nüvə silahına malik bir zorba dövlət atom silahlarının sınaqlarına yenidən başlayır.” O əlavə edib: “Eyni zorba dövlət İranın dinc nüvə proqramını şeytanlaşdırır və beynəlxalq hüququ kobud şəkildə pozaraq təhlükəsizlik təminatı altında olan nüvə obyektlərimizə əlavə zərbələr endirməklə hədələyir.”
Prezident Trampın Qərarının Arxa Planı
Prezident Tramp sürpriz açıqlamasını cümə axşamı “Truth Social” platformasında yayımlayıb. Bu, onun Cənubi Koreyada Asiya-Sakit Okean İqtisadi Əməkdaşlığı (APEC) sammiti çərçivəsində Çin prezidenti Si Cinpinlə görüşündən qısa müddət əvvəl baş verib. Tramp Pentaqona Rusiya və Çin kimi digər ölkələrlə “bərabər əsaslarla” nüvə sınaqlarına dərhal yenidən başlamaq barədə göstəriş verdiyini bildirib. Onun sözlərinə görə, Rusiya və Çinin nüvə silahı arsenalı “beş il ərzində” ABŞ-ınkı ilə eyniləşəcək. Nüvə təhlükəsizliyi üzrə ekspert Ankit Panda hesab edir ki, Trampın qərarı Vaşinqtonun İranla davam edən nüvə mübahisəsindən daha çox Rusiya və Çinin son addımlarına cavab ola bilər.
Bu həftə Rusiya prezidenti Vladimir Putin Moskvanın “Poseidon” nüvə enerjisi ilə işləyən super torpedosunu sınaqdan keçirdiyini elan edib. Bundan əvvəl isə ayın əvvəlində yeni “Burevestnik” nüvə enerjili qanadlı raketləri sınaqdan keçirilmişdi. Çin də sentyabr ayında keçirilən hərbi paradda “Dongfeng-5” nüvə başlığı daşıya bilən qitələrarası ballistik raket kimi yeni və modifikasiya edilmiş nüvə silah sistemlərini nümayiş etdirərək öz nüvə qüdrətini göstərib.
Beynəlxalq Müqavilələr və Tarixi Kontekst
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məlumatına görə, Rusiya və Çin onilliklərdir ki, yeraltı, sualtı və ya yerüstü nüvə partlayışı kimi müəyyən edilən nüvə sınaqları həyata keçirməyiblər. Nüvə sınaqları 1996-cı il Hərtərəfli Nüvə Sınaqlarının Qadağan Edilməsi Müqaviləsi ilə qadağandır. ABŞ, Çin və İran bu müqaviləni imzalasa da, ratifikasiya etməyiblər, Rusiya isə 2023-cü ildə ratifikasiyasını geri çəkib. Moskva sonuncu nüvə sınağını 1990-cı ildə SSRİ dövründə, Çin isə 1996-cı ildə həyata keçirib. Böyük Britaniyanın sonuncu nüvə sınağı 1991-ci, ABŞ-ın 1992-ci, Fransanın isə 1996-cı ildə olub. Son iyirmi ildə yalnız Şimali Koreya nüvə sınaqları keçirib, son sınağı 2017-ci ildə baş tutub.
Nüvə təhlükəsizliyi üzrə ekspert Trevor Findlay qeyd edir ki, Trampın hansı növ sınaqlara istinad etdiyi aydın deyil. O güman edir ki, ABŞ prezidenti Şimali Koreya və Rusiyanın açıq şəkildə etdiyi kimi, nüvə başlığı daşıya bilən raketlərin buraxılışlarını nəzərdə tutur. Bu sınaqlarda adətən faktiki nüvə döyüş başlığı olmur, əvəzində maket istifadə edilir və nüvə partlayışı baş vermir. ABŞ öz raketlərini dövri olaraq sınaqdan keçirir, lakin Şimali Koreya və Rusiya kimi buna böyük bir əhəmiyyət vermir.
İranın Nüvə Proqramına Dair Mövqeyi
Prezident Tramp, öz növbəsində, İranın nüvə proqramının tamamilə ləğv edilməsini tələb edərək Tehranın nüvə silahı əldə etməsini istəmədiyini bildirib. İyun ayında ABŞ və İsrail İranın hərbi və nüvə obyektlərinə hava zərbələri endirərək bu ölkənin irəliləməsini yavaşlatmağa çalışıblar. İran isə nüvə proqramının yalnız mülki məqsədlər üçün olduğunu iddia edir və heç vaxt nüvə sınağı keçirmədiyini vurğulayır. Carnegie Endowment-dan Panda bildirib ki, İran heç vaxt nüvə sınağı keçirməyib və davamlı olaraq nüvə bombası düzəltmək niyyətində olmadığını bildirir. O əlavə edib: “İranın ciddi sayıla biləcək yeganə şeyi yüksək zənginləşdirilmiş urandır. Vəssalam. Hətta nüvə ballistik raketi də sınaqdan keçirməyiblər.”
Beynəlxalq hüququn prinsiplərinə sadiq qalan İran, nüvə məsələsində şəffaflığı qoruduğunu bəyan edir.



