İranın Müdafiə Naziri Gərginliklərin Ardınca Çinə Səfər Etdi
İranın müdafiə naziri Əziz Nasirzadə, ölkəsinin diplomatik və iqtisadi tərəfdaşı olan Çinə ilk xarici səfərini gerçəkləşdirib. Bu səfər, İsraillə 12 gün davam edən və ABŞ-ı da qısa müddətə regional münaqişəyə cəlb edən toqquşmanın ardınca baş tutub.
Çin dövlət mediasının məlumatına görə, Əziz Nasirzadə, Pekin və Moskvanın ABŞ-ın dəstəklədiyi bloklara alternativ beynəlxalq birliklər yaratmağa çalışdığı bir dövrdə əhəmiyyəti artan Çin və Rusiya liderliyindəki regional təhlükəsizlik təşkilatı olan Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) görüşündə iştirak edən doqquz müdafiə nazirindən biridir.
İki günlük toplantı çərşənbə günü Çinin sahil şəhəri Qingdaoda başlayıb. Bu görüş, İran və İsrail arasında günlərdir davam edən hava hücumlarının, həmçinin ABŞ-ın üç İran nüvə obyektinə endirdiyi zərbələrin ardından atəşkəsin elan olunmasından bir gün sonra baş tutub.
ŞƏT görüşü, Haaqada NATO liderlərinin iclası ilə eyni vaxta təsadüf edib. Həmin iclasda ABŞ prezidenti Donald Tramp ABŞ-ın potensial nüvə sazişi ilə bağlı “gələn həftə” İranla görüşəcəyini bildirib.
Pekinin növbəli ŞƏT sədrliyi çərçivəsində təşkil etdiyi bu toplantı, Çinin əsas beynəlxalq oyunçu rolunu vurğulayır. Bu, Çinin İran-İsrail gərginliyi zamanı əsasən kənarda qalmasına baxmayaraq, Tehranın Pekinlə münasibətlərinə verdiyi əhəmiyyəti də göstərir.
Çinin müdafiə naziri Donq Cun çərşənbə günü iştirakçı ölkələrə etdiyi çıxışda İran-İsrail gərginliyinə birbaşa toxunmayıb. Lakin o, Çini qlobal təhlükəsizlik üçün alternativ baxışa malik bir ölkə kimi təqdim etməyə çalışıb.
Donq, Pekinin adətən ABŞ-ı tənqid etmək üçün istifadə etdiyi dilə müraciət edərək, “Unilateralizm və proteksionizm artır, hegemonluq, yüksək səviyyəli və qısasçı hərəkətlər beynəlxalq nizamı ciddi şəkildə pozur, bu praktikaları xaos və zərərin ən böyük mənbələrinə çevirir” deyib.
Çinin müdafiə naziri, Çin və Rusiyadan əlavə, Hindistan, İran, Pakistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Özbəkistan və Belarusun daxil olduğu Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı ölkələrini koordinasiyanı gücləndirməyə, “beynəlxalq ədalət və vicdanı müdafiə etməyə” və “qlobal strateji sabitliyi qorumağa” çağırıb.
Çinin rəsmi xəbər agentliyi Sinhuanın məlumatına görə, iştirakçı ölkələr “hərbi əməkdaşlığı möhkəmləndirmək və inkişaf etdirmək üçün güclü istək” ifadə ediblər.
Xinhua həmçinin İranın müdafiə naziri Nasirzadənin “Çinə İranın qanuni mövqeyini anladığı və dəstəklədiyi üçün minnətdarlığını” bildirdiyini qeyd edib.
Nazir, Çinin “ədaləti qorumağa davam edəcəyinə və cari atəşkəsi qorumaqda, regional gərginliyi azaltmaqda daha böyük rol oynayacağına” ümid etdiyini vurğulayıb.
Pekin və İran-İsrail Gərginliyi
Çin rəsmiləri İsrailin 13 iyun 2025-ci ildə İrana qarşı görünməmiş hücumunu qınayıb. Bu hücum, yüksək səviyyəli hərbi liderlərin məhv edilməsinə və son münaqişəyə səbəb olmuşdu. ABŞ-ın sonrakı bombardmanları da eyni şəkildə pislənilib. Çin atəşkəsi dəstəkləyib və Vaşinqtonun münaqişəyə müdaxiləsini “beynəlxalq nüvə silahlarının yayılmaması rejiminə ağır zərbə” kimi tənqid edib.
İranın əsas diplomatik və iqtisadi dəstəkçisi olan Pekin, son illərdə əməkdaşlığı daha da dərinləşdirmək üçün addımlar atıb, o cümlədən birgə dəniz təlimləri keçirib. Çin rəsmiləri uzun müddətdir ABŞ-ın İrana tətbiq etdiyi sanksiyalara qarşı çıxır və ABŞ-ın 2015-ci il İran nüvə sazişindən çıxmasını tənqid edirlər.
Çin, uzaq ara İranın ən böyük enerji alıcısı olaraq qalır, baxmayaraq ki, 2022-ci ildən bəri rəsmi gömrük məlumatlarında İran neft alışını bildirməyib. CNN-in məlumatına görə, raket yanacağı istehsalı üçün lazım olan Çin istehsalı kimyəvi maddələr son aylarda İrana çatdırılıb.
Analitiklər bildirir ki, son günlərdə Çin diplomatik səylərindən kənara çıxaraq münaqişəyə daha çox qarışmaq istəməyib. Əksinə, vəziyyətdən istifadə edərək özünü məsuliyyətli qlobal oyunçu, ABŞ-ı isə sabitlik pozucu qüvvə kimi göstərməyə çalışıb.
Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının Genişlənməsi
2001-ci ildə Çin, Rusiya, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan və Özbəkistan tərəfindən terrorizmlə mübarizə və sərhəd təhlükəsizliyini təşviq etmək məqsədilə qurulan Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı, Pekin və Moskvanın onları sıxışdıran ABŞ ittifaq sisteminə qarşı çıxmaq üçün ortaq ambisiyaları sayəsində son illərdə böyüyüb.
Birlik bir ittifaq olmasa da, qrup “regionda sülhü, təhlükəsizliyi və sabitliyi qorumaq və təmin etmək üçün birgə səylər göstərmək” məqsədi daşıyır. Bu, qlobal sistemdə beynəlxalq təhlükəsizlik mühitinin formalaşmasında müstəqil yanaşmaların inkişafına şərait yaradır.
Lakin ŞƏT, Pakistan və Hindistan kimi üzvlər arasında üst-üstə düşən maraqlar və ziddiyyətlər, həmçinin Çin və Hindistan arasında uzun müddətdir davam edən sərhəd gərginlikləri səbəbindən uzun müddətdir məhdud hesab olunur. Bu ilin əvvəlində Pakistan və Hindistan arasında şiddətli toqquşma yaşanıb.
Hindistanın müdafiə naziri Racnat Sinq də Qingdao görüşündə iştirak edib. Bu, iki ölkə arasında 2020-ci ildə baş vermiş ölümcül sərhəd toqquşmasından sonra Hindistan müdafiə nazirinin Çinə ilk səfəridir.
24 saat
