ABŞ Prezidenti Trampın əmri ilə İrandakı Nüvə Obyektlərinə Zərbələr
Əl-Cəzirə telekanalının “NewsFeed” proqramının 22 iyun 2025-ci il tarixli məlumatına əsasən, ABŞ prezidenti Donald Tramp Birləşmiş Ştatların hərbi qüvvələrinə İrandakı üç nüvə obyektinə hava zərbələri endirmək barədə sərt əmr verib. Bu hərbi addım, ABŞ-ın İsrailin İrana qarşı davam edən müharibəsinə aktiv şəkildə qoşulması kimi qiymətləndirilir. Tehran rəsmiləri bu hücumu qətiyyətlə pisləyərək, onu beynəlxalq hüququn kobud şəkildə pozulması kimi dəyərləndirib.
Hücumun Detalları və Strateji Əhəmiyyəti
Pentaqon tərəfindən hədəf alınan konkret nüvə obyektləri barədə ətraflı məlumat verilməsə də, bu zərbələrin Tehranın nüvə proqramına ciddi zərbə vurmaq və regiondakı strateji balansda dəyişiklik yaratmaq məqsədi daşıdığı bildirilir. ABŞ-ın bu müdaxiləsi, illərdir davam edən gərginliyi yeni və daha təhlükəli müstəviyə çıxarıb. Regionda yaranmış vəziyyət, xüsusilə də İsrail-Tehran qarşıdurmasının fonunda, böyük narahatlıqlara səbəb olub.
İranın Reaksiyası və Beynəlxalq Hüquq Çərçivəsi
İran Xarici İşlər Nazirliyi ABŞ-ın bu hərbi əməliyyatını ölkənin suverenliyinə və ərazi bütövlüyünə birbaşa təcavüz hesab edərək kəskin şəkildə qınayıb. Bəyanatda vurğulanır ki, bu cür birtərəfli hərəkətlər beynəlxalq hüquq normalarına ziddir və regionda onsuz da kövrək olan sabitliyi ciddi təhdid altında qoyur. Tehran, bu təxribata qarşı müvafiq cavab tədbirləri görəcəyini bəyan edib.
Müharibənin Gələcək Perspektivləri
ABŞ-ın İsrailin tərəfində bu cür açıq hərbi müdaxiləsi, Yaxın Şərqdəki münaqişənin miqyasını əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirmək potensialına malikdir. Beynəlxalq ictimaiyyət gərginliyin eskalasiyasının qarşısını almaq üçün tərəfləri təmkinə çağırsa da, vəziyyət getdikcə daha da mürəkkəbləşir. Regionda baş verən bu hadisələr fonunda, beynəlxalq təşkilatlar və diplomatik dairələr narahatlıqlarını ifadə edərək, Yaxın Şərqdəki vəziyyəti yaxından izləyir.
İran Nüvə Obyektlərinə ABŞ Hücumu: Tehranın Sərt Etirazı
2025-ci il iyunun 22-də yayımlanan məlumata görə, ABŞ-ın İranın nüvə obyektlərinə həyata keçirdiyi hərbi hücum Tehranda böyük əks-səda doğurub. İranın Xarici İşlər naziri Abbas Araqçı bu addımı beynəlxalq hüququn “qəddar, ciddi və görünməmiş pozuntusu” kimi sərt şəkildə qınayıb.
ABŞ Hücumu Beynəlxalq Hüququn Pozulması Kimi
Al Jazeera telekanalının “NewsFeed” proqramında dərc olunan bəyanata görə, İranın yüksək rütbəli diplomatı ABŞ-ın nüvə obyektlərinə qarşı hərbi əməliyyatını pisləyərək, Vaşinqtonun beynəlxalq normaları kobud şəkildə tapdaladığını vurğulayıb. Araqçı bildirib ki, bu cür əməllər regionda gərginliyi artırmaqla yanaşı, dünya ictimaiyyətinə qarşı qeyri-məsul bir davranışdır və dərhal dayandırılmalıdır.
Tramp Administrasiyasına Qarşı Ciddi İttihamlar
Xarici İşlər naziri çıxışında ABŞ prezidenti Donald Tramp administrasiyasını İsraillə əməkdaşlıq edərək İranın suverenliyini pozmaqda ittiham edib. O, Vaşinqton və Təl-Əvivin bu addımlarının beynəlxalq arenada ciddi nəticələrə səbəb olacağını qeyd edib. Araqçı, bu gizli əməkdaşlığın İranın daxili işlərinə kobud müdaxilə olduğunu və ölkəsinin ərazi bütövlüyünə birbaşa təhdid yaratdığını xüsusi olaraq vurğulayıb.
Tehranın Qətiyyətli Mövqeyi: Ərazi Bütövlüyü Qorunacaq
Abbas Araqçı bəyanatının sonunda İranın öz ərazisini “bütün mümkün vasitələrlə” müdafiə edəcəyini qətiyyətlə bildirib. O, Tehranın milli təhlükəsizliyini təmin etmək üçün heç bir addımdan çəkinməyəcəyini və hər cür təxribata qarşı qətiyyətli şəkildə duracağını ifadə edib. Bu bəyanat regionda mövcud gərginliyin daha da artacağı ehtimalını gündəmə gətirib.
Sanki dünən idi ki, Amerika Birləşmiş Ştatlarının (ABŞ) prezidenti Donald Tramp İranın nüvə məsələsinə “diplomatik həll yolu” tapmaq üçün səylərini davam etdirirdi.
İndi isə ABŞ, İsrailin İrana qarşı qanunsuz hücumuna qoşularaq, şənbə günü İranın üç nüvə obyektinə zərbələr endirdi. Donald Tramp bu əməliyyatı “çox uğurlu hücum” kimi qələmə verib.
CNN-in dramatik şəkildə ifadə etdiyi kimi, “2025-ci ilin iyun ayının bu yay gecəsi Yaxın Şərqin əbədi dəyişdiyi an kimi xatırlana bilər; İsraildən nüvə məhv olma qorxusunun götürüldüyü; İranın gücünün neytrallaşdırıldığı və Amerikanın gücünün yüksəldiyi an.”
Əlbəttə ki, “nüvə məhv olma qorxusu” İsrailin İrana indiki hücumları ilə heç bir əlaqəsi olmayan bir iddiadır. ABŞ mediasında bu hücumlar hərbi və nüvə obyektlərini hədəf alan əməliyyat kimi təqdim edilsə də, nəticədə yüzlərlə mülki şəxs qətlə yetirilib. Qurbanlar arasında Tehran şəhərində ailəsi ilə birlikdə yuxuda ikən həyatını itirən 23 yaşlı şairə Pərnia Abbasi də var.
Netanyahunun Fürsət Müharibəsi
İsrailin zorakılıqlarını müdafiə etməyə çalışanlardan başqa hər kəsə gün kimi aydındır ki, İrana qarşı həyata keçirilən bu hücumlar İsrailin Baş naziri Binyamin Netanyahu üçün sadəcə bir fürsət müharibəsidir. O, İranın nüvə obyektlərinə qarşı kampaniyası ilə bir neçə məqsədə nail olmağa çalışır.
Qəzza zolağında acından ölən fələstinlilərin gündəlik olaraq qida və digər yardımlar axtararkən qətlə yetirildiyi, İsrailin davam edən soyqırımından dünyanın diqqətini yayındırmaqla yanaşı, Netanyahu öz ölkəsində qarşılaşdığı saysız-hesabsız korrupsiya ittihamlarından da diqqəti yayındırmağı bacarıb.
Bundan əlavə, İrana qarşı müharibə israillilər arasında olduqca populyardır ki, bu da daxili müxalifətlə üzləşən baş nazir üçün böyük siyasi xal deməkdir.
Donald Trampın əvvəlki diplomatik israrı təbii olaraq Netanyahunu ciddi şəkildə narahat etmişdi, lakin vəziyyət indi prezidentin “İranın nüvə obyektlərini yerlə-yeksan etdiyini” bəyan etdiyi iyun gecəsi bombardmanı ilə “düzəldilib”.
ABŞ-İran Münasibətlərinin Tarixi Fonu
Əlbəttə, İran uzun müddətdir ki, ABŞ-ın hədəfindədir və bir çox establişment nümayəndəsi bu ölkəni yerlə-yeksan etmək perspektivi ilə “ağız sulandırıb”. Bəziləri isə bunu daha açıq şəkildə ifadə edib, məsələn, BMT-də ABŞ-ın keçmiş səfiri və Donald Trampın ilk administrasiyasında qısa müddətə milli təhlükəsizlik müşaviri olmuş Con Bolton 2015-ci ildə “Nyu York Tayms” qəzetinin rəy səhifələrində aşağıdakı məsləhəti vermişdi: “İranın Bombasını Dayandırmaq Üçün, İranı Bombalayın”.
ABŞ-ın “qeyd qəzeti”nin redaktorlarının beynəlxalq hüququn açıq şəkildə pozulması çağırışını dərc etməkdən göz qırpmaması, İranın ABŞ cəmiyyətində və mediasında nə dərəcədə şeytanlaşdırıldığını göstərir. Xatırlayaq ki, 2002-ci ildə o zamankı ABŞ prezidenti Corc Buş İranı İraq və Şimali Koreya ilə birlikdə məşhur “şər oxu”na daxil etmişdi.
Lakin ABŞ imperializminin daimi tikanı olmaqdan başqa, İranın davranışları müəyyən digər beynəlxalq aktorlardan – məsələn, ABŞ-ın özündən – daha az “şər” olmuşdur. Məsələn, hazırda on milyardlarla dollar dəyərində soyqırımı maliyyələşdirən İran deyil.
Nə də ki, son bir neçə onillikdə dünyanın hər yerində insanları bombalayan və ya başqa şəkildə antagonizə edən İran deyil – Latın Amerikasında sağçı dövlət terrorunu dəstəkləməkdən Vyetnamda kütləvi qırğınlar törətməyə qədər.
Bundan əlavə, Orta Şərqdə yeganə gizli nüvə silahı gücü İran deyil, İsraildir. İsrail Nüvə Silahlarının Yayılmaması Müqaviləsini (NPT) imzalamaqdan imtina edib və obyektlərində heç vaxt BMT-nin təhlükəsizlik tədbirlərinə icazə verməyib.
ABŞ-ın İrandakı Zülmə Dəstəyi
İran hökumətinin “zülmkar” təbiətini əsas gətirərək İrana qarşı hücumları alqışlayanlar, ABŞ-ın bu ölkədə zülmü necə qızışdırdığını nəzərdən keçirməlidirlər. 1953-cü ildə CIA İranın demokratik yolla seçilmiş lideri Məhəmməd Musaddıqə qarşı çevriliş təşkil etdi və bu da işgəncəyə meylli şahın uzunmüddətli hakimiyyətinə yol açdı.
Tarixçi Ervand Abrahamian özünün “Müasir İranın Tarixi” adlı kitabında qeyd edir: “Silah tacirləri zarafat edirdilər ki, şah onların təlimatlarını digər kişilərin “Playboy” oxuduğu kimi oxuyurdu.” Həqiqətən də, şahın ABŞ silahlarına olan obsesiv marağı onun terrorla idarəçiliyinə çox kömək etdi ki, bu da 1979-cu il İran İnqilabı ilə sona çatdı. Bəs Donald Trampın indi bombaladığı İranın nüvə proqramı? O da məhz həmin şah tərəfindən başlanmışdı.
İndi, yəqin ki, silah tacirləri iyun ayının bu yay gecəsində baş verənlərdən və Yaxın Şərqdə gərginliyin ümumi artmasından heç də narahat deyillər. Netanyahu isə Donald Trampa İranın “ABŞ-ın qorxunc və haqlı gücü ilə” hədəflənməsi barədə “cəsarətli qərarına” görə təşəkkür edib.
Netanyahunun sözlərinə görə, Donald Trampın hərəkəti “tarixi dəyişəcək” – sanki dünyanı daha çox müharibə üçün təhlükəsiz etmək yeni bir şeymiş kimi. ABŞ mediası suveren bir millətə qarşı qanunsuz hücumları əsaslandırmağa çalışarkən, iki ağır nüvə silahına malik ölkənin nüvə “təhdidlərini” tənzimləmək üçün hərəkətə keçməsinin məkrli riyakarlığını şişirtmək olmaz.
Özünü spontan və manik davranışları ilə fəxr edən Donald Trampın növbəti addımının nə olacağını təxmin etmək çətindir. Amma əmin olun ki, nə olursa olsun, silah sənayesi yaxın zamanda ac qalmayacaq.
Bu məqalədə ifadə olunan fikirlər müəllifin özünə aiddir və “Al Jazeera”nın redaksiya mövqeyini əks etdirmir.
Al Jazeera telekanalının “NewsFeed” proqramının məlumatına görə, ABŞ-ın üç nüvə obyektinə, o cümlədən Fordou təsisatına qarşı həyata keçirdiyi görünməmiş hücumdan sonra İran İsrailə ilk cavab zərbələrini endirib. Bu hərbi addım regionda gərginliyi pik həddə çatdırıb. Hadisə 2025-ci il iyunun 22-də qeydə alınıb.
ABŞ Hücumu və Tehranın Reaksiyası
Bu əməliyyat, ABŞ-ın İrandakı üç strateji nüvə obyektinə, xüsusən də Fordou təsisatına qarşı reallaşdırdığı misilsiz hərbi müdaxilədən sonra baş verib. Tehran rejimi bu hərəkəti özünün suverenliyinə qəsd kimi qiymətləndirərək dərhal cavab tədbirləri görməyə başlayıb. Hər iki tərəf arasında gərginlik son həddə çatıb.
İsraildəki Vəziyyət və Tələfatlar
İranın İsrailə endirdiyi bu cavab zərbələri nəticəsində İsrailin mərkəzi bölgələrində ən azı 11 nəfər yaralanıb. İşğal altındakı Şərqi Qüds və Təl-Əviv şəhərlərində isə hava həyəcan siqnalları səslənib, bu da əhalinin təşvişinə səbəb olub. Vəziyyət beynəlxalq ictimaiyyətin diqqət mərkəzindədir.
Orta Şərqdə Gərginlik Zirvədə: İran və İsrail Qarşılıqlı Raket Atəşi Açıb
ABŞ-ın İranın əsas nüvə obyektlərini bombalamasından sonra İran və İsrail arasında raket atışmaları baş verib ki, bu da Orta Şərqdə gərginliyi dramatik şəkildə artırıb. Bu, İran və İsrail arasındakı on illərdir davam edən soyuq müharibənin isti fazaya keçidinin ən bariz göstəricisidir.
ABŞ-ın Nüvə Obyektlərinə Zərbəsi və İranın Cavabı
İran bazar günü iki ardıcıl, hər biri 27 raketdən ibarət hücum həyata keçirərək, İsrailin əsas Ben Qurion hava limanını, tədqiqat müəssisələrini və komanda mərkəzlərini hədəf alıb. İranın dövlət xəbər agentliyi bildirib ki, hücumlar Tel-Əviv yaxınlığında yerləşən bu ərazilərə yönəldilib. Bütün İsraildə həyəcan siqnalı səsləri eşidilib, milyonlarla insan təhlükəsiz otaqlara və sığınacaqlara qaçıb. Təl-Əviv kimi ticarət mərkəzlərinin, eləcə də Qüds, Hayfa və ölkənin digər hissələrində partlayışlar və raketlərin qarşısının alınması müşahidə olunub. İsrailin təcili yardım işçilərinin məlumatına görə, ən azı 20 nəfər yaralanıb. Əmmandan xəbər verən Al Jazeera-nın müxbiri Nour Odeh bildirib ki, “bu, ilk dəfədir ki, iki raket zərbəsi bu cür sıx ardıcıllıqla baş verir. Adətən, hər zərbə arasında saatlar olur, bu dəfə isə yarım saatdan az vaxt keçib”. Bu vəziyyət İran və İsrail arasında yaranmış yeni hərbi dinamikanı əks etdirir.
İsraildə Vəziyyət və Genişmiqyaslı Zərər
Hədəf alınan ərazilər Suriyadakı işğal olunmuş Qolan Təpələrindən Yuxarı Qalileyə, Şimali və Mərkəzi İsrailə qədər geniş bir coğrafiyanı əhatə edib. Nour Odeh-in sözlərinə görə, 10 ayrı nöqtə ya birbaşa raketlərdən, ya da böyük qəlpələrdən zərər görüb. O, “xüsusilə Tel-Əviv bölgəsində və Hayfada böyük dağıntılar var” deyə vurğulayıb. Tel-Əvivdən və şimalda yerləşən Hayfadan yayılan videolarda xilasedici qrupların dağıntılar arasında işlədiyi, bəzi mənzillərin tamamilə dağıldığı, küçələr boyu əzilmiş avtomobillərin olduğu və tibb işçilərinin partladılmış evlər sırasından yaralıları təxliyə etdiyi görünür. İsrail ordusu Hayfada niyə hava hücumu xəbərdarlığı siqnalının verilmədiyini araşdırdığını bildirib. İsrail həmçinin Qərbi İranda “hərbi hədəflərə” qarşı yeni bombardman dalğası həyata keçirib. İsrail hərbçiləri daha əvvəl bildirmişdi ki, onların zərbələri İranın raket buraxılış qurğularını məhv edib və əsgərləri hədəf alıb. Bütün bu hadisələr İran və İsrail arasındakı münaqişənin dərinləşdiyini göstərir.
ABŞ və İranın Gərgin Bəyanatları
Bu son raket mübadiləsi ABŞ-ın İranın Natanz, İsfahan və Fordoudakı nüvə obyektlərini bombalamasından sonra baş verib. ABŞ prezidenti Donald Tramp hücumların hər üç obyekti “darmadağın etdiyini” bildirib. Tramp qeyd edib ki, İranın gələcəyi “ya sülh, ya da faciə”dir və vurulacaq bir çox başqa İran hədəfi var. “Əgər sülh tezliklə gəlməzsə, biz bu hədəflərə dəqiqlik, sürət və bacarıqla zərbələr endirəcəyik,” deyə o vurğulayıb. İran öz növbəsində özünü müdafiə etmək üçün “bütün variantları” saxladığını bildirib və əgər ABŞ müharibəyə qoşularsa, bunun “əbədi nəticələri” olacağı barədə xəbərdarlıq edib. Bu bəyanatlar İran və İsrail arasındakı gərginliyi daha da artırır.
İran Xarici İşlər Nazirliyi ABŞ-ın onun nüvə obyektlərinə hücumlarını beynəlxalq hüququn “kobud və görünməmiş pozulması” kimi pisləyib. Nazirlik bildirib ki, dünya ABŞ-ın diplomatik prosesin ortasında diplomatiyaya xəyanət edərək İsrailin “aqressiv hərəkətini” dəstəklədiyini və indi “İrana qarşı təhlükəli müharibə” apardığını unutmamalıdır. Əlavə edilib ki, artıq aydın olub ki, ABŞ “heç bir qayda və etikaya riayət etmir və soyqırımçı və işğalçı rejimin məqsədlərinə çatmaq üçün heç bir qanunsuzluq və cinayətdən çəkinmir”. Bu, İran və İsrail arasındakı münaqişəni beynəlxalq hüquq müstəvisinə daşıyır.
Hava Məkanı Məhdudiyyətləri və Beynəlxalq Həssaslıq
Bu arada, İsrail hava limanı idarəsi bildirib ki, İranla müharibə nəticəsində xaricdə qalan minlərlə vətəndaşını geri qaytarmaq üçün bazar günü GMT vaxtı ilə saat 11:00-dan etibarən hava sahəsini müvəqqəti olaraq açacaq. Ben Qurion Hava Limanı “Təhlükəsiz Qayıdış Əməliyyatı” çərçivəsində saat 14:00-dan 20:00-a qədər enişlər üçün açıq olacaq. FlightRadar24 saytının məlumatına görə, ABŞ-ın İranın nüvə obyektlərinə hücumlarından sonra əksər aviaşirkətlər Orta Şərqin böyük hissəsindən yayınmağa davam edir. Bu vəziyyət, İran və İsrail arasında davam edən gərginlik fonunda regionda ümumi təhlükəsizlik narahatlıqlarını artırır.
Regionda Gərginlik Yüksəlir: İsrailə İran Raket Hücumları
ABŞ-ın İranın əsas nüvə obyektlərinə zərbələr endirməsindən bir neçə saat sonra Tehran rejimi İsrailə kütləvi raket hücumları həyata keçirib. Bazar günü sahil şəhəri Təl-Əvivdə və paytaxt Qüdsdə güclü partlayış səsləri eşidilib. İsrail hərbi qüvvələri ölkəyə doğru gələn İran raketləri barədə məlumat verdikdən dərhal sonra hava hücumundan müdafiə sistemlərini işə salıb.
Zərərlər və İlkin Hesabatlar
İsrail şəhərlərində təhlükə sirenləri səslənib. Xilasetmə xidmətlərinin və yerli media orqanlarının məlumatına görə, ilkin olaraq ən azı 20 nəfər müxtəlif dərəcəli xəsarətlər alıb. İsrail polisi şimaldakı Hayfa limanı yaxınlığında “silah qalıqlarının aşkarlandığını” bildirib. Yerli orqanlar təcili yardım qruplarının qeydə alınan “qəza yerinə” cəlb olunduğunu təsdiqləyib. İranın hədəf aldığı ərazilər arasında Təl-Əviv, Hayfa və cənub şəhəri Beer-Şeva tez-tez qeyd olunur.
Hərbi Senzura və Son Rəqəmlər
Zərbələrlə bağlı məlumatların yayılması İsraildə ciddi hərbi senzura qaydalarına tabedir. Rəsmi açıqlamalara görə, iyunun 13-də müharibənin başlanmasından bəri ölkə ərazisində rəsmi olaraq ən azı 50 zərbə qeydə alınıb və 25 nəfər həlak olub.
ABŞ-İran Gərginliyi və Radiasiya Səviyyəsi
Bu hadisələr, ABŞ prezidenti Donald Trampın Birləşmiş Ştatların İsfahan, Fordou və Nətənzdəki İran nüvə obyektlərini “tamamilə məhv etdiyini” iddia etməsindən sonra İranın “daimi nəticələr” olacağı barədə xəbərdarlığı fonunda baş verir. Eyni zamanda, İranın Milli Nüvə Təhlükəsizliyi Sistemi Mərkəzi və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının nüvə nəzarəti orqanı olan Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentlik (AEBA), ABŞ-ın zərbələrindən sonra ərazidə radiasiya səviyyələrində heç bir artımın qeydə alınmadığını bildiriblər.
Pakistan Ordusu Rəhbəri Asim Munirin ABŞ Prezidenti Donald Trampla Tarixi Görüşü
İslamabad, Pakistan – Pakistanın Ordu Qərargah rəisi, General-leytenant Asim Munir ABŞ Prezidenti Donald Trampla Ağ Evdə misli görünməmiş təkbətək görüş keçirib. Pakistan hərbi rəsmilərinin məlumatına görə, iki lider iki saatdan çox söhbət edib.
Pakistan hərbçilərinin media qanadı olan Hərbi Xidmətlərarası İctimaiyyətlə Əlaqələr (ISPR) tərəfindən cümə axşamı yayılan bəyanatda bildirilib ki, əvvəlcə bir saat nəzərdə tutulan görüş Nazirlər Kabineti otağında nahar zamanı baş tutub, daha sonra Oval Ofisdə davam etdirilib.
ISPR-in məlumatına görə, çərşənbə günü baş tutan görüşdən sonra Munir, may ayında Hindistan və Pakistan arasında dörd günlük münaqişədən sonra iki nüvə silahına malik qonşu ölkə arasında atəşkəsin təmin edilməsində ABŞ Prezidenti Donald Trampın səylərinə görə “dərin minnətdarlığını” bildirib. ISPR-ə görə, Tramp da Pakistanın “terrorizm”lə mübarizədə əməkdaşlığını alqışlayıb.
Ağ Ev görüşlə bağlı heç bir bəyanat yaymasa da, qapalı qapılar arxasında və media üçün foto imkanları olmadan keçirilən danışıqlardan sonra ABŞ Prezidenti Donald Tramp jurnalistlərə qısa açıqlama verib. O, Ordu Qərargah rəisinə təşəkkür edərək, onunla görüşməkdən “şərəf duyduğunu” söyləyib.
Vaşinqton və İslamabad arasında illərlə davam edən gərginlikdən sonra əlaqələrdə kəskin yüksəliş vəd edən bu səmimi mühit fonunda, ABŞ Prezidenti Donald Tramp ölkəsinin qoşula biləcəyini bildirdiyi İsrail və İran arasında davam edən hərbi münaqişəyə də toxunub.
ABŞ Prezidenti Tramp qeyd edib ki, pakistanlılar “İranı çox yaxşı, əksər insanlardan daha yaxşı tanıyırlar” və əlavə edib ki, onlar “xoşbəxt deyillər”.
Analitiklər Pakistan üçün bu şərhin, İslamabadın canfəşanlıqla arzuladığı ABŞ ilə əlaqələrin bərpası üçün iki əsas çətinliyin olacağını vurğuladığını bildiriblər. Onların fikrincə, İran və İsraillə hazırkı böhran Pakistanı diplomatik tarazlıq saxlamağa məcbur edəcək. İslamabadın Çinlə sıx münasibətləri də Pakistanı müxtəlif istiqamətlərə çəkə bilər.
Danışıqların Məzmunu və Əsas İstiqamətləri
ISPR-ə görə, Asim Munir ABŞ Prezidenti Donald Trampla iki ölkə arasında əməkdaşlığı gücləndirmək üçün “iqtisadi inkişaf, mədən və minerallar, süni intellekt, enerji, kriptovalyuta və inkişaf etməkdə olan texnologiyalar” daxil olmaqla bir sıra sahələr barədə danışıb.
Lakin Pakistan hərbçiləri etiraf ediblər ki, iki lider İran və İsrail arasında artan gərginliklə bağlı da “ətraflı müzakirələr” aparıb və İslamabadın məlumatına görə, həm Munir, həm də ABŞ Prezidenti Tramp sülh yolu ilə həllin zəruriliyini vurğulayıblar.
Muniri Pakistannın milli təhlükəsizlik müşaviri, ölkənin əsas kəşfiyyat agentliyi – Hərbi Xidmətlərarası Kəşfiyyatın (ISI) rəhbəri, general-leytenant Asim Malik müşayiət edib.
Amerika tərəfdən isə ABŞ Prezidenti Donald Trampı Dövlət katibi Marko Rubio və prezidentin Yaxın Şərq üzrə baş danışıqçısı Stiv Vitkof müşayiət edib.
Yaxın Şərq İnstitutunun (MEI) baş elmi işçisi Marvin Vaynbaum bildirib ki, nahar zamanı media nümayəndələrinin olmaması “danışığın təbiətinin hər iki tərəfin foto imkanları istəməməsini” göstərir.
Vaynbaum “Əl-Cəzirə”yə bildirib ki, hər iki tərəf “nəyin müzakirə edildiyi barədə çox şeyin açıqlanmasını istəməyib, lakin mənim fikrimcə, ABŞ-ın İranda davam edən vəziyyət zamanı Pakistanın rolunu bilmək istəməsi olub”.
Çərşənbə günü axşam Munir Pakistan səfirliyinin təşkil etdiyi və otuzdan çox beyin mərkəzinin, siyasət institutlarının və diplomatik dairələrin nümayəndələrinin iştirak etdiyi ziyafətdə iştirak edib. “Əl-Cəzirə” bir neçə iştirakçı ilə söhbət edib, onların hamısı Munirin ziyafətdə nə dediklərini müzakirə etmək üçün adlarının gizli saxlanılmasını xahiş edib.
Bir iştirakçı bildirib ki, Munir ABŞ Prezidenti Donald Trampla görüşünün təfərrüatlarını açıqlamasa da, söhbətin “fantastik olduğunu və bundan daha yaxşı keçə bilməyəcəyini” qeyd edib.
Bu şəxsin sözlərinə görə, Munir əlavə edib ki, Pakistanın əvvəlki Co Bayden administrasiyası ilə münasibətləri tarixi olaraq “ən pislərindən” olub.
Digər bir iştirakçı “Əl-Cəzirə”yə bildirib ki, Munir ABŞ-ın “İranla bağlı nə etməli olduğunu bildiyini” söyləyib və Pakistanın “hər bir münaqişənin dialoq və diplomatiya yolu ilə həll oluna biləcəyi” mövqeyini bir daha təsdiqləyib.
ABŞ-Pakistan Münasibətlərində Yüksəliş
Mütəxəssislər bildiriblər ki, hazırda bu görüş Pakistan üçün ABŞ ilə münasibətləri yaxşılaşdırma cəhdində böyük bir qazancdır.
Pakistan 1947-ci ildə müstəqillik qazandığı gündən bəri ABŞ-ın yaxın müttəfiqi olub. Onlar 1979-cu ildə Sovet işğalından sonra Əfqanıstanda və 11 sentyabr terror aktlarından sonra ABŞ-ın Əfqanıstanı işğal etməsindən sonra yenidən sıx əməkdaşlıq ediblər.
ABŞ son iki onillikdə Pakistana 30 milyard dollardan çox yardım göstərsə də, İslamabadı dəfələrlə “ikili oyun” oynamaqda və etibarlı təhlükəsizlik tərəfdaşı olmamaqda ittiham edib.
Pakistan isə öz növbəsində, Vaşinqtonun regional zorakılıq səbəbindən Pakistanın çəkdiyi itkiləri və qeyri-sabitliyi tam şəkildə tanımadan ondan daim “daha çox şey etməsini” tələb etdiyini iddia edib.
Vaşinqtondakı Stimson Mərkəzinin Cənubi Asiya Proqramının direktoru Elizabet Trelkeld bildirib ki, Munirin səfəri ABŞ Prezidenti Donald Tramp administrasiyası dövründə ABŞ-Pakistan əlaqələrində “əhəmiyyətli yüksəlişi” qeyd edir.
O, “Əl-Cəzirə”yə deyib: “ABŞ Prezidenti Trampın xarici siyasətin formalaşmasında mərkəzi rolu və şəxsi əlaqələrə üstünlük verməsi nəzərə alınmaqla, bu səfər General-leytenant Munirə son böhran zamanı qurulmuş əlaqələri möhkəmləndirməyə imkan verib”.
Vaşinqtonda fəaliyyət göstərən təhlükəsizlik siyasəti üzrə mütəxəssis Sahar Xan bildirib ki, görüş əhəmiyyətli olsa da, bu, iki ölkənin “indi dost olduğu” anlamına gəlmir. Lakin bu, “münasibətlərdə yumşalmanın” göstəricisidir.
O əlavə edib ki, ABŞ Prezidenti Donald Tramp qeyri-müəyyən olsa da, Pakistan regional məsələlərlə bağlı qeyri-real tələblərin qarşısını almaq üçün onunla razılığa gəlməyi düşünməlidir.
“Hazırda Munirin ABŞ Prezidenti Tramp administrasiyasına mesajı budur: Pakistana vaxt ayırıb anlayın və ona Hindistan, Çin və ya Əfqanıstan prizmasından baxmağı dayandırın”, – o qeyd edib.
Analitiklər isə bu mesajın yerini tutmasının asan olmayacağını bildiriblər.
Strateji Çətinlik: Çin Faktoru
Çin, Pakistanın dərin iqtisadi, strateji və hərbi əlaqələrə malik olduğu ən kritik tərəfdaşı olaraq qalır. Lakin eyni zamanda, son üç onillikdə Pekinin qlobal fövqəldövlət kimi yüksəlişi onu Vaşinqtonun əsas rəqibinə çevirib.
Sidney Texnologiya Universitetinin Cənubi Asiya təhlükəsizlik tədqiqatçısı Məhəmməd Feysəl bildirib ki, hər iki güclə əlaqələrin idarə edilməsi İslamabadın “heç bir düşərgəyə qoşulmama” siyasətinə sadiqliyini sınayacaq.
Çin, Qərbi Çini Pakistan vasitəsilə Ərəb dənizi ilə birləşdirən böyük infrastruktur layihəsi olan Çin-Pakistan İqtisadi Dəhlizinə (CPEC) 62 milyard dollar sərmayə yatırıb.
Hərbi cəbhədə Pakistan silahlarının 80 faizdən çoxunu Çindən alır və bu məhsulların bəziləri, xüsusilə Çin təyyarələri və raketləri Hindistanla son münaqişədə öz dəyərini göstərib.
“Uzunmüddətli perspektivdə həm [Çin, həm də ABŞ] Pakistan üçün öz növbəsində çox vacibdir”, – Feysəl “Əl-Cəzirə”yə deyib. Və ABŞ və Çin hər biri İslamabadı öz tərəfində görmək istəsə də, Pakistanın hər ikisi tərəfindən axtarılması öz üstünlüyünə malikdir.
O qeyd edib ki, bu, “İslamabada həm Pekin, həm də Vaşinqtonla əməkdaşlığı genişləndirmək üçün əhəmiyyətli diplomatik boşluq verir”.
İran Çətinliyi və Regional Sabitlik
Hazırda əsas infrastrukturu və yüksək rütbəli hərbi və nüvə fiqurlarını hədəf alan şiddətli İsrail hücumu altında olan İran, Pakistan üçün daha bir həssas çətinlik yaradır.
Analitiklər Pakistanın Tehrana yaxınlığının və əlaqələrinin onu ABŞ və İran arasında potensial vasitəçi kimi mövqeləndirdiyini irəli sürüblər.
“Pakistanın vasitəçi rolunu oynaması onun marağındadır. Daxili çətinlikləri nəzərə alınmaqla, qərb sərhədində daha bir rəqibi ödəməyə gücü çatmır”, – Xan deyib.
General-leytenant Asim Munir keçən ay İran hərbi qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi, general-mayor Məhəmməd Baqiri ilə görüş keçirmişdi. General Baqiri 13 iyun 2025-ci il tarixində İsrailin hava zərbəsi nəticəsində həlak oldu. [Əl ilə verilib/Hərbi Xidmətlərarası İctimaiyyətlə Əlaqələr]
Keçən ay Munir Pakistanın Baş naziri Şahbaz Şəriflə birlikdə İrana səfər edib. Səfər zamanı o, İran hərbi qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi, general-mayor Məhəmməd Baqiri ilə görüşüb. Cümə günü İsrailin ilk zərbələr dalğasında Baqiri həlak olan bir neçə hərbi rəsmidən biri olub.
İsrail zərbələri başlayandan bəri Pakistan İranın özünümüdafiə hüququnu qətiyyətlə müdafiə edərək, İsrail zərbələrini İranın ərazi suverenliyinin pozulması və “aşkar təxribatlar” kimi qiymətləndirib.
Təxminən 250 milyon əhalisi olan Pakistanda, əhalinin 15-20 faizini təşkil edən əhəmiyyətli şiə azlığı yaşayır və onlar dini liderlik üçün İrana baxırlar.
Feysəl qeyd edib ki, bu demoqrafik və coğrafi reallıqlar Pakistanın ABŞ-ın hər hansı hərbi müdaxiləsinə ictimai dəstəyini məhdudlaşdıracaq.
“İslamabad münaqişəni cilovlamaq üçün diplomatiyaya və hərbi əməliyyatların dayandırılmasına çağıra bilər. Qonşu olaraq, İrandakı qeyri-sabitlik Pakistanın maraqlarına cavab vermir”, – o bildirib.
Eyni zamanda, Feysəl əlavə edib ki, “sektaarası gərginliyin artması [Pakistanda] daxili təhlükəsizliyi sınaqdan keçirə bilər. Beləliklə, İslamabad ABŞ tərəfdarı ictimai mövqedən çəkinəcək”.
