Yuliya Sebutinde kimdir?
Yuliya Sebutinde Cənubi Afrikanın İsrailə qarşı açdığı soyqırım işində hökm çıxaran hakimlərdən biridir. Bu hakimlər 2024-cü ilin yanvarında Qəzzadakı fələstinliləri qorumaq üçün müvəqqəti tədbirlər barədə səsvermə keçiriblər.
71 yaşlı Sebutinde Uqandadan olan hakimdir və 2012-ci ilin martından bəri Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsində ikinci müddətə xidmət edir. O, Haaqa mərkəzli məhkəməyə təyin olunan ilk afrikalı qadın hakimlərdən biridir. 2024-cü ilin fevralında Birləşmiş Millətlər Təşkilatının ali məhkəməsinin vitse-prezidenti seçilib.
Afrika Hüquqlu Qadınlar İnstitutunun məlumatına görə, Yuliya Sebutinde Uqandanın müstəqillik hərəkatı dövründə sadə bir ailədə böyüyüb. O, Uqandanın Entebbe şəhərindəki Viktoriya Gölü İbtidai Məktəbində və Gayaza Qızlar İnternat Məktəbində təhsil alıb. 1977-ci ildə Makerere Universitetindən hüquq dərəcəsi alıb.
1990-cı ildə Sebutinde Şotlandiyanın Edinburq Universitetindən fərqlənmə ilə magistr dərəcəsi alıb. Həmin universitet 2009-cu ildə hüquq sahəsindəki nailiyyətlərinə görə ona fəxri doktorat da verib.
Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinə qoşulmadan əvvəl, 2007-ci ildən etibarən Sierra Leone üzrə Xüsusi Məhkəmədə hakim kimi fəaliyyət göstərib.
Sebutindenin Fələstin məsələsindəki fərqli rəyi nə idi?
2023-cü ilin dekabrında açılan işdə Cənubi Afrika, 2023-cü il oktyabrın 7-də başlayan müharibə zamanı İsrailin Qəzzada soyqırım törətdiyini iddia edib. Cənubi Afrika, İsrailin Fələstindəki hərəkətlərinin “Fələstin milli, irqi və etnik qrupunun əhəmiyyətli bir hissəsini məhv etmək” niyyəti daşıdığı üçün soyqırım xarakterli olduğunu iddia edib.
2024-cü il yanvarın 26-da Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi bir sıra müvəqqəti tədbirlər barədə qərar çıxarıb. Məhkəmə İsrailə altı müvəqqəti tədbir görməsini əmr edib:
- Soyqırım aktlarının qarşısını almaq üçün tədbirlər görmək.
- Soyqırıma təhrikə yol verməmək.
- Qəzzaya daha çox humanitar yardımın daxil olmasına icazə vermək.
- Soyqırım Konvensiyası çərçivəsində soyqırım ittihamları ilə bağlı dəlilləri qorumaq və saxlamaq.
- Faktaraşdırıcı missiyalara icazə vermək.
- Görülən tədbirlər barədə məhkəməyə hesabat vermək.
17 hakimdən 15-i bütün təcili tədbirlərin tətbiq edilməsi lehinə səs verib. İsrailli hakim altı tədbirdən ikisinin həyata keçirilməsi lehinə səs verib. Yuliya Sebutinde bütün tədbirlərə qarşı səs verən yeganə hakim olub.
Fərqli rəyində Yuliya Sebutinde yazıb: “Hörmətlə qeyd etdiyim fərqli rəyimdə, İsrail dövləti ilə Fələstin xalqı arasındakı mübahisə mahiyyətcə və tarixi olaraq siyasi bir mübahisədir. Bu, məhkəmə tərəfindən həll edilə biləcək hüquqi bir mübahisə deyil.”
O, həmçinin Cənubi Afrikanın İsrailin iddia edilən hərəkətlərinin “lazımi soyqırım niyyəti ilə törədildiyini və nəticədə Soyqırım Konvensiyasının əhatə dairəsinə daxil ola biləcəyini nümayiş etdirmədiyini” bildirib.
Məhkəmənin yekun hökmü hələ gözlənilir. Keçən il Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahunun və keçmiş müdafiə naziri Yoav Qallantın müharibə cinayətlərinə görə həbs olunması barədə order verib.
Bir sıra hüquq təşkilatları İsrailin Qəzzadakı hərəkətlərini soyqırım adlandırıb. İsrail, təxminən 23 ay davam edən və 62 mindən çox fələstinlinin həyatına son qoyan müharibə zamanı müharibə cinayətləri və insanlığa qarşı cinayətlərdə də ittiham edilib.
Kimlər Yuliya Sebutindenin araşdırılmasını tələb edib və niyə?
60 hakim və hüquqşünasdan ibarət Cenevrə mərkəzli Beynəlxalq Hüquqşünaslar Komissiyası cümə günü Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin sədri Yuji İvasavaya ünvanladığı məktubda araşdırma aparılmasını xahiş edib. Məktubda Yuliya Sebutindenin avqustun 10-da Uqandanın Kampala şəhərindəki Watoto Kilsəsində “Rəbb mənim İsrailin tərəfində durmağımı gözləyir” deməsi sitat gətirilib.
Məktubda əlavə olunub ki, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Məhkəmə Müstəqilliyinin Əsas Prinsiplərinin 2-ci prinsipi “məhkəmənin özlərinə verilən məsələləri qərəzsiz, faktlara əsaslanaraq və qanuna uyğun olaraq, heç bir … qeyri-düzgün təsir olmadan … və heç bir səbəbə görə qərar verməsini” təsdiq edir.
Komissiyanın baş katibi Santiaqo Kantonun imzaladığı məktubda Yuliya Sebutindenin bu açıqlamalarının “bu prinsiplərə zidd olduğu” qeyd edilib.
Kanton məktubu Iwasavanı Sebutinde ilə bağlı iddiaları araşdırmağa və iddialar doğru çıxarsa, müvafiq tədbirlər görməyə çağırmaqla bitirib.
Araşdırma aparılarkən, Kanton İvasavadan Yuliya Sebutindeni Cənubi Afrika tərəfindən qaldırılan işdəki sonrakı icraatlardan uzaqlaşdırmağı xahiş edib.
Uqanda hökuməti də onun fərqli rəyindən uzaq durduğunu bəyan edib.
Uqandanın Birləşmiş Millətlər Təşkilatındakı səfiri Adonia Ayebare keçən ilin yanvarında X-də paylaşaraq: “Hakim Sebutinde’nin Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsindəki qərarı Uqanda hökumətinin Fələstindəki vəziyyətə dair mövqeyini təmsil etmir” deyib.
Yuliya Sebutinde vəzifəsindən kənarlaşdırıla bilərmi? Necə?
Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin Əsasnaməsi deyir ki, məhkəmə üzvləri, digər üzvlər yekdilliklə onların tələb olunan şərtləri artıq yerinə yetirmədiyinə razılaşdıqca vəzifələrindən kənarlaşdırıla bilməzlər.
Əgər bir hakim vəzifəsindən kənarlaşdırılarsa, Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin qeydiyyatçısı Birləşmiş Millətlər Təşkilatının baş katibinə rəsmi bildiriş göndərir və bu bildiriş vəzifəni boşaldır.
Məhkəmənin internet saytında bunun heç vaxt baş vermədiyi əlavə olunur.
Veb sayt hakimləri üçün standartları müəyyən edir: “Hakimlər yüksək əxlaqi keyfiyyətlərə malik, öz ölkələrində ən yüksək məhkəmə vəzifələrinə təyinat üçün tələb olunan ixtisaslara malik və ya beynəlxalq hüquq üzrə tanınmış mütəxəssis olan şəxslər arasından seçilməlidirlər.”
Həmçinin əlavə edir ki, “bir məhkəmə üzvü seçildikdən sonra, nə öz ölkəsinin hökumətinin, nə də hər hansı başqa dövlətin nümayəndəsi deyil.”
Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin Əsasnaməsi həmçinin əlavə edir ki, üzvlər vəzifələrinə başlamazdan əvvəl öz səlahiyyətlərini qərəzsiz və vicdanla həyata keçirəcəklərinə dair təntənəli bəyannamə verməlidirlər.
İşdəki hakimlər kimlərdir?
Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi BMT Baş Assambleyası və Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən doqquz illik müddətə seçilən 15 hakimdən ibarətdir.
Cənubi Afrikanın İsrailə qarşı açdığı iş üçün heyətə bir israilli və bir cənubi afrikalı hakim qoşulub. Cənubi Afrikadan təqaüddə olan baş hakim Dikqanq Moseneke, İsraildən isə İsrail Ali Məhkəməsinin keçmiş baş hakimi Aharon Barak işə daxil olub.
