ABŞ prezidenti Donald Tramp Birləşmiş Ştatların üç İran nüvə obyektini “tamamilə məhv etdiyini” və bu zərbələri “misilsiz uğurlu” adlandırdığını bəyan edib.
Hərbi qüvvələr, ağır şəkildə möhkəmləndirilmiş Fordov müəssisəsi, habelə Nətənz və İsfahan obyektlərini hədəf almaq üçün “bunker dağıdan” adlandırılan bombalardan və raketlərdən istifadə ediblər.
Prezident Trampın İsrailin hərbi kampaniyasına qoşulmaq qərarı regionda kəskin gərginlik artımına səbəb olub. Regionda 21 aydan çoxdur ki, İsrailin Qəzzada həyata keçirdiyi soyqırım müşahidə olunur.
ABŞ-ın bu müdaxiləsi İsrailin Tehranı atom bombası hazırlamaqda ittiham etdikdən sonra İranın nüvə və hərbi obyektlərinə əsassız zərbə endirməsindən bir həftə sonra baş verib.
İran, eləcə də Birləşmiş Millətlər Təşkilatının nüvə nəzarəti orqanı Tehranın nüvə silahı inkişaf etdirmək astanasında olması ilə bağlı iddiaları rədd edib.
Hücum Necə Baş Verdi və Hansı Obyektlər Hədəf Alındı?
ABŞ prezidenti Donald Tramp İranın üç əsas nüvə obyektinin bombalandığını elan etdi:
- Fordov Yanacaq Zənginləşdirmə Zavodu – Qom şəhərinin yaxınlığında, yeraltında dərinlikdə yerləşən, ağır möhkəmləndirilmiş uran zənginləşdirmə obyekti.
- Nətənz Nüvə Obyekti – İranın mərkəzi hissəsində, İsfahan yaxınlığında yerləşən, ölkənin əsas uran zənginləşdirmə kompleksi.
- İsfahan Nüvə Texnologiyaları Mərkəzi – İsfahan şəhərinin cənubunda yerləşən, çevirmə və tədqiqat üçün kritik əhəmiyyətə malik müəssisə.
ABŞ Birləşmiş Qərargah Rəisləri Komitəsinin sədri, General Den Keynin (Dan Caine) sözlərinə görə, cümə günü gecə yarısı “Gecə Çəkici” əməliyyatının bir hissəsi olaraq, hər biri iki nəfərdən ibarət heyəti olan yeddi B-2 stels bombardmançı təyyarəsindən ibarət böyük bir qrup ABŞ-dan havaya qalxıb.
Taktiki sürprizi qorumaq üçün aldadıcı bir qrup Sakit okean üzərindən qərbə uçarkən, əsas zərbə qrupu 18 saatlıq uçuş zamanı minimal rabitə ilə şərqə doğru hərəkət edib.
Şərq vaxtı ilə saat 17:00-da (yerli vaxtla 01:30, QMT ilə 21:00), regionda yerləşən bir ABŞ sualtı gəmisi İsfahandakı yerüstü infrastruktur hədəflərinə iyirmi beşdən çox Tomahawk raketi atıb.
Şərq vaxtı ilə saat 18:40-da (İran vaxtı ilə 02:10, QMT ilə 22:40), aparıcı B-2 bombardmançı təyyarəsi Fordov üzərinə iki GBU-57 Massive Ordnance Penetrator (MOP) atıb, ardınca isə Fordov və Nətənz obyektlərinə ümumilikdə 14 MOP atılıb.
Bütün üç nüvə obyekti – Fordov, Nətənz və İsfahan – Şərq vaxtı ilə saat 18:40-dan 19:05-ə qədər (yerli vaxtla 01:30-dan 02:10-a qədər; QMT ilə 22:40-dan 23:10-a qədər) vurulub. Sonuncu Tomahawk raketləri dalğası sürprizi qorumaq üçün İsfahana ən sonda zərbə endirib.
Ümumilikdə, 125-dən çox ABŞ təyyarəsi, o cümlədən stels bombardmançıları, qırıcı təyyarələr, onlarla yanacaqdolduran təyyarələr, müşahidə təyyarələri və dəstək heyəti əməliyyatda iştirak edib.
Pentaqon bunu ABŞ tarixində ən böyük B-2 döyüş əməliyyatı və B-2 üçün ikinci ən uzun missiya kimi təsvir edib. Potensial qisas tədbirlərinin qarşısını almaq üçün regionda qüvvələrin müdafiə səviyyəsi yüksəldilib.
İranın Nüvə Obyektləri Harada Yerləşir?
İranın nüvə proqramı bir neçə əsas obyektdə yayılıb. İran proqramının sülh məqsədli olduğunu və enerji ilə tibbi tədqiqatlara yönəldiyini israr etsə də, ABŞ və İsrail bu mövzuda dərin şübhələrini saxlayırlar.
ABŞ-ın 2018-ci ildə 2015-ci il nüvə sazişindən çıxmasından sonra İranın uran zənginləşdirməsinə yenidən başlaması gərginliyi daha da artırıb. ABŞ prezidenti Barak Obamanın dövründə nüvə sazişinə kəskin etiraz edən İsrail, İranın nüvə silahı əldə etməsinin qarşısını hər vəchlə alacağına söz verib. İyunun 13-də, ABŞ-İran nüvə danışıqlarının altıncı raundundan bir gün əvvəl İsrail İrana zərbələr endirib.
Fordov Obyektinə Hücum
İranın Fordov Yanacaq Zənginləşdirmə Zavodu Tehranın təxminən 95 km (60 mil) cənub-qərbində yerləşir və dağın dərinliklərində, bəzi məlumatlara görə 80-90 metr (260-300 fut) yeraltında inşa edilib ki, hava zərbələrinə və bunker dağıdan hücumlara qarşı dayana bilsin.
Əl-Cəzirənin fakt yoxlama agentliyi Sanadın məlumatına görə, üç yerdə ziyan izləri aşkar edilib: bunker dağıdan bombalardan yaranan iki krater və nüvə reaktorunu qorumaq üçün nəzərdə tutulmuş zədələnmiş hava müdafiə obyekti.
İran parlamentinin sədrinin müşaviri Mehdi Məhəmmədi ABŞ hücumunun gözlənilən olduğunu və zərbələr zamanı geri dönməz ziyan dəymədiyini iddia edib. O, əlavə edib ki, səlahiyyətlilər hər üç obyekti əvvəlcədən təxliyə etmişdilər.
Nətənz Obyektinə Hücum
Nətənz nüvə obyekti, İranın ən böyük uran zənginləşdirmə sahəsidir və İsfahan əyalətində yerləşir.
Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (BAEA) məlumatına görə, iyunun 15-də baş verən əvvəlki hücumda, uranın 60 faizə qədər zənginləşdirildiyi pilot yanacaq zənginləşdirmə zavodunun yerüstü hissəsi İsrail zərbəsi nəticəsində dağıdılıb.
Nətənzin əsas elektrik infrastrukturu, məsələn, yarımstansiya, əsas enerji binası, fövqəladə təchizat və ehtiyat generatorlar da məhv edilib. Yeraltı kaskad zalına birbaşa zərbə olmasa da, elektrik enerjisinin itirilməsi uran zənginləşdirməsi üçün istifadə edilən sentrifuqalara ziyan vura bilər.
İsfahan Obyektinə Hücum
İsfahan Nüvə Texnologiyaları Mərkəzi İsfahan şəhərinin cənubunda yerləşən əsas çevirmə və tədqiqat müəssisəsidir. O, zənginləşdirmə və reaktor istifadəsi üçün xammalın hazırlanmasında kritik rol oynayır.
İsrailin iyunun 13-də İrana zərbələr endirməsindən bəri İsfahan üçüncü dəfədir ki, hədəfə alınır, bu da regional gərginliyin artması qorxusunu yaradıb.
Bunker Dağıdan Bombalar
İranın nüvə obyektlərinə endirilən zərbələr B-2 stels bombardmançıları tərəfindən “bunker dağıdan” adlandırılan bombalar və sualtı qayıqlardan atılan Tomahawk qanadlı raketləri ilə həyata keçirilib.
Mütəxəssislər uzun müddətdir ki, dağın dərinliklərində gizlənən Fordov Yanacaq Zənginləşdirmə Zavodunun yalnız ABŞ-ın 30.000 funt (13.600 kq) çəkili Massive Ordnance Penetrator (MOP) bombası ilə məhv edilə biləcəyini qeyd edirdilər. Bu, dünyanın ən güclü bunker dağıdan bombasıdır və ABŞ bu silaha sahib olan yeganə ölkə olaraq qalır.
Çirklənmə Əlamətləri Yoxdur
İranın nüvə agentliyi bazar günü bəyan edib ki, radiasiya monitorinqi və sahə qiymətləndirmələri hədəf alınan ərazilərin yaxınlığında sakinlərin çirklənməsi və ya riski ilə bağlı heç bir əlamət aşkar etməyib.
Agentlik sosial mediada yayımladığı bəyanatda, “Fordov, Nətənz və İsfahan nüvə obyektlərinə qarşı qanunsuz ABŞ hücumundan sonra heç bir çirklənmə qeydə alınmayıb. Bu obyektlərin ətrafındakı sakinlər üçün heç bir təhlükə yoxdur. Təhlükəsizlik stabil olaraq qalır” deyib.
Ayrı bir açıqlamada, İran Atom Enerjisi Təşkilatı zərbələrə baxmayaraq nüvə fəaliyyətlərini davam etdirəcəyinə söz verib və qeyd edib ki, “Böyük İran xalqını əmin edirik ki, düşmənlərinin düşmənçilik sui-qəsdlərinə baxmayaraq, minlərlə sadiq və inqilabi alimin səyləri nüvə şəhidlərinin qanı üzərində qurulan bu milli sənayenin dayanmayacağına zəmanət verəcəkdir”.
BMT-nin nüvə nəzarəti orqanı BAEA də hədəf alınan ərazilər yaxınlığında radiasiya səviyyələrində artım müşahidə etməyib.
Hücumlar İsrail və İran arasında bir həftədən çox davam edən hava döyüşlərinin fonunda baş verib, bu döyüşlərdə İranda 400-dən çox, İsraildə isə 24 nəfər həlak olub.
Altı İran alimi, o cümlədən iki tanınmış nüvə alimi də İsrail zərbələri nəticəsində öldürülüb.