ABŞ müdafiə naziri Pit Heqseth bildirib ki, Amerika Birləşmiş Ştatlarının endirdiyi zərbələr İranın nüvə proqramını darmadağın edib, eyni zamanda İran hərbçilərinə və mülki əhalisinə zərər dəyməyib. Pentaqon rəhbəri bu uğuru ABŞ prezidenti Donald Trampın “güc yolu ilə sülh” siyasətinə sadiqliyi ilə əlaqələndirərək, Tehranın iddia edilən nüvə ambisiyalarına son qoyulduğunu qeyd edib.
Published On 22 Jun 202522 İyun 2025
ABŞ-ın Zərbələri İranın Nüvə Proqramını Məhv Edib
2025-ci il iyunun 22-də ABŞ müdafiə naziri Pit Heqseth mühüm bir bəyanatla çıxış edərək, Birləşmiş Ştatların İrana endirdiyi strateji zərbələrin İranın nüvə proqramını tamamilə darmadağın etdiyini açıqlayıb. Nazir vurğulayıb ki, bu hərbi əməliyyatlar yüksək dəqiqliklə həyata keçirilib və İran hərbçiləri, eləcə də mülki əhali arasında heç bir itki qeydə alınmayıb. Bu, ABŞ-ın hərbi gücünün hədəflənmiş şəkildə istifadəsinin bir nümunəsi kimi təqdim edilib.
Trampın “Güc Yolu ilə Sülh” Fəlsəfəsi
Pentaqon rəhbəri Heqseth, ABŞ prezidenti Donald Trampın “güc yolu ilə sülh” prinsipinə sadiqliyini yüksək qiymətləndirib. Onun sözlərinə görə, məhz bu qətiyyətli yanaşma Tehranın nüvə ambisiyalarına son qoyulmasında həlledici rol oynayıb. Nazir bildirib ki, Trampın bu siyasəti regionda sülh və sabitliyin təmin edilməsi istiqamətində əhəmiyyətli bir addım olaraq dəyərləndirilməlidir. Həyata keçirilən ABŞ-ın zərbələri nəticəsində İranın nüvə silahı əldə etmə potensialının aradan qaldırıldığı vurğulanıb.
ABŞ bazar günü səhər saatlarında İranın üç əsas nüvə obyektinə zərbə endirib. Bu addım, İsrailin Qəzzada həyata keçirdiyi amansız hücumlar fonunda İsrailin İranla müharibəsinə sərt şəkildə müdaxilə etməklə Yaxın Şərqdə hərbi gərginliyin artması qorxusunu körükləyib.
ABŞ prezidenti Donald Tramp bazar günü səhər televiziya ilə yayımlanan çıxışında zərbələri “İranın yaratdığı nüvə təhlükəsini” dayandırmaq məqsədi daşıdığını bildirərək əsaslandırıb. Natanz, İsfahan və Fordo nüvə obyektləri, yəni zənginləşdirilmiş uran istehsalı və ya saxlanması ilə əlaqəli sahələr hədəfə alınıb.
Tramp deyib: “Bu gecə dünyaya hesabat verə bilərəm ki, zərbələr heyrətamiz hərbi uğurla nəticələndi. İranın əsas zənginləşdirmə obyektləri tamamilə və bütövlüklə məhv edildi.” O, Tehrana qisas almaqdan çəkinməsi barədə xəbərdarlıq edib.
İsrail və ABŞ prezidenti Donald Tramp İranın zənginləşdirilmiş uranı atom başlıqları hazırlamaq üçün istifadə edə biləcəyini iddia edir. Lakin İran öz nüvə proqramının yalnız mülki məqsədlər üçün olduğunu təkid edir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının atom enerjisinə nəzarət qurumu, Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (BAEA) də İranın nüvə silahı hazırlamaq ərəfəsində olduğuna dair İsrail iddialarını rədd edib.
ABŞ rəsmilərinin yüksək koordinasiyalı olduğunu bildirdiyi zərbələri pisləyən İranın xarici işlər naziri Abbas Araqçı, diplomatiya dövrünün keçdiyini və ölkəsinin özünü müdafiə etmək haqqına malik olduğunu deyib.
O, Türkiyənin İstanbul şəhərində keçirdiyi mətbuat konfransında bildirib: “Vaşinqtondakı müharibəpərəst, qanunsuz administrasiya, bu təcavüz aktının təhlükəli nəticələrinə və genişmiqyaslı fəsadlarına görə yeganə və tam məsuliyyət daşıyır.”
Bu vaxt İran rəsmiləri zərərin miqyasını ətraflı bildirməyib və zərbələrin əhəmiyyətini azaltmağa çalışıblar. İran dövlət yayımçısının siyasi direktor müavini Həsən Abedini dövlət televiziyasında çıxış edərək, üç nüvə obyektinin “bir müddət əvvəl” boşaldıldığını və “materiallar əvvəldən çıxarıldığı üçün ciddi ziyan görmədiyini” deyib.
Hədəfə alınan nüvə obyektləri və hücumların İran üçün nə demək olduğu barədə bilməli olduğunuz məqamlar aşağıdakılardır:
Zərbələr Hansı Nüvə Obyektlərinə Yönəlib?
ABŞ prezidenti Donald Tramp bazar günü bildirib ki, bombaların tam yükləməsi İranın Fordo, Natanz və İsfahan nüvə obyektlərini “məhv edib”. Reuters xəbər agentliyinin məlumatına görə, İran rəsmiləri də bu üç obyektin vurulduğunu təsdiqləyiblər.
Fordo 2006-cı ildən fəaliyyətdə olan yeraltı nüvə zənginləşdirmə obyektidir. Tehranın şimalında, İranın Qum şəhərindən təxminən 48 km (30 mil) aralıda dağların dərinliklərində tikilmiş bu obyekt təbii örtüyə malikdir. Bazar günkü zərbələrin əsas hədəfi olan Fordo, B-2 stels bombardmançılarından atılan 14 “Massive Ordnance Penetrator” (MOP) və ya “bunker-buster” bombası ilə vurulub. ABŞ Müdafiə naziri Pit Heqseth bazar günü verdiyi brifinqdə belə deyib. 13 000 kq (28 700 funt) ağırlığında olan GBU-57 MOP ən güclü bunker-buster bombası olub, 60 metr (200 fut) dərinliyə nüfuz edə bilir və 2 400 kq (5 300 funt) partlayıcı maddə daşıyır, bombardmançılar isə aşkar edilməsi çətindir. İsrail daha əvvəl iyunun 13-də Fordoya hücum edərək səthi zədəyə səbəb olmuşdu, lakin təhlükəsizlik analitikləri yalnız ABŞ-ın bunker busterlərinin obyekti nüfuz edə biləcəyinə inanır. Zərərin miqyasının müstəqil qiymətləndirilməsi hələ mövcud deyil.
Natanz İranın ən böyük zənginləşdirmə obyekti hesab olunur və Tehrandan təxminən 300 km (186 mil) cənubda yerləşir. Onun iki obyektdən ibarət olduğuna inanılır. Biri Pilot Yanacaq Zənginləşdirmə Zavodu (PFEP) – yerdən yuxarıda yerləşən və sentrifuqaların yığılması üçün istifadə olunan sınaq və tədqiqat müəssisəsidir. Qeyri-kommersiya təşkilatı Nüvə Təhdidi Təşəbbüsünə görə, bu obyektdə minə yaxın sentrifuqa var idi. Digər obyekt, yerin dərinliyində yerləşən Yanacaq Zənginləşdirmə Zavodu (FEP)-dir. ABŞ Birləşmiş Qərargah Rəisləri Şurasının sədri General Den Keyn bazar günü bildirib ki, Natanz və İsfahana “iki ondan çox” Tomahawk raketi atılıb. ABŞ mediası daha əvvəl raketlərin sualtı qayıqlardan buraxıldığını bildirmişdi.
İsfahan mərkəzi İsfahan şəhərində yerləşən atom tədqiqat obyektidir. O, 1970-ci illərdə tikilib və uranın çevrilməsi üçün istifadə olunub. Rəsmilərin bildirdiyinə görə, təxminən 125 təyyarənin iştirak etdiyi ABŞ bombardman missiyasının İran hava məkanından çıxmazdan əvvəl vurulan sonuncu yer idi. Heqseth deyib ki, iranlılar missiyanı aşkarlamayıblar və sonradan xəbərdar ediliblər.
Obyektlər Tamamilə Dağıdılıbmı?
ABŞ-ın Fordodakı zərbələrinin təsirinin müstəqil qiymətləndirilməsi hələ də qeyri-müəyyəndir.
Heqseth bazar günü deyib ki, ABŞ-ın “ilkin qiymətləndirməsinə görə, bütün yüksək dəqiqlikli döyüş sursatlarımız istədiyimiz yerə düşüb və arzuolunan effekti verib”, xüsusilə Fordoda ciddi ziyan qeyd edib.
Bir İran qanunvericisi Əl-Cəzirəyə deyib ki, obyekt səthi ziyan görüb. BAEA rəhbəri Rafael Qrossinin sözlərinə görə, İsrailin keçən həftə zavoda endirdiyi zərbələr yeraltı zavodda “məhdud, əgər varsa, ziyan”a səbəb olub.
Bazar günkü zərbədən sonra Natanzdakı zərərin miqyası da qeyri-müəyyəndir. Qrossi keçən həftə jurnalistlərə bildirib ki, əvvəlki İsrail hücumları yerdən yuxarıdakı zavodu “tamamilə dağıdıb” və yeraltı uran zavodunun sentrifuqalarına “birbaşa vurulmasa da, ciddi ziyan dəyib, hətta tamamilə məhv olub”.
Bu vaxt BAEA bazar günü bildirib ki, İsfahandakı altı bina ABŞ hücumları nəticəsində ziyan görüb, o cümlədən çirklənmiş avadanlıqlarla işləyən bir emalatxana. Agentlik daha əvvəl bildirmişdi ki, əvvəlki İsrail hücumları obyektin dörd binasına, o cümlədən zavodun mərkəzi kimya laboratoriyasına ziyan vurub.
İran və Küveyt kimi qonşu Körfəz ölkələrindən gələn ilkin hesabatlar onu da göstərir ki, heç bir obyektdən əhəmiyyətli radioaktiv material sızması baş verməyib. Analitiklərin fikrincə, bu, İran rəsmilərinin hədəfə alınan obyektlərdən zənginləşdirilmiş uran ehtiyatlarını çıxarmış ola biləcəyinə işarə edə bilər.
İRAN-ın xəbər agentliyinin məlumatına görə, İran Atom Enerjisi Təşkilatının direktor müavini və Milli Nüvə Təhlükəsizliyi Sistemi Mərkəzinin rəhbəri Rza Kardan bazar günü təsdiqləyib ki, obyektlərdən kənarda “heç bir radiasiya çirklənməsi və ya nüvə radiasiyası müşahidə edilməyib”.
“Əhalinin təhlükəsizliyini və sağlamlığını qorumaq üçün ilkin planlar hazırlanmış və tədbirlər görülmüşdü, və bu səhər nüvə obyektlərinə cinayətkar hücumlara baxmayaraq, əvvəlcədən planlaşdırılmış tədbirlər sayəsində, bu sahələrdən və obyektlərdən kənarda heç bir radiasiya çirklənməsi və ya nüvə radiasiyası müşahidə edilməyib”, – Kardan bildirib.
BAEA də hədəfə alınan obyektlərin yaxınlığındakı radiasiya səviyyələrinin artmadığını deyib.
Agentlik bazar günü sosial media paylaşımında bildirib: “İranda Fordo da daxil olmaqla üç nüvə obyektinə hücumlardan sonra, BAEA bu vaxta qədər obyekt xaricində radiasiya səviyyəsində artım olmadığını təsdiq edə bilər.”
Quincy Məsuliyyətli Dövlətçilik İnstitutunun icraçı vitse-prezidenti Trita Parsi deyir ki, İranın ABŞ hücumlarından əvvəl ehtiyat tədbirləri görməsi ehtimalı yüksəkdir.
Əl-Cəzirəyə deyib: “Görünür, onlar artıq əvvəlcədən xəbərdarlıq almışdılar.”
“Onlar başa düşdülər ki, [Tramp] hərbi aktivləri hərəkətə gətirmək və faktiki olaraq zərbə endirmək üçün vaxt qazanır. Odur ki, düşünürəm ki, onlar bir müddətdir bu aktivləri köçürüblər – hazırda onların harada olması qeyri-müəyyəndir.”
Bu, İranın Nüvə Səylərini Dayandıracaqmı?
Zərbələrin İranın ümumi proqramına təsiri hələ məlum deyil.
Bununla belə, analitiklər bildirirlər ki, İranın proqramında silahlaşma səviyyəsinə çatmaq üçün o qədər irəlilədiyinə dair heç bir aydın dəlil yox idi.
Parsi deyib ki, İranın ən qiymətli atom aktivləri zənginləşdirilmiş uran ehtiyatıdır.
O əlavə edib: “Onlar bunu saxlamağa davam etdikcə, hələ də çox proqrama malikdirlər ki, bu da silahlandırıla bilər.”
“Və düşünürəm ki, biz İsraillilərdən tezliklə eşitməyə başlayacağıq ki, bu, Trampın iddia etdiyi kimi uğurlu zərbə deyil, əksinə İrana qarşı daha davamlı bombardman kampaniyasına ehtiyac olduğu barədə iddia irəli sürməyə başlayacaqlar.”
İranın Nüvə Proqramı Daha Əvvəl Çətinliklərlə Üzləşibmi?
Bəli. İranın atom ambisiyaları 1950-ci illərdə, ABŞ və İsrailin yaxın müttəfiqi olan Şah Məhəmməd Rza Pəhləvinin rəhbərliyi altında başlamışdı. Şahın ilkin vizyonu İranın atom potensialını həm enerji istehsalı, həm də daha az dərəcədə silah istehsalı üçün qurmaq idi. ABŞ, Almaniya və Fransa ölkəni yardım və texnologiya ilə dəstəkləyirdilər. Lakin 1979-cu il İslam İnqilabından sonra, Ayətullah Ruhullah Xomeyninin rəhbərliyi altında yeni hökumət, bahalı olduğunu və İranın Qərb texnologiyasından asılılığını davam etdirdiyini əsas gətirərək, proqramın bəzi hissələrini dayandırdı və ya fasilə verdi.
Ləğv edilmiş və ya dayandırılmış proqramlar, İran-İraq müharibəsi (1980-1988) zamanı ölkə İraqın işğalından sonra resursları müharibə səylərinə yönəltməyə məcbur qaldıqda daha da ziyan gördü. Sənaye istehsalat nəhəngi Siemens ilə əməkdaşlıq çərçivəsində tikilməkdə olan Buşehr reaktoru sahəsi İraq tərəfindən ciddi şəkildə bombalandı və demək olar ki, tamamilə zədələndi. Siemens nəticədə layihədən çıxdı. Hökumət daha sonra proqramını yenidən işə saldığını bildirdi, baxmayaraq ki, İran rəhbərliyi həmişə enerjini mülki məqsədlər üçün izlədiyini israr edib.
Stuxnet – İsrail və ABŞ tərəfindən hazırlanmış, lakin 2010-cu ildə aşkar edilmiş kompüter virusu İranın imkanlarına böyük ziyan vurdu. “Olimpik Oyunlar” ləqəbli proqram, İran şəbəkəsini kompromatlaşdırdı və sentrifuqaların öz-özünə dağılmasına səbəb oldu. Məlumatlara görə, bu proqram ABŞ-ın keçmiş prezidenti Barak Obama dövründə sürətlə genişlənmiş, lakin Corc U. Buş administrasiyası zamanı başlamışdı.
2015-ci il İranın atom sazişi (rəsmi olaraq Hərtərəfli Birgə Fəaliyyət Planı və ya JCPOA kimi tanınır) çərçivəsində ölkə sanksiyaların yüngülləşdirilməsi müqabilində zənginləşdirmə imkanlarını məhdudlaşdırmağa məcbur edildi. İran, Çin, Rusiya, ABŞ, Fransa, Almaniya, Böyük Britaniya və Avropa İttifaqı arasında imzalanan saziş, zənginləşdirməni 3.67 faizlə məhdudlaşdırdı. 1979-cu il İslam İnqilabından bəri tətbiq edilən bəzi sanksiyalar tədricən ləğv edildi. Tehran sazişin şərtlərinə əməl etdi, BAEA-nın məlumatına görə. O, həmçinin BAEA-ya müntəzəm monitorinq imkanı verməyə razılaşdı. Lakin ABŞ prezidenti Donald Tramp 2018-ci ildə ilk dövründə sazişdən çıxdı və “maksimum təzyiq” kampaniyası çərçivəsində sanksiyalar tətbiq etdi, bu da Tehranı BAEA ilə əməkdaşlığı davam etdirsə də, şərtləri rədd etməyə məcbur etdi.
ABŞ Prezidenti Trampın əmri ilə İrandakı Nüvə Obyektlərinə Zərbələr
Əl-Cəzirə telekanalının “NewsFeed” proqramının 22 iyun 2025-ci il tarixli məlumatına əsasən, ABŞ prezidenti Donald Tramp Birləşmiş Ştatların hərbi qüvvələrinə İrandakı üç nüvə obyektinə hava zərbələri endirmək barədə sərt əmr verib. Bu hərbi addım, ABŞ-ın İsrailin İrana qarşı davam edən müharibəsinə aktiv şəkildə qoşulması kimi qiymətləndirilir. Tehran rəsmiləri bu hücumu qətiyyətlə pisləyərək, onu beynəlxalq hüququn kobud şəkildə pozulması kimi dəyərləndirib.
Hücumun Detalları və Strateji Əhəmiyyəti
Pentaqon tərəfindən hədəf alınan konkret nüvə obyektləri barədə ətraflı məlumat verilməsə də, bu zərbələrin Tehranın nüvə proqramına ciddi zərbə vurmaq və regiondakı strateji balansda dəyişiklik yaratmaq məqsədi daşıdığı bildirilir. ABŞ-ın bu müdaxiləsi, illərdir davam edən gərginliyi yeni və daha təhlükəli müstəviyə çıxarıb. Regionda yaranmış vəziyyət, xüsusilə də İsrail-Tehran qarşıdurmasının fonunda, böyük narahatlıqlara səbəb olub.
İranın Reaksiyası və Beynəlxalq Hüquq Çərçivəsi
İran Xarici İşlər Nazirliyi ABŞ-ın bu hərbi əməliyyatını ölkənin suverenliyinə və ərazi bütövlüyünə birbaşa təcavüz hesab edərək kəskin şəkildə qınayıb. Bəyanatda vurğulanır ki, bu cür birtərəfli hərəkətlər beynəlxalq hüquq normalarına ziddir və regionda onsuz da kövrək olan sabitliyi ciddi təhdid altında qoyur. Tehran, bu təxribata qarşı müvafiq cavab tədbirləri görəcəyini bəyan edib.
Müharibənin Gələcək Perspektivləri
ABŞ-ın İsrailin tərəfində bu cür açıq hərbi müdaxiləsi, Yaxın Şərqdəki münaqişənin miqyasını əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirmək potensialına malikdir. Beynəlxalq ictimaiyyət gərginliyin eskalasiyasının qarşısını almaq üçün tərəfləri təmkinə çağırsa da, vəziyyət getdikcə daha da mürəkkəbləşir. Regionda baş verən bu hadisələr fonunda, beynəlxalq təşkilatlar və diplomatik dairələr narahatlıqlarını ifadə edərək, Yaxın Şərqdəki vəziyyəti yaxından izləyir.
Mahmud Xəlilin Azadlığa Buraxılması: Qəzza Uğrunda Mübarizənin Davamı Vədi
Keçmiş Columbia Universitetinin tələbəsi Mahmud Xəlil, ABŞ həbsxanasında 100 gün saxlandıqdan sonra azadlığa buraxılıb. 22 iyun 2025-ci il tarixində supporters tərəfindən böyük sevinclə qarşılanan Xəlil, Qəzzadakı fələstinlilərə qarşı İsrailin soyqırımında ABŞ-ın iştirakına etirazlarını davam etdirəcəyinə söz verib. Onun azadlığa buraxılması, ABŞ-da fələstinlilərə dəstək aksiyalarına qatılan aktivistlərə qarşı tətbiq edilən təzyiqlərin fonunda xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Zindandan Çıxan Səs: “Mübarizə Davam Edəcək”
Mahmud Xəlilin sərbəst buraxıldığı an emosional səhnələrə səbəb olub. Uzun müddət ərzində azadlığından məhrum edilən bu gənc aktivist, tərəfdarları tərəfindən böyük ruh yüksəkliyi ilə qarşılanıb. Çıxışında Xəlil, “Mübarizəmiz bitməyib, əksinə yeni bir mərhələyə qədəm qoyur,” deyə bildirib. O, ABŞ hökumətinin İsrailin Qəzzada törətdiyi vəhşiliklərə “şərikliyini” pisləyərək, bu siyasətə qarşı səsini daha qətiyyətlə ucaldacağını vurğulayıb. Xəlil, ədalət və insan hüquqları uğrunda mübarizə aparan hər kəsə dəstək verməyə davam edəcəyini bəyan edib.
Columbia Universitetindən Həbsxanaya Gedən Yol
Columbia Universitetinin keçmiş tələbəsi olan Mahmud Xəlil, Qəzzadakı vəziyyətlə bağlı etiraz aksiyalarında fəal iştirakı ilə tanınıb. Onun 100 gün müddətinə həbsdə saxlanılması, insan haqları təşkilatları və aktivistlər arasında ciddi narahatlıq doğurmuşdu. Xəlil, ABŞ-da fələstinlilərə dəstək hərəkatının simvoluna çevrilərək, bu mübarizənin davamlılığını təmin edəcəyinə söz verib. Onun azadlığa çıxışı, həmçinin ABŞ-da universitet kampuslarında artan gərginliyin və etiraz dalğalarının yeni bir mərhələyə qədəm qoyacağının siqnalı kimi qiymətləndirilir.
İran Nüvə Obyektlərinə ABŞ Hücumu: Tehranın Sərt Etirazı
2025-ci il iyunun 22-də yayımlanan məlumata görə, ABŞ-ın İranın nüvə obyektlərinə həyata keçirdiyi hərbi hücum Tehranda böyük əks-səda doğurub. İranın Xarici İşlər naziri Abbas Araqçı bu addımı beynəlxalq hüququn “qəddar, ciddi və görünməmiş pozuntusu” kimi sərt şəkildə qınayıb.
ABŞ Hücumu Beynəlxalq Hüququn Pozulması Kimi
Al Jazeera telekanalının “NewsFeed” proqramında dərc olunan bəyanata görə, İranın yüksək rütbəli diplomatı ABŞ-ın nüvə obyektlərinə qarşı hərbi əməliyyatını pisləyərək, Vaşinqtonun beynəlxalq normaları kobud şəkildə tapdaladığını vurğulayıb. Araqçı bildirib ki, bu cür əməllər regionda gərginliyi artırmaqla yanaşı, dünya ictimaiyyətinə qarşı qeyri-məsul bir davranışdır və dərhal dayandırılmalıdır.
Tramp Administrasiyasına Qarşı Ciddi İttihamlar
Xarici İşlər naziri çıxışında ABŞ prezidenti Donald Tramp administrasiyasını İsraillə əməkdaşlıq edərək İranın suverenliyini pozmaqda ittiham edib. O, Vaşinqton və Təl-Əvivin bu addımlarının beynəlxalq arenada ciddi nəticələrə səbəb olacağını qeyd edib. Araqçı, bu gizli əməkdaşlığın İranın daxili işlərinə kobud müdaxilə olduğunu və ölkəsinin ərazi bütövlüyünə birbaşa təhdid yaratdığını xüsusi olaraq vurğulayıb.
Tehranın Qətiyyətli Mövqeyi: Ərazi Bütövlüyü Qorunacaq
Abbas Araqçı bəyanatının sonunda İranın öz ərazisini “bütün mümkün vasitələrlə” müdafiə edəcəyini qətiyyətlə bildirib. O, Tehranın milli təhlükəsizliyini təmin etmək üçün heç bir addımdan çəkinməyəcəyini və hər cür təxribata qarşı qətiyyətli şəkildə duracağını ifadə edib. Bu bəyanat regionda mövcud gərginliyin daha da artacağı ehtimalını gündəmə gətirib.
Sanki dünən idi ki, Amerika Birləşmiş Ştatlarının (ABŞ) prezidenti Donald Tramp İranın nüvə məsələsinə “diplomatik həll yolu” tapmaq üçün səylərini davam etdirirdi.
İndi isə ABŞ, İsrailin İrana qarşı qanunsuz hücumuna qoşularaq, şənbə günü İranın üç nüvə obyektinə zərbələr endirdi. Donald Tramp bu əməliyyatı “çox uğurlu hücum” kimi qələmə verib.
CNN-in dramatik şəkildə ifadə etdiyi kimi, “2025-ci ilin iyun ayının bu yay gecəsi Yaxın Şərqin əbədi dəyişdiyi an kimi xatırlana bilər; İsraildən nüvə məhv olma qorxusunun götürüldüyü; İranın gücünün neytrallaşdırıldığı və Amerikanın gücünün yüksəldiyi an.”
Əlbəttə ki, “nüvə məhv olma qorxusu” İsrailin İrana indiki hücumları ilə heç bir əlaqəsi olmayan bir iddiadır. ABŞ mediasında bu hücumlar hərbi və nüvə obyektlərini hədəf alan əməliyyat kimi təqdim edilsə də, nəticədə yüzlərlə mülki şəxs qətlə yetirilib. Qurbanlar arasında Tehran şəhərində ailəsi ilə birlikdə yuxuda ikən həyatını itirən 23 yaşlı şairə Pərnia Abbasi də var.
Netanyahunun Fürsət Müharibəsi
İsrailin zorakılıqlarını müdafiə etməyə çalışanlardan başqa hər kəsə gün kimi aydındır ki, İrana qarşı həyata keçirilən bu hücumlar İsrailin Baş naziri Binyamin Netanyahu üçün sadəcə bir fürsət müharibəsidir. O, İranın nüvə obyektlərinə qarşı kampaniyası ilə bir neçə məqsədə nail olmağa çalışır.
Qəzza zolağında acından ölən fələstinlilərin gündəlik olaraq qida və digər yardımlar axtararkən qətlə yetirildiyi, İsrailin davam edən soyqırımından dünyanın diqqətini yayındırmaqla yanaşı, Netanyahu öz ölkəsində qarşılaşdığı saysız-hesabsız korrupsiya ittihamlarından da diqqəti yayındırmağı bacarıb.
Bundan əlavə, İrana qarşı müharibə israillilər arasında olduqca populyardır ki, bu da daxili müxalifətlə üzləşən baş nazir üçün böyük siyasi xal deməkdir.
Donald Trampın əvvəlki diplomatik israrı təbii olaraq Netanyahunu ciddi şəkildə narahat etmişdi, lakin vəziyyət indi prezidentin “İranın nüvə obyektlərini yerlə-yeksan etdiyini” bəyan etdiyi iyun gecəsi bombardmanı ilə “düzəldilib”.
ABŞ-İran Münasibətlərinin Tarixi Fonu
Əlbəttə, İran uzun müddətdir ki, ABŞ-ın hədəfindədir və bir çox establişment nümayəndəsi bu ölkəni yerlə-yeksan etmək perspektivi ilə “ağız sulandırıb”. Bəziləri isə bunu daha açıq şəkildə ifadə edib, məsələn, BMT-də ABŞ-ın keçmiş səfiri və Donald Trampın ilk administrasiyasında qısa müddətə milli təhlükəsizlik müşaviri olmuş Con Bolton 2015-ci ildə “Nyu York Tayms” qəzetinin rəy səhifələrində aşağıdakı məsləhəti vermişdi: “İranın Bombasını Dayandırmaq Üçün, İranı Bombalayın”.
ABŞ-ın “qeyd qəzeti”nin redaktorlarının beynəlxalq hüququn açıq şəkildə pozulması çağırışını dərc etməkdən göz qırpmaması, İranın ABŞ cəmiyyətində və mediasında nə dərəcədə şeytanlaşdırıldığını göstərir. Xatırlayaq ki, 2002-ci ildə o zamankı ABŞ prezidenti Corc Buş İranı İraq və Şimali Koreya ilə birlikdə məşhur “şər oxu”na daxil etmişdi.
Lakin ABŞ imperializminin daimi tikanı olmaqdan başqa, İranın davranışları müəyyən digər beynəlxalq aktorlardan – məsələn, ABŞ-ın özündən – daha az “şər” olmuşdur. Məsələn, hazırda on milyardlarla dollar dəyərində soyqırımı maliyyələşdirən İran deyil.
Nə də ki, son bir neçə onillikdə dünyanın hər yerində insanları bombalayan və ya başqa şəkildə antagonizə edən İran deyil – Latın Amerikasında sağçı dövlət terrorunu dəstəkləməkdən Vyetnamda kütləvi qırğınlar törətməyə qədər.
Bundan əlavə, Orta Şərqdə yeganə gizli nüvə silahı gücü İran deyil, İsraildir. İsrail Nüvə Silahlarının Yayılmaması Müqaviləsini (NPT) imzalamaqdan imtina edib və obyektlərində heç vaxt BMT-nin təhlükəsizlik tədbirlərinə icazə verməyib.
ABŞ-ın İrandakı Zülmə Dəstəyi
İran hökumətinin “zülmkar” təbiətini əsas gətirərək İrana qarşı hücumları alqışlayanlar, ABŞ-ın bu ölkədə zülmü necə qızışdırdığını nəzərdən keçirməlidirlər. 1953-cü ildə CIA İranın demokratik yolla seçilmiş lideri Məhəmməd Musaddıqə qarşı çevriliş təşkil etdi və bu da işgəncəyə meylli şahın uzunmüddətli hakimiyyətinə yol açdı.
Tarixçi Ervand Abrahamian özünün “Müasir İranın Tarixi” adlı kitabında qeyd edir: “Silah tacirləri zarafat edirdilər ki, şah onların təlimatlarını digər kişilərin “Playboy” oxuduğu kimi oxuyurdu.” Həqiqətən də, şahın ABŞ silahlarına olan obsesiv marağı onun terrorla idarəçiliyinə çox kömək etdi ki, bu da 1979-cu il İran İnqilabı ilə sona çatdı. Bəs Donald Trampın indi bombaladığı İranın nüvə proqramı? O da məhz həmin şah tərəfindən başlanmışdı.
İndi, yəqin ki, silah tacirləri iyun ayının bu yay gecəsində baş verənlərdən və Yaxın Şərqdə gərginliyin ümumi artmasından heç də narahat deyillər. Netanyahu isə Donald Trampa İranın “ABŞ-ın qorxunc və haqlı gücü ilə” hədəflənməsi barədə “cəsarətli qərarına” görə təşəkkür edib.
Netanyahunun sözlərinə görə, Donald Trampın hərəkəti “tarixi dəyişəcək” – sanki dünyanı daha çox müharibə üçün təhlükəsiz etmək yeni bir şeymiş kimi. ABŞ mediası suveren bir millətə qarşı qanunsuz hücumları əsaslandırmağa çalışarkən, iki ağır nüvə silahına malik ölkənin nüvə “təhdidlərini” tənzimləmək üçün hərəkətə keçməsinin məkrli riyakarlığını şişirtmək olmaz.
Özünü spontan və manik davranışları ilə fəxr edən Donald Trampın növbəti addımının nə olacağını təxmin etmək çətindir. Amma əmin olun ki, nə olursa olsun, silah sənayesi yaxın zamanda ac qalmayacaq.
Bu məqalədə ifadə olunan fikirlər müəllifin özünə aiddir və “Al Jazeera”nın redaksiya mövqeyini əks etdirmir.
Al Jazeera telekanalının “NewsFeed” proqramının məlumatına görə, ABŞ-ın üç nüvə obyektinə, o cümlədən Fordou təsisatına qarşı həyata keçirdiyi görünməmiş hücumdan sonra İran İsrailə ilk cavab zərbələrini endirib. Bu hərbi addım regionda gərginliyi pik həddə çatdırıb. Hadisə 2025-ci il iyunun 22-də qeydə alınıb.
ABŞ Hücumu və Tehranın Reaksiyası
Bu əməliyyat, ABŞ-ın İrandakı üç strateji nüvə obyektinə, xüsusən də Fordou təsisatına qarşı reallaşdırdığı misilsiz hərbi müdaxilədən sonra baş verib. Tehran rejimi bu hərəkəti özünün suverenliyinə qəsd kimi qiymətləndirərək dərhal cavab tədbirləri görməyə başlayıb. Hər iki tərəf arasında gərginlik son həddə çatıb.
İsraildəki Vəziyyət və Tələfatlar
İranın İsrailə endirdiyi bu cavab zərbələri nəticəsində İsrailin mərkəzi bölgələrində ən azı 11 nəfər yaralanıb. İşğal altındakı Şərqi Qüds və Təl-Əviv şəhərlərində isə hava həyəcan siqnalları səslənib, bu da əhalinin təşvişinə səbəb olub. Vəziyyət beynəlxalq ictimaiyyətin diqqət mərkəzindədir.
Orta Şərqdə Gərginlik Zirvədə: İran və İsrail Qarşılıqlı Raket Atəşi Açıb
ABŞ-ın İranın əsas nüvə obyektlərini bombalamasından sonra İran və İsrail arasında raket atışmaları baş verib ki, bu da Orta Şərqdə gərginliyi dramatik şəkildə artırıb. Bu, İran və İsrail arasındakı on illərdir davam edən soyuq müharibənin isti fazaya keçidinin ən bariz göstəricisidir.
ABŞ-ın Nüvə Obyektlərinə Zərbəsi və İranın Cavabı
İran bazar günü iki ardıcıl, hər biri 27 raketdən ibarət hücum həyata keçirərək, İsrailin əsas Ben Qurion hava limanını, tədqiqat müəssisələrini və komanda mərkəzlərini hədəf alıb. İranın dövlət xəbər agentliyi bildirib ki, hücumlar Tel-Əviv yaxınlığında yerləşən bu ərazilərə yönəldilib. Bütün İsraildə həyəcan siqnalı səsləri eşidilib, milyonlarla insan təhlükəsiz otaqlara və sığınacaqlara qaçıb. Təl-Əviv kimi ticarət mərkəzlərinin, eləcə də Qüds, Hayfa və ölkənin digər hissələrində partlayışlar və raketlərin qarşısının alınması müşahidə olunub. İsrailin təcili yardım işçilərinin məlumatına görə, ən azı 20 nəfər yaralanıb. Əmmandan xəbər verən Al Jazeera-nın müxbiri Nour Odeh bildirib ki, “bu, ilk dəfədir ki, iki raket zərbəsi bu cür sıx ardıcıllıqla baş verir. Adətən, hər zərbə arasında saatlar olur, bu dəfə isə yarım saatdan az vaxt keçib”. Bu vəziyyət İran və İsrail arasında yaranmış yeni hərbi dinamikanı əks etdirir.
İsraildə Vəziyyət və Genişmiqyaslı Zərər
Hədəf alınan ərazilər Suriyadakı işğal olunmuş Qolan Təpələrindən Yuxarı Qalileyə, Şimali və Mərkəzi İsrailə qədər geniş bir coğrafiyanı əhatə edib. Nour Odeh-in sözlərinə görə, 10 ayrı nöqtə ya birbaşa raketlərdən, ya da böyük qəlpələrdən zərər görüb. O, “xüsusilə Tel-Əviv bölgəsində və Hayfada böyük dağıntılar var” deyə vurğulayıb. Tel-Əvivdən və şimalda yerləşən Hayfadan yayılan videolarda xilasedici qrupların dağıntılar arasında işlədiyi, bəzi mənzillərin tamamilə dağıldığı, küçələr boyu əzilmiş avtomobillərin olduğu və tibb işçilərinin partladılmış evlər sırasından yaralıları təxliyə etdiyi görünür. İsrail ordusu Hayfada niyə hava hücumu xəbərdarlığı siqnalının verilmədiyini araşdırdığını bildirib. İsrail həmçinin Qərbi İranda “hərbi hədəflərə” qarşı yeni bombardman dalğası həyata keçirib. İsrail hərbçiləri daha əvvəl bildirmişdi ki, onların zərbələri İranın raket buraxılış qurğularını məhv edib və əsgərləri hədəf alıb. Bütün bu hadisələr İran və İsrail arasındakı münaqişənin dərinləşdiyini göstərir.
ABŞ və İranın Gərgin Bəyanatları
Bu son raket mübadiləsi ABŞ-ın İranın Natanz, İsfahan və Fordoudakı nüvə obyektlərini bombalamasından sonra baş verib. ABŞ prezidenti Donald Tramp hücumların hər üç obyekti “darmadağın etdiyini” bildirib. Tramp qeyd edib ki, İranın gələcəyi “ya sülh, ya da faciə”dir və vurulacaq bir çox başqa İran hədəfi var. “Əgər sülh tezliklə gəlməzsə, biz bu hədəflərə dəqiqlik, sürət və bacarıqla zərbələr endirəcəyik,” deyə o vurğulayıb. İran öz növbəsində özünü müdafiə etmək üçün “bütün variantları” saxladığını bildirib və əgər ABŞ müharibəyə qoşularsa, bunun “əbədi nəticələri” olacağı barədə xəbərdarlıq edib. Bu bəyanatlar İran və İsrail arasındakı gərginliyi daha da artırır.
İran Xarici İşlər Nazirliyi ABŞ-ın onun nüvə obyektlərinə hücumlarını beynəlxalq hüququn “kobud və görünməmiş pozulması” kimi pisləyib. Nazirlik bildirib ki, dünya ABŞ-ın diplomatik prosesin ortasında diplomatiyaya xəyanət edərək İsrailin “aqressiv hərəkətini” dəstəklədiyini və indi “İrana qarşı təhlükəli müharibə” apardığını unutmamalıdır. Əlavə edilib ki, artıq aydın olub ki, ABŞ “heç bir qayda və etikaya riayət etmir və soyqırımçı və işğalçı rejimin məqsədlərinə çatmaq üçün heç bir qanunsuzluq və cinayətdən çəkinmir”. Bu, İran və İsrail arasındakı münaqişəni beynəlxalq hüquq müstəvisinə daşıyır.
Hava Məkanı Məhdudiyyətləri və Beynəlxalq Həssaslıq
Bu arada, İsrail hava limanı idarəsi bildirib ki, İranla müharibə nəticəsində xaricdə qalan minlərlə vətəndaşını geri qaytarmaq üçün bazar günü GMT vaxtı ilə saat 11:00-dan etibarən hava sahəsini müvəqqəti olaraq açacaq. Ben Qurion Hava Limanı “Təhlükəsiz Qayıdış Əməliyyatı” çərçivəsində saat 14:00-dan 20:00-a qədər enişlər üçün açıq olacaq. FlightRadar24 saytının məlumatına görə, ABŞ-ın İranın nüvə obyektlərinə hücumlarından sonra əksər aviaşirkətlər Orta Şərqin böyük hissəsindən yayınmağa davam edir. Bu vəziyyət, İran və İsrail arasında davam edən gərginlik fonunda regionda ümumi təhlükəsizlik narahatlıqlarını artırır.
Regionda Gərginlik Yüksəlir: İsrailə İran Raket Hücumları
ABŞ-ın İranın əsas nüvə obyektlərinə zərbələr endirməsindən bir neçə saat sonra Tehran rejimi İsrailə kütləvi raket hücumları həyata keçirib. Bazar günü sahil şəhəri Təl-Əvivdə və paytaxt Qüdsdə güclü partlayış səsləri eşidilib. İsrail hərbi qüvvələri ölkəyə doğru gələn İran raketləri barədə məlumat verdikdən dərhal sonra hava hücumundan müdafiə sistemlərini işə salıb.
Zərərlər və İlkin Hesabatlar
İsrail şəhərlərində təhlükə sirenləri səslənib. Xilasetmə xidmətlərinin və yerli media orqanlarının məlumatına görə, ilkin olaraq ən azı 20 nəfər müxtəlif dərəcəli xəsarətlər alıb. İsrail polisi şimaldakı Hayfa limanı yaxınlığında “silah qalıqlarının aşkarlandığını” bildirib. Yerli orqanlar təcili yardım qruplarının qeydə alınan “qəza yerinə” cəlb olunduğunu təsdiqləyib. İranın hədəf aldığı ərazilər arasında Təl-Əviv, Hayfa və cənub şəhəri Beer-Şeva tez-tez qeyd olunur.
Hərbi Senzura və Son Rəqəmlər
Zərbələrlə bağlı məlumatların yayılması İsraildə ciddi hərbi senzura qaydalarına tabedir. Rəsmi açıqlamalara görə, iyunun 13-də müharibənin başlanmasından bəri ölkə ərazisində rəsmi olaraq ən azı 50 zərbə qeydə alınıb və 25 nəfər həlak olub.
ABŞ-İran Gərginliyi və Radiasiya Səviyyəsi
Bu hadisələr, ABŞ prezidenti Donald Trampın Birləşmiş Ştatların İsfahan, Fordou və Nətənzdəki İran nüvə obyektlərini “tamamilə məhv etdiyini” iddia etməsindən sonra İranın “daimi nəticələr” olacağı barədə xəbərdarlığı fonunda baş verir. Eyni zamanda, İranın Milli Nüvə Təhlükəsizliyi Sistemi Mərkəzi və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının nüvə nəzarəti orqanı olan Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentlik (AEBA), ABŞ-ın zərbələrindən sonra ərazidə radiasiya səviyyələrində heç bir artımın qeydə alınmadığını bildiriblər.
Pakistan Ordusu Rəhbəri Asim Munirin ABŞ Prezidenti Donald Trampla Tarixi Görüşü
İslamabad, Pakistan – Pakistanın Ordu Qərargah rəisi, General-leytenant Asim Munir ABŞ Prezidenti Donald Trampla Ağ Evdə misli görünməmiş təkbətək görüş keçirib. Pakistan hərbi rəsmilərinin məlumatına görə, iki lider iki saatdan çox söhbət edib.
Pakistan hərbçilərinin media qanadı olan Hərbi Xidmətlərarası İctimaiyyətlə Əlaqələr (ISPR) tərəfindən cümə axşamı yayılan bəyanatda bildirilib ki, əvvəlcə bir saat nəzərdə tutulan görüş Nazirlər Kabineti otağında nahar zamanı baş tutub, daha sonra Oval Ofisdə davam etdirilib.
ISPR-in məlumatına görə, çərşənbə günü baş tutan görüşdən sonra Munir, may ayında Hindistan və Pakistan arasında dörd günlük münaqişədən sonra iki nüvə silahına malik qonşu ölkə arasında atəşkəsin təmin edilməsində ABŞ Prezidenti Donald Trampın səylərinə görə “dərin minnətdarlığını” bildirib. ISPR-ə görə, Tramp da Pakistanın “terrorizm”lə mübarizədə əməkdaşlığını alqışlayıb.
Ağ Ev görüşlə bağlı heç bir bəyanat yaymasa da, qapalı qapılar arxasında və media üçün foto imkanları olmadan keçirilən danışıqlardan sonra ABŞ Prezidenti Donald Tramp jurnalistlərə qısa açıqlama verib. O, Ordu Qərargah rəisinə təşəkkür edərək, onunla görüşməkdən “şərəf duyduğunu” söyləyib.
Vaşinqton və İslamabad arasında illərlə davam edən gərginlikdən sonra əlaqələrdə kəskin yüksəliş vəd edən bu səmimi mühit fonunda, ABŞ Prezidenti Donald Tramp ölkəsinin qoşula biləcəyini bildirdiyi İsrail və İran arasında davam edən hərbi münaqişəyə də toxunub.
ABŞ Prezidenti Tramp qeyd edib ki, pakistanlılar “İranı çox yaxşı, əksər insanlardan daha yaxşı tanıyırlar” və əlavə edib ki, onlar “xoşbəxt deyillər”.
Analitiklər Pakistan üçün bu şərhin, İslamabadın canfəşanlıqla arzuladığı ABŞ ilə əlaqələrin bərpası üçün iki əsas çətinliyin olacağını vurğuladığını bildiriblər. Onların fikrincə, İran və İsraillə hazırkı böhran Pakistanı diplomatik tarazlıq saxlamağa məcbur edəcək. İslamabadın Çinlə sıx münasibətləri də Pakistanı müxtəlif istiqamətlərə çəkə bilər.
Danışıqların Məzmunu və Əsas İstiqamətləri
ISPR-ə görə, Asim Munir ABŞ Prezidenti Donald Trampla iki ölkə arasında əməkdaşlığı gücləndirmək üçün “iqtisadi inkişaf, mədən və minerallar, süni intellekt, enerji, kriptovalyuta və inkişaf etməkdə olan texnologiyalar” daxil olmaqla bir sıra sahələr barədə danışıb.
Lakin Pakistan hərbçiləri etiraf ediblər ki, iki lider İran və İsrail arasında artan gərginliklə bağlı da “ətraflı müzakirələr” aparıb və İslamabadın məlumatına görə, həm Munir, həm də ABŞ Prezidenti Tramp sülh yolu ilə həllin zəruriliyini vurğulayıblar.
Muniri Pakistannın milli təhlükəsizlik müşaviri, ölkənin əsas kəşfiyyat agentliyi – Hərbi Xidmətlərarası Kəşfiyyatın (ISI) rəhbəri, general-leytenant Asim Malik müşayiət edib.
Amerika tərəfdən isə ABŞ Prezidenti Donald Trampı Dövlət katibi Marko Rubio və prezidentin Yaxın Şərq üzrə baş danışıqçısı Stiv Vitkof müşayiət edib.
Yaxın Şərq İnstitutunun (MEI) baş elmi işçisi Marvin Vaynbaum bildirib ki, nahar zamanı media nümayəndələrinin olmaması “danışığın təbiətinin hər iki tərəfin foto imkanları istəməməsini” göstərir.
Vaynbaum “Əl-Cəzirə”yə bildirib ki, hər iki tərəf “nəyin müzakirə edildiyi barədə çox şeyin açıqlanmasını istəməyib, lakin mənim fikrimcə, ABŞ-ın İranda davam edən vəziyyət zamanı Pakistanın rolunu bilmək istəməsi olub”.
Çərşənbə günü axşam Munir Pakistan səfirliyinin təşkil etdiyi və otuzdan çox beyin mərkəzinin, siyasət institutlarının və diplomatik dairələrin nümayəndələrinin iştirak etdiyi ziyafətdə iştirak edib. “Əl-Cəzirə” bir neçə iştirakçı ilə söhbət edib, onların hamısı Munirin ziyafətdə nə dediklərini müzakirə etmək üçün adlarının gizli saxlanılmasını xahiş edib.
Bir iştirakçı bildirib ki, Munir ABŞ Prezidenti Donald Trampla görüşünün təfərrüatlarını açıqlamasa da, söhbətin “fantastik olduğunu və bundan daha yaxşı keçə bilməyəcəyini” qeyd edib.
Bu şəxsin sözlərinə görə, Munir əlavə edib ki, Pakistanın əvvəlki Co Bayden administrasiyası ilə münasibətləri tarixi olaraq “ən pislərindən” olub.
Digər bir iştirakçı “Əl-Cəzirə”yə bildirib ki, Munir ABŞ-ın “İranla bağlı nə etməli olduğunu bildiyini” söyləyib və Pakistanın “hər bir münaqişənin dialoq və diplomatiya yolu ilə həll oluna biləcəyi” mövqeyini bir daha təsdiqləyib.
ABŞ-Pakistan Münasibətlərində Yüksəliş
Mütəxəssislər bildiriblər ki, hazırda bu görüş Pakistan üçün ABŞ ilə münasibətləri yaxşılaşdırma cəhdində böyük bir qazancdır.
Pakistan 1947-ci ildə müstəqillik qazandığı gündən bəri ABŞ-ın yaxın müttəfiqi olub. Onlar 1979-cu ildə Sovet işğalından sonra Əfqanıstanda və 11 sentyabr terror aktlarından sonra ABŞ-ın Əfqanıstanı işğal etməsindən sonra yenidən sıx əməkdaşlıq ediblər.
ABŞ son iki onillikdə Pakistana 30 milyard dollardan çox yardım göstərsə də, İslamabadı dəfələrlə “ikili oyun” oynamaqda və etibarlı təhlükəsizlik tərəfdaşı olmamaqda ittiham edib.
Pakistan isə öz növbəsində, Vaşinqtonun regional zorakılıq səbəbindən Pakistanın çəkdiyi itkiləri və qeyri-sabitliyi tam şəkildə tanımadan ondan daim “daha çox şey etməsini” tələb etdiyini iddia edib.
Vaşinqtondakı Stimson Mərkəzinin Cənubi Asiya Proqramının direktoru Elizabet Trelkeld bildirib ki, Munirin səfəri ABŞ Prezidenti Donald Tramp administrasiyası dövründə ABŞ-Pakistan əlaqələrində “əhəmiyyətli yüksəlişi” qeyd edir.
O, “Əl-Cəzirə”yə deyib: “ABŞ Prezidenti Trampın xarici siyasətin formalaşmasında mərkəzi rolu və şəxsi əlaqələrə üstünlük verməsi nəzərə alınmaqla, bu səfər General-leytenant Munirə son böhran zamanı qurulmuş əlaqələri möhkəmləndirməyə imkan verib”.
Vaşinqtonda fəaliyyət göstərən təhlükəsizlik siyasəti üzrə mütəxəssis Sahar Xan bildirib ki, görüş əhəmiyyətli olsa da, bu, iki ölkənin “indi dost olduğu” anlamına gəlmir. Lakin bu, “münasibətlərdə yumşalmanın” göstəricisidir.
O əlavə edib ki, ABŞ Prezidenti Donald Tramp qeyri-müəyyən olsa da, Pakistan regional məsələlərlə bağlı qeyri-real tələblərin qarşısını almaq üçün onunla razılığa gəlməyi düşünməlidir.
“Hazırda Munirin ABŞ Prezidenti Tramp administrasiyasına mesajı budur: Pakistana vaxt ayırıb anlayın və ona Hindistan, Çin və ya Əfqanıstan prizmasından baxmağı dayandırın”, – o qeyd edib.
Analitiklər isə bu mesajın yerini tutmasının asan olmayacağını bildiriblər.
Strateji Çətinlik: Çin Faktoru
Çin, Pakistanın dərin iqtisadi, strateji və hərbi əlaqələrə malik olduğu ən kritik tərəfdaşı olaraq qalır. Lakin eyni zamanda, son üç onillikdə Pekinin qlobal fövqəldövlət kimi yüksəlişi onu Vaşinqtonun əsas rəqibinə çevirib.
Sidney Texnologiya Universitetinin Cənubi Asiya təhlükəsizlik tədqiqatçısı Məhəmməd Feysəl bildirib ki, hər iki güclə əlaqələrin idarə edilməsi İslamabadın “heç bir düşərgəyə qoşulmama” siyasətinə sadiqliyini sınayacaq.
Çin, Qərbi Çini Pakistan vasitəsilə Ərəb dənizi ilə birləşdirən böyük infrastruktur layihəsi olan Çin-Pakistan İqtisadi Dəhlizinə (CPEC) 62 milyard dollar sərmayə yatırıb.
Hərbi cəbhədə Pakistan silahlarının 80 faizdən çoxunu Çindən alır və bu məhsulların bəziləri, xüsusilə Çin təyyarələri və raketləri Hindistanla son münaqişədə öz dəyərini göstərib.
“Uzunmüddətli perspektivdə həm [Çin, həm də ABŞ] Pakistan üçün öz növbəsində çox vacibdir”, – Feysəl “Əl-Cəzirə”yə deyib. Və ABŞ və Çin hər biri İslamabadı öz tərəfində görmək istəsə də, Pakistanın hər ikisi tərəfindən axtarılması öz üstünlüyünə malikdir.
O qeyd edib ki, bu, “İslamabada həm Pekin, həm də Vaşinqtonla əməkdaşlığı genişləndirmək üçün əhəmiyyətli diplomatik boşluq verir”.
İran Çətinliyi və Regional Sabitlik
Hazırda əsas infrastrukturu və yüksək rütbəli hərbi və nüvə fiqurlarını hədəf alan şiddətli İsrail hücumu altında olan İran, Pakistan üçün daha bir həssas çətinlik yaradır.
Analitiklər Pakistanın Tehrana yaxınlığının və əlaqələrinin onu ABŞ və İran arasında potensial vasitəçi kimi mövqeləndirdiyini irəli sürüblər.
“Pakistanın vasitəçi rolunu oynaması onun marağındadır. Daxili çətinlikləri nəzərə alınmaqla, qərb sərhədində daha bir rəqibi ödəməyə gücü çatmır”, – Xan deyib.
General-leytenant Asim Munir keçən ay İran hərbi qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi, general-mayor Məhəmməd Baqiri ilə görüş keçirmişdi. General Baqiri 13 iyun 2025-ci il tarixində İsrailin hava zərbəsi nəticəsində həlak oldu. [Əl ilə verilib/Hərbi Xidmətlərarası İctimaiyyətlə Əlaqələr]
Keçən ay Munir Pakistanın Baş naziri Şahbaz Şəriflə birlikdə İrana səfər edib. Səfər zamanı o, İran hərbi qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi, general-mayor Məhəmməd Baqiri ilə görüşüb. Cümə günü İsrailin ilk zərbələr dalğasında Baqiri həlak olan bir neçə hərbi rəsmidən biri olub.
İsrail zərbələri başlayandan bəri Pakistan İranın özünümüdafiə hüququnu qətiyyətlə müdafiə edərək, İsrail zərbələrini İranın ərazi suverenliyinin pozulması və “aşkar təxribatlar” kimi qiymətləndirib.
Təxminən 250 milyon əhalisi olan Pakistanda, əhalinin 15-20 faizini təşkil edən əhəmiyyətli şiə azlığı yaşayır və onlar dini liderlik üçün İrana baxırlar.
Feysəl qeyd edib ki, bu demoqrafik və coğrafi reallıqlar Pakistanın ABŞ-ın hər hansı hərbi müdaxiləsinə ictimai dəstəyini məhdudlaşdıracaq.
“İslamabad münaqişəni cilovlamaq üçün diplomatiyaya və hərbi əməliyyatların dayandırılmasına çağıra bilər. Qonşu olaraq, İrandakı qeyri-sabitlik Pakistanın maraqlarına cavab vermir”, – o bildirib.
Eyni zamanda, Feysəl əlavə edib ki, “sektaarası gərginliyin artması [Pakistanda] daxili təhlükəsizliyi sınaqdan keçirə bilər. Beləliklə, İslamabad ABŞ tərəfdarı ictimai mövqedən çəkinəcək”.
