ABŞ prezidenti Donald Trampın vətəndaşlıq siyasətinə məhkəmə zərbəsi
Federal hakim vətəndaşlıq hüququnun ləğvinə qarşı çıxdı
Merilend ştatının federal hakimi cümə axşamı günü prezident Donald Tramp administrasiyasının ölkədə qanunsuz və ya müvəqqəti olan şəxslərdən doğulan uşaqlara vətəndaşlıq verilməsindən imtina edə bilməyəcəyi barədə qərar qəbul edib. Bu, ABŞ Ali Məhkəməsinin iyun ayında çıxardığı əsas qərardan bəri ölkə miqyasında prezidentin vətəndaşlıq hüququnun ləğvi barədə əmrinə mane olan dördüncü məhkəmə qərarıdır.
ABŞ Dairə Hakimi Debora Boardmanın ilkin qərarının gözlənilən olduğu bildirilir. Belə ki, hakim keçən ay apellyasiya məhkəməsi işi ona qaytardıqda bu barədə əmr verəcəyini söyləmişdi. ABŞ-ın 4-cü Apellyasiya Məhkəməsi iyul ayının sonunda işi ona geri göndərmişdi.
Mürəkkəb hüquqi mübahisələr
Bir neçə aydır ki, mürəkkəb hüquqi mübahisələrə səbəb olan siyasət hazırda dayandırılıb. İyun ayından bəri daha iki dairə məhkəməsi, həmçinin apellyasiya hakimləri paneli də ölkə miqyasında doğum hüququ ilə bağlı əmri bloklayıb.
Prezident Trampın ikinci müddətinin ilk günündə o, ABŞ-da doğulan insanların valideynlərindən biri sənədsiz, digəri isə vətəndaş və ya yaşıl kart sahibi deyilsə, yaxud hər iki valideyn ABŞ-da müvəqqəti vizalarla yaşayırsa, avtomatik olaraq vətəndaşlıq almamalı olduğunu bildirən fərman imzaladı. Fərman federal agentliklərə 30 gün ərzində bu kateqoriyalara aid olan şəxslərə vətəndaşlıq sənədləri verməyi dayandırmağı tapşırdı.
14-cü düzəlişə etirazlar
Bu əmr hüquqi iddialara səbəb oldu, çünki əksər hüquqşünaslar 1868-ci ildə təsdiq edilmiş 14-cü Düzəlişin, valideynlərinin immiqrasiya statusundan asılı olmayaraq, ABŞ-da doğulan demək olar ki, hər kəsə avtomatik olaraq vətəndaşlıq təklif etdiyini bildirirlər. Yalnız çox məhdud istisnalar nəzərdə tutulur.
Tramp administrasiyası 14-cü Düzəlişin vətəndaşlıq maddəsinin valideynləri ölkədə qanunsuz və ya müvəqqəti olan şəxslərə şamil edilmədiyini iddia edir. Onlar, vətəndaşlığın ABŞ-ın “yurisdiksiyasına tabe” olanlara verildiyini deyən bir maddəyə istinad edirlər. Hökumət iddia edir ki, bu valideynlərin ölkəyə “sədaqəti” yoxdur, buna görə də onlar “yurisdiksiyaya tabe” deyillər.
Boardman fevral ayında ölkə miqyasında əmrin qarşısını alan ilkin qərar qəbul etdi. Lakin ABŞ Ali Məhkəməsinin iyun ayında çıxardığı qərar bu qərarı və ölkə daxilində əmrin qarşısını alan digər məhkəmə qərarlarını ləğv etdi.
Ali Məhkəmənin qərarı
Ali Məhkəmənin iyun ayında çıxardığı qərar ölkə miqyasında qərarların istifadəsini məhdudlaşdırdı. 6-3 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qərarda administrasiyanın doğum hüququ ilə bağlı əmrlərə qarşı qərarların “tam yardım göstərmək üçün zəruri olduğundan daha geniş olduğu dərəcədə” məhdudlaşdırılması tələbi təmin edildi.
Bu, doğum hüququ ilə bağlı əmrin qüvvəyə minəcəyi anlamına gəlmir. Qərardan qısa müddət sonra Nyu-Hempşir məhkəməsi Ali Məhkəmənin qərarından sonra bu variantı açıq qoyduqdan sonra sinif iddiası kimi qaldırılan iddiada ölkə miqyasında fərmanı dayandırdı.
Ştatların iddiaları
Ali Məhkəmə həmçinin ştatların əmrə görə hələ də iddia qaldıra biləcəyi məsələsinə birbaşa toxunmadı. ABŞ-ın 9-cu Dairə Məhkəməsinin iyul ayında qərar çıxardığı işdə hökumət iddia etdi ki, məhkəmələr ümumilikdə ölkə miqyasında qərar çıxarmaqdansa, yalnız iddia qaldıran ştatların sakinləri üçün doğum hüququ ilə bağlı əmrin qarşısını ala bilər. Lakin ştatlar iddia edirlər ki, bu, onlara natamam yardım göstərəcək, çünki insanlar ştatdan ştata köçürlər.
Boardman cümə axşamı günü çıxardığı qərarda Trampın əmrindən təsirlənəcək 2025-ci il fevralın 19-dan sonra ABŞ-da doğulmuş və ya doğulacaq bütün uşaqların sinfini təsdiqlədi.
O, qarşısındakı məhkəmə işində iddiaçıların doğum hüququ ilə bağlı əmrin ABŞ Konstitusiyasının 14-cü Düzəlişini pozması barədə arqumenti qazanma ehtimalının “son dərəcə yüksək” olduğunu söylədi. Bu düzəlişdə ABŞ-da doğulan və ya vətəndaşlığa qəbul edilən və ABŞ yurisdiksiyasına tabe olan bütün insanların vətəndaş olduğunu deyən vətəndaşlıq maddəsi var. O, həmçinin əmr qüvvəyə minərsə, onların düzəldilməsi mümkün olmayan zərər görəcəklərini yazdı.
