Donald Trampın ABŞ prezidentliyi dövründən bəri onun Avropadan əsas tələblərindən biri qitənin müdafiə xərclərini artırması olub. Bu tələb, 20 Yanvardan etibarən prezidentin gündəliyində mühüm yer tutub.
Cümhurbaşqanı Rəcəb Tayyib Ərdoğan da NATO Dövlət və Hökumət Başçıları Sammiti üçün Niderlanda yola düşür. Haaqada bu gün və sabah keçiriləcək sammitdə Avropa-Atlantik coğrafiyasına yönəlmiş təhdidlər və risklər barədə strateji səviyyədə fikir mübadiləsi aparılacaq. Yeni Müdafiə İnvestisiya Öhdəliyi sammitin əsas gündəliyini təşkil edəcək. Ərdoğan sammitdə iştirak edən dövlət və hökumət başçıları ilə ikitərəfli görüşlər keçirəcək. Bu hədəf, xüsusilə Avropanın ən böyük iqtisadiyyatı olan Almaniyanın da dəstəyini açıqlamasından sonra demək olar ki, bütün NATO ölkələri tərəfindən dəstəklənən bir nöqtəyə çatıb. 24-25 İyunda Haaqada keçiriləcək NATO Sammiti ərəfəsində müttəfiqlər müdafiə xərclərini ciddi şəkildə artırmağa dair razılığa gəliblər.
Trampın Sammiti Tərk Etmə Ssenarisi
Diplomatlar, sammitdən əvvəl verdikləri açıqlamada, Donald Trampın ehtimal olunan ikinci prezidentlik dövründəki ilk NATO sammiti ərəfəsində üzv ölkələrin 2035-ci ilə qədər müdafiə xərclərini Ümumi Daxili Məhsulun (ÜDM) 5 faizinə çatdırmaq barədə razılığa gəldiyini bildiriblər. Lakin proqnozlaşdırılması çətin olan Trampın sammiti erkən tərk etməsi ssenarisi, bəzi NATO müttəfiqləri üçün böyük narahatlıq mənbəyidir. Bu ssenarinin hər vəchlə qarşısının alınması hədəflənir. Keçmişdə NATO-da fəaliyyət göstərmiş Ceymi Şea bildirib ki, “Ümid edirəm Tramp Kanadadakı son G7 sammitində etdiyi kimi, bu sammitdən də erkən ayrılmaz.” Trampın sammitdə iştirakının əhəmiyyətinə vurğu edən Şea deyir: “Məncə, Tramp NATO-nun hazırda gördüyü bütün yaxşı işləri görməlidir. Çünki bunlar təkcə Avropanın deyil, Amerikanın təhlükəsizliyi üçün də vacibdir.”
Müdafiə Xərclərində 5 Faiz Hədəfi Dönüş Nöqtəsi Olar
NATO müttəfiqlərinin hər birinin Ümumi Daxili Məhsullarının (ÜDM) 5 faizini müdafiəyə ayırması hədəfi iddialı hesab olunur. Hal-hazırda NATO müttəfiqləri büdcələrinin 2 faizini müdafiəyə ayırmağı öhdələrinə götürüblər və bu hədəfə çata bilməyən müttəfiqlər də mövcuddur.
Buna görə də, Trampın gündəmə gətirdiyi və qısa müddətdə normallaşan 5 faiz hədəfi, Avropa cəmiyyətlərini köklü şəkildə dəyişdirmək potensialına malikdir. NATO çətirinin təmin etdiyi təhlükəsizlik hissi ilə onilliklər boyu prioritetini sosial ədalət və iqtisadi sabitlik olaraq müəyyən edən Avropa İttifaqı ölkələri, bundan sonra hərbi gücünü artırmağa və ABŞ-dan daha müstəqil olmağa yönələ bilər. Beləliklə, sözügedən sammit, aralarında Türkiyənin də olduğu NATO müttəfiqlərinin vətəndaşlarının həyatına birbaşa təsir edir.
Baş katib Ruttedən, sosial xərclərin azaldılmasına qarşı çıxan Avropa İttifaqı vətəndaşlarına bu planı necə izah edəcəyi soruşulduqda, o, bu cavabı verib: “Əgər bunu etməsək, 4-5 il ərzində həqiqətən təhdid altında olacağıq və o zaman rus dili kursuna yazılmalı, ya da Yeni Zelandiyaya getməli olacaqsınız.” Ruttenin təklifi, büdcəni iki hissəyə bölmək və ÜDM-nin 3,5 faizini birbaşa müdafiə ehtiyaclarına, 1,5 faizini isə təhlükəsizliklə əlaqəli investisiyalara ayırmaqdır. Bu investisiyalara ağır silah daşıya bilən daha geniş yollar və körpülər inşa edilməsi, kiber təhlükəsizlik, hibrid hücumlara qarşı tədbirlər, mülki müdafiə və Ukraynaya yardımlar da daxildir.
NATO-da fəaliyyət göstərən diplomatlar, üzvlərin mövcud infrastruktur xərclərini də 3,5 faizin içinə daxil etməyə çalışacaqlarını bildirirlər. Diplomatlar, eyni zamanda, 1,5 faizlik hədəfin tərifinin artıq razılaşdırılmasının belə böyük bir uğur olduğunu vurğulayırlar.
