Yaxın Şərqdə 7 oktyabr hücumlarından bu günə qədər olan dövrdə İsrailin beynəlxalq hüququ heçə sayaraq çoxsaylı hücumlar həyata keçirdiyinə şahid olub. Bu hücumların əksəriyyətində İsrail ətraf ölkələrin suverenliyini pozaraq onların zəifliyindən faydalanmış və hava məkanını dəfələrlə tapdalamışdır. Bu cür hadisələrin son nümunəsi, iyunun 13-də başlayan İrana qarşı hücumlar olub. İran və İsrail arasında hələlik atəşkəs əldə edilsə də, vəziyyətin gələcəyi qeyri-müəyyən olaraq qalır. Bununla yanaşı, İsrailin təkcə bu gün deyil, keçmişdə də oxşar əməllərə tez-tez əl atdığı məlumdur. Hətta iddia edilir ki, İsrail bir vaxtlar Pakistanı belə hədəf almağı planlaşdırsa da, sonradan bu hücumdan imtina edib.
Hindistanın Dəstəyi ilə Pakistana Hücum Planları
Pakistanın nüvə proqramının memarı, nüvə fizikası alimi doktor Abdul Qadeer Xan 2021-ci ildə 85 yaşında vəfat etdi və geridə nüvə silahına malik bir Pakistan qoydu. Xan, Pakistanın nüvə silahı əldə etməsi istiqamətindəki töhfələrinə görə milli qəhrəman hesab olunur və “Pakistan nüvə silahı texnologiyasının atası” adlandırılır. 1936-cı ildə doğulmuş və 2021-ci ildə həyatını itirmiş bu nüvə alimi Cənubi Asiya ölkəsinin nüvə bomba inkişaf etdirməsində hər kəsdən daha çox məsuliyyət daşıyırdı. Hətta bu məsuliyyət, keçmiş Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin (CIA) direktoru Corc Tenetin onu “ən azı Üsamə bin Laden qədər təhlükəli” adlandırmasına, keçmiş Mossad rəhbəri Şabtay Şavitin isə onu öldürmədiyi üçün peşmançılıq keçirməsinə səbəb olacaq qədər ciddi idi.
1980-ci illərin əvvəllərində İsrailin Hindistanla əməkdaşlıq edərək Pakistanın nüvə obyektlərini bombalamağı planlaşdırdığı iddia edildi. Bu əməliyyatın İsrailin 1981-ci ildə İraqda Fransa tərəfindən tikilmiş Osirak nüvə enerji reaktoruna qarşı həyata keçirdiyi “Opera Əməliyyatı”na bənzər şəkildə aparılacağı nəzərdə tutulurdu. Bildirilənlərə görə, İsrailə məxsus döyüş təyyarələrinin Hindistandakı Pakistana yaxın bir hava bazasından havaya qalxaraq obyektə hücum etməsi üçün hazırlıqlar aparılırdı. 1980-ci illərdə İsrailin Hindistanın köməyi ilə Pakistanın nüvə obyektini bombalama planı həyata keçirilməyə hazır idi, lakin Hindistan hökuməti sonradan bu plandan imtina etdi və mümkün əməliyyat beləcə dayandırıldı. Həmin illərdə Mossad Pakistanın nüvə proqramı ilə bağlı İslamabadla əməkdaşlıq edən Avropa şirkətlərini də hədəf alırdı. Bu çərçivədə, Almaniya və İsveçrədə bir sıra sui-qəsd cəhdləri edilsə də, uğursuzluqla nəticələnmişdi.
Pakistanın nüvə silahı əldə etmə cəhdləri, 18 may 1974-cü ildə Hindistanın “Gülən Buda” kod adlı ilk nüvə silahını sınaqdan keçirməsindən sonra başladı. Bu inkişafdan sonra, Pakistanın Baş naziri Zülfüqar Əli Butto ölkəsi üçün dərhal nüvə silahı inkişaf etdirəcəyinə söz verdi. Butto bu mövzudakı qətiyyətini “Ot da yeyərik, yarpaq da yeyərik, ac da qalarıq, amma nüvə bombasını düzəldəcəyik” sözləri ilə nümayiş etdirdi. Bu qətiyyət başqalarına da xas idi və bu adamlardan biri də Pakistanın nüvə proqramının memarı olan doktor Abdul Qadeer Xan idi.
Avropadan Dönüş və Nüvə Proqramına Rəhbərlik
Abdul Qadeer Xan 1 aprel 1936-cı ildə Britaniya Hindistanının Bhopal şəhərində anadan olub. Hindistan və Pakistan 1947-ci ildə müstəqillik qazandıqdan sonra, 1952-ci ildə ailəsi ilə birlikdə Pakistana köçdü. Karaçi Universitetinin Metallurgiya fakültəsindən 1960-cı ildə məzun olan Xan, bu tarixdən sonra ali təhsilini Qərbi Almaniya və Hollandiyada davam etdirdi. Xan, 1972-ci ildə Belçikadakı Katolik Universitetindən Metallurgiya Mühəndisliyi ixtisası üzrə doktorluq dərəcəsi aldı. Uranın zənginləşdirilməsini araşdırmaq və inkişaf etdirmək üçün İngiltərə, Almaniya və Hollandiya ortaq müəssisəsi olan URENCO nüvə konsorsiumunda 1972-ci ildə işə başladı. Uğurlu bir işçi olması onu, burada əldə etdiyi uğurlu işlərlə müəssisənin ən vacib sahələrinə və məxfi sənədlərə giriş icazəsi olan səlahiyyətli şəxsə çevirdi.
Təqvimlər 1974-cü ili göstərdiyində Hindistan ilk nüvə silahı sınağını etdi. Abdul Qadeer Xan URENCO-da işləməyə davam edirdi və Hindistanın nüvə silahı əldə etməsi onu narahat etmişdi. Ölkəsinin Hindistandan geri qalmaması lazım olduğunu düşünürdü. Xan, 1976-cı ildə “Pakistandan rədd edə bilməyəcəyi bir təklif aldığını” söyləyərək URENCO-dan ayrıldı və vətəninə qayıtdı. Bu dönüş, Pakistanın nüvə silahına sahib olması ilə nəticələnəcək bir prosesin başlanğıcı idi.
Abdul Qadeer Xan 1976-cı ildə Pakistan Atom Enerjisi Komissiyasının (PAEC) üzvü oldu. Həmin il Xan, “Xan Araşdırma Laboratoriyası”nı qurdu. Xan, Hollandiyadan ölkəsinə qayıtdıqdan sonra, URENCO obyektlərində məxfi sahələrə və uran zənginləşdirmə sentrifuqalarının planlarına daxil ola bilməsi səbəbindən 1979-cu ildə “uran zənginləşdirmə texnologiyasını oğurlamaqda” günahlandırıldı. 1985-ci ildə yerli Hollandiya məhkəməsi Xanı qiyabi olaraq 4 il həbs cəzasına məhkum etdi. Bu qərarı apellyasiyaya verən Xan, bir müddət sonra bu ittihamdan bəraət aldı.
Proqram Uzun Müddət Necə Gizli Saxlanıldı?
Pakistanın nüvə proqramı uzun müddət böyük bir gizliliklə irəlilədi. Qurulan örtük şirkətlər vasitəsilə doktor Abdul Qadeer Xanın ehtiyac duyduğu komponentlər idxal edildi. Pakistanda gizlicə aparılan işlər bir çox hərbi rəsmi tərəfindən bilinməsinə baxmayaraq, hökumətdə bu mövzudan xəbərdar olan yeganə şəxs Baş nazir Zülfüqar Əli Butto idi. Bu illərdə Pakistanın Çin və ABŞ-dan da bu mövzuda mühüm dəstəklər aldığı iddia edildi.
Buna görə Çin, Pakistana zənginləşdirilmiş uran və texniki dəstək təmin edirdi. ABŞ isə Soyuq Müharibə illərində mühüm bir müttəfiq olduğu üçün Pakistanın yanında idi. ABŞ-ın Pakistana verdiyi dəstək 1979-cu ildə dayandırılsa da, qısa müddət sonra Sovet İttifaqının Əfqanıstanı işğal etməsi səbəbindən iki ölkə arasında əməkdaşlıq yenidən başladı. ABŞ, 1980-ci illərdə Pakistanlı nüvə alimlərinə gizlicə texniki təlim keçdi və bu proqrama göz yumdu. 1990-cı ildə Soyuq Müharibənin qalibinin ABŞ olacağı dəqiqləşməyə başlayınca, Pakistana edilən iqtisadi və hərbi yardımlar nüvə silahı işləri səbəbindən dayandırıldı. Pakistan nüvə proqramıAbdul Qadeer Xan işlərini gizli şəkildə davam etdirirdi.
Pakistan, aparılan işlər nəticəsində 1998-ci ildə ilk nüvə silahı sınağını etdi və dünyanın yeddinci nüvə gücü oldu. Xan, 1990-cı illərdə ABŞ tərəfindən nüvə döyüş başlığı daşıya bilən raketlər müqabilində Şimali Koreyaya son dərəcə həssas nüvə texnologiyası satmaqda günahlandırıldı. Abdul Qadeer Xanın daha sonra oxşar şəkildə İran və Liviyaya da nüvə işlərində kömək etdiyi iddia edildi.
Əvvəlcə Qəbul Etdi, Sonra “Məcburi Oldu” Dedi
Bu illərdə Abdul Qadeer Xanın Yaxın Şərqə səfərləri Mossad tərəfindən də yaxından izlənildi, lakin heç bir nəticə əldə edilmədi. ABŞ tərəfindən 2003-cü ildə Pakistana nüvə texnologiyasının yayılmasında Xanın roluna dair dəlillər göndərildi. Həbsə alınan doktor Abdul Qadeer Xan, 2004-cü ildə İran, Şimali Koreya və Liviyaya nüvə texnologiyası mövzusunda kömək etdiyini etiraf etdi. Daha sonra bu açıqlamanın ona məcburi şəkildə etdirildiyini bildirən Xan, 2009-cu ilə qədər ev dustaqlığında qaldı. Doktor Abdul Qadeer Xan 10 oktyabr 2021-ci ildə COVID-19-a yoluxdu və səhhətinin pisləşməsi səbəbindən yerləşdirildiyi xəstəxanada 85 yaşında həyatını itirdi.
