ABŞ-ın Fordov Nüvə Təsisinə Zərbəsi: Hədəflər və Nəticələr Barədə Ziddiyyətli İddialar
Amerika Birləşmiş Ştatları (ABŞ) tərəfindən həyata keçirilən son hərbi əməliyyatlarda, ilk dəfə olaraq, hər biri 13600 kiloqram ağırlığında olan “Kütləvi Artilleriya Penetratoru” (Massive Ordnance Penetrator – MOP) adı verilən, həm də “sığınacaqdağıdan bomba” kimi tanınan 14 bomba istifadə edilib. Bu güclü bombalar hər birinin dəyəri 2.1 milyard dollar təşkil edən 7 ədəd B-2 “Spirit” xəyalət bombardmançı təyyarəsindən İranın nüvə obyektlərinə atılıb. Xüsusilə yeraltı sığınacaqları məhv etmək üçün dizayn edilmiş bu bombalar, Tehranın müdafiəli təsisatlarına ciddi zərər vurmaq məqsədi daşıyırdı.
ABŞ-ın Rəsmi Açıqlamaları və Müxtəlif Rəylər
ABŞ prezidenti Donald Tramp bazar gecəsi İranın nüvə obyektlərinə endirilən hücumdan sonra bu təsisatların vəziyyəti barədə açıqlamalar verərək, ölkədəki “bütün nüvə sahələrində böyük zərər meydana gəldiyini” iddia edib. Trampın sözlərinə görə, “yox ediliş tam yerində bir tərifdir!”. O, vurğulayıb ki, hədəf alınan ağ rəngli tikili qayanın dərinliklərinə basdırılmışdı və hətta damı belə yer səviyyəsindən xeyli aşağıda yerləşirdi, alovdan tamamilə qorunmuşdu. Prezident əlavə edib ki, “ən böyük zərər yerin kifayət qədər dərinliklərində baş verib. Tam isabet!!!”
Buna baxmayaraq, Pentaqon rəsmilərinin açıqlamaları fərqlilik göstərirdi. ABŞ-ın müdafiə naziri Pit Hegseth bazar günü verdiyi bəyanatda “bütün dəqiq yönləndirilmiş raketlərimizin hədəf aldığımız yerlərə dəydiyini” və Fordovdakı imkanların məhv edildiyinə inandığını bildirib. Lakin ABŞ Baş Qərargah rəisi, general Dan Keyn daha ehtiyatlı danışaraq, “zərərin miqyasını söyləmək üçün hələ çox erkəndir” qeydini edib.
Peyk Görüntüləri və Ekspert Şərhləri
Maxar Technologies tərəfindən yayımlanan peyk görüntülərində yeraltı təsisin üzərindəki silsilə boyunca bir neçə böyük çuxur müşahidə olunur. Həmçinin, torpaq və dağıntılarla qapanmış girişlər, eləcə də boz-mavi kül qatı diqqət çəkir. ABŞ-ın Elm və Beynəlxalq Təhlükəsizlik İnstitutunun prezidenti Devid Olbraytın sözlərinə görə, bombaların düşdüyü nöqtələr yeraltı zallara açılan havalandırma şaxtalarına çox yaxın idi. Bu bölgələrin hədəf alınması daxildəki sistemlərə ciddi zərər vurmaq məqsədi güdə bilərdi. Keçmiş ABŞ müdafiə nazirinin müavini Mik Mulroy isə hər bir bombanın 4 ton TNT daşıdığını qeyd edib. Yaxın Şərq üzrə geopolitik analitik Maykl Horovits bildirib ki, hücumun uğurlu olub-olmadığını söyləmək çox çətindir. Lakin o əlavə edib ki, ABŞ-ın xüsusilə Fordovdakı zəif nöqtələri, daşlarla bağlanmış havalandırma şaxtalarını hədəf aldığı görünür, bu da uğur şansını artırmağa cəhd ola bilərdi.
Fordov Nüvə Təsisinin Əhəmiyyəti və Mübahisəli Durum
13 iyun tarixində başlayan İsrail hücumlarından bəri beynəlxalq təftişçilərin İranın zənginləşdirmə təsisatlarına girişi qadağandır. Bu səbəbdən, Fordovda silah-sənaye materialı istehsalının başlayıb-başlamadığı və ya son günlərdə istehsal olunan uran məhsullarının başqa bir yerə köçürülüb-köçürülmədiyi müəyyən edilə bilmir. Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentliyin (AEBA) rəhbəri Rafael Qrossi də ehtiyatlı davranmağın vacibliyini vurğulayaraq deyib: “Təsirlərin olduğuna dair açıq əlamətlər var, lakin yeraltı zərərin miqyası barədə qiymətləndirmə aparmaq çətindir. Bu əhəmiyyətli, hətta ciddi ola bilər. Amma nə biz, nə də başqa biri hazırda zərərin nə qədər böyük olduğunu deyə bilmərik.”
Maxar texnologiya şirkətinə görə, 19-20 iyun tarixlərində Fordova gedən tunel yolunda 16 yük maşını var idi. Hücumdan bir gün sonra bu maşınlar təxminən 1 kilometr uzağa çəkilmişdi. İran mediası hücumdan əvvəl təsisatdan əhəmiyyətli avadanlıqların daşındığını yazsa da, bu avadanlıqlar arasında sentrifuqaların olub-olmadığı hələlik məlum deyil. İranın əlində hələ də minlərlə ehtiyat sentrifuqa olduğu da xatırladılır.
Fordov İranın ən qorunan nüvə təsisatlarından biridir. Yüzlərlə metr dərinlikdə bir dağın içərisində inşa edilmiş bu obyekt betonla gücləndirilmişdir. O, əksər adi raketlərin çata bilməyəcəyi qədər dərin və təhlükəsiz bir quruluşa malikdir. BMT-nin məlumatına görə, İranda 60 faiz dərəcəsində zənginləşdirilmiş uran ehtiyatının böyük əksəriyyəti bu təsisatda istehsal edilmişdi. İran öz nüvə proqramının tamamilə dinc xarakter daşıdığını müdafiə edir.
Nəticə: Uğur, yoxsa Qeyri-müəyyənlik?
Fordov nüvə təsisinə yaxın Qum şəhərinin İranlı millət vəkili Mənan Rəisi bazar səhəri erkən saatlarda etdiyi açıqlamada hücumun “olduqca səthi” olduğunu və təsisatda ciddi zərər olmadığını irəli sürüb. Fars xəbər agentliyinə görə, Rəisi “dəqiq məlumatlara əsaslanaraq rahatlıqla deyə bilərəm ki, Amerika Birləşmiş Ştatlarının yalançı prezidentinin iddialarının əksinə, Fordov nüvə təsisatı ciddi şəkildə zərər görməyib. Təsirlənən sahələrin əksəriyyəti yerüstü idi və tamamilə bərpa edilə bilər” deyib.
ABŞ prezidenti Donald Tramp isə İrana endirilən zərbədən sonra xalqa müraciətində Fordovun artıq mövcud olmadığını bəyan edərək, “İranın əsas nüvə zənginləşdirmə təsisatları tamamilə məhv edilib” demişdi. Əksər ekspertlər kimi, Chatham House-dan Nil Quilliam da açıq mənbəli görüntülərlə aparılan qiymətləndirmələrə “çox az etibar edilə biləcəyini” vurğulayıb. Wall Street-in xəbərinə görə, hücumun Fordovu tamamilə sıradan çıxarıb-çıxarmadığı aydınlaşmadan, İranın nüvə yanacağı istehsal etmə qabiliyyətinə son qoyulduğunu söyləmək mümkün deyil.