Qəzzada Növbəti Atəşkəs Ümidləri: Həqiqi Sülh Mümkünmü?
İsrail və İran arasında 12 gün davam edən qarşıdurmaların yekunlaşmasından sonra əldə olunan atəşkəsin ardından dünyanın diqqəti yenidən Qəzzaya yönəlib. ABŞ Prezidenti Donald Tramp gələn həftə İsrailin Baş naziri Binyamin Netanyahunu Ağ Evdə qəbul etməyə hazırlaşarkən, “Növbəti atəşkəsi gözləyirəm” açıqlamasında bildirib.
Tramp çərşənbə axşamı verdiyi bəyanatda, İsrailin 60 günlük atəşkəs üçün zəruri şərtləri qəbul etdiyini irəli sürüb. İsrail rəsmiləri də bu təklifi təsdiqləyiblər. Netanyahunun bu həftə sonu tam kabinetini toplayaraq təklifi müzakirə edəcəyi bildirilir. Həmas isə təklifi dəyərləndirdiklərini açıqlasa da, qəbul edib-etməyəcəklərinə dair dəqiq işarə verməyib.
Niyə Məhz İndi?
ABŞ mərkəzli CNN International-da yayımlanan təhlilə görə, 24 İyun tarixində İranla əldə olunan atəşkəsdən sonra Qətər, Misir və ABŞ Qəzza üçün diplomatik səylərini gücləndirib. Qətər Xarici İşlər Nazirliyindən bir rəsmi, İsrail-İran atəşkəsinin yeni bir “dinamika” yaratdığını və bu vəziyyətin Qəzza üçün aparılan danışıqlara da təkan verdiyini söyləyib.
Mart ayında İsrail Qəzzaya yönəlik humanitar yardımları tamamilə dayandırmışdı. May ayında isə aclıqla üzləşən yüz minlərlə insan üçün məhdudiyyətlər bir qədər yüngülləşdirildi. Lakin son günlərdə yüzlərlə qəzzalı İsrail hücumlarında həyatını itirib. ABŞ tərəfindən dəstəklənən, lakin ərazidə narazılığa səbəb olan Qəzza Humanitar Yardım Vəqfi (GHF) vasitəsilə paylanmağa çalışılan yardımlar da qanlı basqınlara səhnə olub. Son olaraq Qəzzadakı Mülki Müdafiə Təşkilatı, Tel-Əvivin Cümə axşamı Fələstinlilərin sığındığı bir məktəbi vurduğunu, əksəriyyəti qadın və uşaq olmaqla ən az 12 nəfərin öldüyünü açıqlayıb.
İsrail daxilindən də atəşkəsə dair təzyiq artır. Əsas müxalifət lideri Yair Lapid, girovların xilas edilməsi üçün Netanyahunun koalisiya dəstəyi verə biləcəyini açıqlayıb. Tramp isə “Netanyahu artıq bu müharibəni bitirmək istəyir” ifadələri ilə prosesin sonuna yaxınlaşdığını vurğulamağa çalışıb.
Təklifdə Nə Var?
Yeni təklif, iki ay davam edəcək bir atəşkəsi və girovların azad edilməsini əhatə edir. Qətər və Misirin vasitəçiliyi ilə formalaşan planda, Həmasın 10 canlı girovu və 18 nəfərin cəsədini geri qaytarması nəzərdə tutulur.
İsrailin əlində hələ də 50 girovun olduğu, bunlardan ən az 20-sinin sağ olduğuna inanılır. Yeni planda həmçinin, İsrailin daha əvvəl məhdudlaşdırdığı humanitar yardımları Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) vasitəsilə keçirməyi qəbul etdiyi ifadə edilir. ABŞ və vasitəçilər, bu dəfə əvvəlki təkliflərlə müqayisədə “daha güclü təminatlar” olduğunu iddia edirlər.
Lakin ən vacib detal budur: Bu 60 günlük atəşkəs, tərəflərin qalıcı sülh masasına oturması üçün bir keçid prosesi kimimi nəzərdə tutulur, yoxsa yenidən başlayacaq bir müharibənin fasiləsi olacaq?
İsrail Nə İstəyir?
Netanyahunun əsas hədəfi hələ də dəyişməyib: Həmasın hərbi və siyasi mövcudluğunun tamamilə yox edilməsi. “Qəzzada bir daha Həmas olmayacaq” deyən Netanyahu, ilk dəfə həftə sonu verdiyi açıqlamada, girovların xilas edilməsini Həmasın yox edilməsindən prioritet hesab etdiyini bildirib. Bu dəyişiklik, İsrail ordusunun da qarşıdurmaların diplomatik yollarla həll edilməsini tövsiyə etməsinin dərhal sonra gəldi.
Lakin ordu rəsmiləri, Həmasın böyük oranda yeraltına çəkildiyini və hədəfə alınmasının artıq çətinləşdiyini söyləyirlər. Bu da qarşıdurmaların taktiki cəhətdən dalana dirəndiyi kimi şərh olunur.
Həmas Nə Tələb Edir?
Həmas isə üç əsas tələbdə israrlıdır: Qalıcı bir atəşkəs, yardımların Birləşmiş Millətlər vasitəsilə həyata keçirilməsi və İsrailin 2 Martdan əvvəlki mövqelərinə geri çəkilməsi. Hamasa görə, girov mübadiləsi tək bir gündə gerçəkləşə bilər, lakin bunun müqabilində müharibəyə qalıcı olaraq son veriləcəyinə dair təminat tələb olunur. Həmasın təklifi qəbul etməsi durumunda, tərəflər dolayı danışıqlarla razılaşma zəmini axtaracaqlar.
Daha Əvvəl Nə Baş Verib?
Müharibənin başladığı 21 ay boyunca yalnız 9 həftə boyunca atəşkəs tətbiq oluna bilmişdi. Noyabr 2023-cü ildəki ilk atəşkəsdə 105 girov azad edildi. Yanvar 2025-ci ildə, Tramp yenidən prezidentliyə qayıtmadan dərhal əvvəl ikinci bir atəşkəs elan edildi. 8 həftəlik müddətdə 33 İsrailli girov buraxıldı, qarşılığında onlarla Fələstinli məhbus azad edildi.
Lakin qalıcı atəşkəsin qüvvəyə minməsi gözlənilən ikinci mərhələ, İsrailin 18 Martda hücumlara yenidən başlaması ilə ləngidi. Tel-Əviv rəhbərliyi, qalan girovları xilas etmək üçün Hamasa təzyiq göstərdiyini iddia edərək hücumlara əsas gətirdi.
Bəs Həqiqi Sülh Mümkünmü?
Bugünkü təklif, əvvəlki razılaşmalardan daha əhatəli və ümidverici hesab edilsə də, tərəflərin “qırmızı xətləri” hələ də mövcudluğunu qoruyur. İsrail, Həmasın aradan qaldırılmasında israrlıdır. Həmas isə hərbi və siyasi gücündən imtina etmək niyyətində deyil. Bu şərtlər altında, Qəzzada həqiqi bir atəşkəsin mümkün olub-olmayacağı sualı hələ də cavabını axtarır. Və bu cavab, yalnız iki tərəfin deyil, bütün bölgənin gələcəyini şəkilləndirəcək.
