ABD Prezidenti Donald Trampın son günlərdə Venesuelaya qarşı sərt çıxışları Venesuela böhranı ilə bağlı Latın Amerikasında gərginliyi artırır. Trampın “quru əməliyyatı” barədə bəyanatları və regionda hərbi yığınağın artırılması yeni bir müharibənin əlaməti kimi qiymətləndirilir. Vaşinqton əməliyyatın “narkotik qaçaqmalçılığı ilə mübarizə” çərçivəsində aparıldığını iddia etsə də, hüquqşünas Yunus Emre Erdölən hadisələrin əsl pərdəarxasını açıqlayıb.
Hüquqşünas Erdölən: “Gizli Hərbi Plan”
Hüquqşünas Erdölən bildirib ki, ABŞ Prezidenti Tramp narkotik arqumentindən əslində siyasi legitimasiya vasitəsi kimi istifadə edir və onun strategiyası qanunilik zirehinə bürünmüş bir hərbi müdaxilə planıdır. “Rəsmi olaraq, bu yalnız narkotik qaçaqmalçılığı ilə mübarizədir, lakin bunun da kənarında Trampın arqumenti, Maduronun bu qaçaqmalçılığı maliyyələşdirməsi və buna görə də narkotik cinayətinin başında durmasıdır. Bu səbəbdən, narkotiklə mübarizə arqumenti eyni zamanda rejim dəyişikliyinə yönəlmiş bir hərbi müdaxilə arqumentidir. Beləliklə, müharibə elan etməyə ehtiyac qalmadan, narkotik və cinayətlə mübarizə kimi fövqəladə qanunlara əsaslanaraq müdaxilə etməyi planlaşdırır.”
ABŞ-ın “Demokratiya İxracı” Təşəbbüsü
Erdölən vurğulayıb ki, Trampın Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsini (MKİ) narkotiklə mübarizə üçün açıq şəkildə tapşırması, ABŞ-ın bu müharibəni birbaşa siyasi müstəviyə daşıdığını göstərir. O qeyd edib: “Tramp MKİ-ni tapşırdığını açıq şəkildə bildirdi. Bu isə əslində ‘Mən psixoloji deyil, birbaşa siyasi mübarizə aparıram’ deməkdir. Yəni, ‘narkotiklə mübarizə’ adı altında aparılan şey, rejim dəyişikliyinə yönələn bir müharibə strategiyasıdır. Tramp artıq Venesuelaya ayaqları ilə
gətirmək istəyir.”
Latın Amerikasında Həmrəylik və Maduro Dilemması
ABŞ-ın təzyiqi Latın Amerikasında uzun müddətdir görünməyən bir həmrəylik ab-havası yaradıb. Erdölən bu vəziyyəti belə şərh edib: “Kolumbiya Prezidenti Qustavo Petronun Fələstin nümayişinə qatıldığı üçün ABŞ tərəfindən hədəf alınması, Latın Amerikasında ‘ABŞ-a qarşı birlik’ hissini gücləndirdi. Lakin Maduro o qədər avtokratdır ki, hətta solçu liderlər belə onun arxasında durmaqdan çəkinir. ABŞ-a qarşı reaksiya ola bilər, amma heç kim Maduroya görə özünü ön plana çıxarmaz.”
“Milli Maraqlar Yox, Enerji Maraqları”
ABŞ-ın hədəfinin
deyil, enerji olduğunu düşünən Erdölən, həm müxalifətin, həm də iqtidar tərəfinin Amerika şirkətlərinə neft vədi verdiyini xatırladıb: “Nobel Sülh Mükafatı laureatı Venesuelalı müxalif lider Maçado ABŞ-a ‘Gəlin, neftləri sizə verim’ deyə bir vəddə bulunur. Lakin işin maraqlı tərəfi odur ki, Maduronun özü də ‘New York Times’ qəzetinin xəbərinə görə, ‘Mənə müdaxilə etməyin, mən də neftləri Amerika şirkətlərinə verəcəyəm’ deyə bir təklif irəli sürüb. Yəni, Maduro da öz kürsüsünü qorumaq üçün praqmatik davranaraq ölkəsinin bəzi dəyərlərindən imtina edə biləcək biridir. Bu hekayədə elə də yerli və milli bir tərəf yoxdur.”
Ankaranın Dənkə Siyasəti və Trampın Tarixi Ambisiyası
Türkiyənin bu böhran qarşısında tarazlıq siyasəti yürüdəcəyini bildirən Erdölən, Ankaranın mümkün inkişaflara qarşı ehtiyatlı davranacağını qeyd edib: “Bu məsələdə Ankara böyük ehtimalla hadisələri izləyəcək və beynəlxalq hüquq qaydalarını xatırladaraq Rusiya-Ukrayna məsələsindəki tarazlığı tətbiq edəcək. Məncə, bu məsələdə Tramp başqa ölkələrin nə dediyinə çox baxmayacaq. Venesuelanı çox ciddi şəkildə əvvəldən hədəf seçmişdi. Böyük ehtimalla, Venesuelaya
gətirən prezident olaraq tarixə keçmək istəyir.”
Maduronun Ölkəni Çökdürməsi və Müdaxilənin Riskləri
Erdölən, sanksiyaların Maduronu zəiflətmədiyini, əksinə ölkəni tamamilə çökdürdüyünü vurğulayıb: “Venesueladan 6-7 milyon insan köç etdi. Ölkə iqtisadiyyatı daraldı, insanlar əsas ehtiyaclara çatmaqda çətinlik çəkir. Maduro məclisi ləğv etdi, müxalifəti yatırdı, seçkilərə qatılmalarını qadağan etdi. Öz ölkəsini kürsüsü uğruna boğdu. Bu səbəbdən Venesuelanı Maduro məhv etdi. Lakin rejim dəyişikliyinin silahla aparılması Venesuelada
nə qədər gətirə bilər? Madurdan sonra eyni avtokratik, daha sağçı bir hökumət gələrsə, bu, ABŞ-a da zərər verər.
keçidi heç vaxt silahlı olmur. Amerika postalları işə qarışdığı an Maduro gedər, amma ‘sopa qırılmaz’; sopa sol əldən sağ ələ keçər.”
“İsti Çatışma Riski Yüksəkdir”
Erdölən, Trampın bölgəyə hərbi texnika göndərməsinin mümkün bir qarşıdurmanın xəbərçisi olduğunu qeyd edib: “İsti çatışma riski var. Çünki ABŞ hərbi müdaxilə üçün texnikaları da ora göndərir və Cənub Donanmasından admiralın Karib dənizindəki əməliyyatdan sonra istefa etməsi planları təsdiqləmədiyi anlamına gəlir. Demək ki, bir gərginlik var.”
ABŞ-ın İnanılmaz Demokratiya Söyləmi
Erdölən, Vaşinqtonun
ritorikasının artıq inandırıcılığını tamamilə itirdiyini vurğulayıb: “ABŞ-ın
söyləmi həmişə ikiyüzlü idi. Ancaq Tramp dövründə bu söyləm demək olar ki, tamamilə ortadan qalxdı. Tramp ‘demokratiyaya töhfə verərmi?’ deyə yox, ‘Mənim marağıma uyğundurmu, deyilmi?’ deyə baxır. Sanki bir tacir kimi hərəkət edir. Artıq ABŞ-ın inandırıcılığı ilə deyil, sərtliyi ilə gündəmə gəlməsini istəyir; çəkindiriciliyini gücləndirmək istəyir. Venesuelaya gözdağı verərək əslində bütün dünyaya ‘İstədiyim zaman kimisə devirərəm’ mesajı verməyi planlayır.”
Gərginliyin Arxasında Nə Var?
Daha əvvəl Tramp imzaladığı sərəncamla, Latın Amerika kökənli narkotik kartelləri ilə yerində mübarizə bəhanəsi ilə ordunun daha çox və effektiv istifadə edilməsi təlimatını vermişdi. Bu çərçivədə ABŞ avqustun sonunda Venesuela böhranı ilə əlaqəli sahil sularına sualtı qayıq və döyüş gəmilərindən ibarət bir dəniz qüvvəsi göndərmişdi. ABŞ Müdafiə Naziri Pit Hegset də ABŞ ordusunun Venesuelada rejim dəyişikliyi də daxil olmaqla əməliyyatlara hazır olduğunu söyləmişdi. Maduro isə buna cavab olaraq ölkədə 4.5 milyon hərbi qüvvəni səfərbər etdiyini və hər hansı bir hücumu dəf etməyə hazır olduğunu açıqlamışdı. ABŞ-ın Venesuela sularında bəzi qayıqları “narkotik qaçaqmalçılığı” səbəbiylə hədəf almağa davam etməsi həm Venesuela hökuməti, həm də beynəlxalq ictimaiyyətdə tənqidlərə səbəb olmuş, aparılan hücumların “beynəlxalq hüquqa zidd olduğu” müdafiə edilmişdi.
Hərbi Yığınaq və Potensial Münaqişə
Yaydan bəri ABŞ bölgəyə 3 Arleigh Burke sinif destroyer, 3 amfibiya hücum gəmisi, bir kreyser və bir sahil döyüş gəmisi daxil olmaqla 8 döyüş gəmisi yerləşdirib. Bu gəmilər dəniz piyadaları, pilotsuz uçuş aparatları, təyyarələr və Sahil Mühafizəsi bölmələri tərəfindən dəstəklənir. Eyni əməliyyat bölgəsində çox sayda F-35 və digər qırıcı təyyarələr də fəaliyyət göstərir.
