ABŞ Senatında Senat respublikaçıları Prezident Donald Trampın genişmiqyaslı xərcləmə və vergi qanun layihəsinin son versiyasını cümə günü axşam ictimaiyyətə təqdim edib. Respublikaçılar Partiyası prezidentin ikinci müddət üzrə gündəliyinin əsas qanunvericilik aktını iyulun 4-dək təsdiqləmək üçün iddialı bir müddət təyin edib.
Nümayəndələr Palatası prezidentin vergi, müdafiə, sərhəd və enerji prioritetlərini əhatə edən qanunvericiliyi keçən ay çətinliklə təsdiqlədikdən sonra, Senat respublikaçıları qanun layihəsinə öz möhürünü vurmaqdadır. Lakin Respublikaçı liderlər, yuxarı palatanı razı salmaqla yanaşı, Nümayəndələr Palatasındakı respublikaçıları da özlərindən uzaqlaşdırmadan orta bir yol tapmağa çalışırlar. Çünki Senatın dəyişiklikləri prezidentin imzasına göndərilməzdən əvvəl Nümayəndələr Palatası tərəfindən də təsdiqlənməlidir.
Qanun layihəsinin mərkəzində cənab Trampın 2017-ci il Vergi Kəsintiləri və İş Yerləri Aktının ilin sonunda başa çatması nəzərdə tutulan müddətinin daimi olaraq uzadılması dayanıb ki, bu da Senat respublikaçıları üçün əsas prioritet olub. O, həmçinin sərhəd təhlükəsizliyi, müdafiə və enerji istehsalına artırılan xərcləri əhatə edir ki, bu da qismən səhiyyə və qidalanma proqramlarında edilən kəsintilərlə əvəzlənir. Senatdakı fərqli dinamiklərlə yanaşı, respublikaçılar Senatın qayda keşikçisi, yəni parlamentarinin rəyləri ilə də mübarizə aparırlar. Parlamentari qanun layihəsinin komponentlərinin respublikaçılara layihəni qarşı tərəfdən heç bir dəstək almadan irəli sürməyə imkan verən uzlaşma prosesi çərçivəsində keçə biləcəyini müəyyən edir.
“Böyük, gözəl qanun layihəsi”nin Senat tərəfindən yenilənmiş versiyasında aşağıdakılar yer alıb:
Medikeyd məhdudiyyətləri
Qanunvericilik, az gəlirli və əlilliyi olan amerikalılara dövlət tərəfindən dəstəklənən səhiyyə xidməti göstərən Medikeyd proqramına məhdudiyyətlər qoyur. Nümayəndələr Palatasında qəbul edilmiş qanun layihəsində olduğu kimi, bu da bəzi sağlam və yetkin şəxslər üçün iş tələbləri və daha tez-tez uyğunluq yoxlamaları tətbiq edir. Lakin Senatın parlamentarisi, qeyri-qanuni immiqrantlara səhiyyə xidməti göstərmək üçün Medikeyd infrastrukturundan istifadə edən ştatlara federal vəsaitlərin kəsilməsini nəzərdə tutan tədbirin, eləcə də Medikeydin gender keçid xidmətlərini əhatə etməsini qadağan edən müddəanın Senat qaydalarına uyğun olmadığını müəyyən edib.
Parlamentari həmçinin ştatların Medikeyd xərclərinin öz payını maliyyələşdirmək üçün istifadə etdiyi təminatçı vergisi ilə bağlı da fikir bildirib ki, bu da Senat respublikaçılarının ilkin planına zərbə olub.
Senat respublikaçıları Medikeyd maliyyələşdirməsinə daha sərt kəsintilər təklif ediblər. Bu, qismən təminatçı vergilərinin 2032-ci ilə qədər 6%-dən 3.5%-ə qədər mərhələli şəkildə azaldılması ilə həyata keçiriləcək. Zaman qrafiki, Senat Respublikaçılar Partiyasının ilkin təklifindən bir il gecikdirilib, çünki bu məsələ son həftələrdə Senatda qanun layihəsinin əsas mübahisə mövzularından birinə çevrilib. Bu, federal xərcləri azaltmaq məqsədilə ştatların təminatçı vergilərini cari dərəcələrdə dondurmağı və yeni təminatçı vergilər təsis etmələrini qadağan etməyi nəzərdə tutan Nümayəndələr Palatasında qəbul edilmiş qanun layihəsindən fərqlidir.
Qanun layihəsində həmçinin bəzi respublikaçı senatorların kənd xəstəxanalarının Medikeyd məhdudiyyətlərindən necə təsirlənə biləcəyinə dair narahatlıqlarını ifadə etdikdən sonra kənd xəstəxanaları üçün sabitləşdirmə fondu da yer alıb. Bu fond, təminatçı vergilərinin azaldılacağı eyni dövrdə kənd xəstəxanaları üçün 25 milyard dollar ayırır.
Ştat və yerli vergi güzəştinin (SALT) artırılması
Paket, ştat və yerli vergi güzəştinə qoyulan məhdudiyyətin 10,000 dollardan 40,000 dollara qədər artırılmasını da əhatə edir. Beş ildən sonra bu məbləğ yenidən 10,000 dollara qayıdacaq ki, bu da Nümayəndələr Palatasında qəbul edilmiş qanun layihəsindən fərqlidir.
Bu məsələ Nümayəndələr Palatasında əsas mübahisə mövzusu olub. “Mavi ştatlardan” olan respublikaçılar güzəştin artırılması olmadan dəstəklərini geri çəkməklə hədələyirdilər. Lakin Senatda “mavi ştatlardan” heç bir respublikaçı olmadığı üçün yuxarı palata öz dinamikası ilə məşğul olub.
Qayda qəbul olunmazdan əvvəl vergi ödəyiciləri bütün ştat və yerli vergilərini federal vergilərindən çıxa bilirdilər. Bəzi siyasətçilər bunun əsasən Nyu York və Kaliforniya kimi yüksək vergiləri olan ştatlardakı varlı ev sahiblərinə fayda verdiyini bildirirdilər. Lakin məhdudiyyətlərin artırılmasının tərəfdarları 10,000 dollarlıq məhdudiyyətin daşınmaz əmlak vergilərinin artdığı bölgələrdə yaşayan orta təbəqəli ev sahiblərinə getdikcə daha çox təsir etdiyini iddia edirlər.
Qida talonlarına məhdudiyyətlər
Senat vergi qanun layihəsi hələ də Əlavə Qidalanma Yardımı Proqramının, həmçinin SNAP və ya qida talonları kimi tanınan xərclərini bəzi ştatlara keçirir. Proqram hazırda federal hökumət tərəfindən tam maliyyələşdirilir.
Federal hökumət, səhv ödəniş nisbəti 6%-dən aşağı olan ştatlar üçün faydaları 2028-ci ildən başlayaraq tam maliyyələşdirməyə davam edəcək. Səhv nisbəti 6%-dən yuxarı olan ştatlar xərclərin 5%-dən 15%-nə qədər məsuliyyət daşıyacaqlar. Ştatlara öz paylarını hesablamaqda bəzi çevikliklər də verilir.
Lakin Alyaska və Havay bu xərc bölgüsü tələbindən müvəqqəti azad ediləcəklər. Hər iki ştat, Kənd Təsərrüfatı Departamenti onların “fəal şəkildə düzəliş planı həyata keçirdiklərini” müəyyən etdiyi təqdirdə iki illik möhlət alacaqlar.
Paket həmçinin SNAP faydalarına uyğun gələn sağlam yetkinlər üçün yaş tələbləri ilə bağlı Nümayəndələr Palatasının versiyasına uyğunlaşır. Hazırda 18-54 yaş arası sağlam yetkinlər uyğun olmaq üçün iş tələblərinə cavab verməlidirlər. Həm Senat, həm də Nümayəndələr Palatasının qanun layihələri valideynlər üçün bəzi istisnalarla yaş tələbini 18-64 yaşa qədər yeniləyəcək.
Alyaska və Havay da “xoş niyyətli səy” göstərdikləri müəyyən edildiyi təqdirdə iş tələbləri üçün imtina ala bilərlər.
Borc limitinin həll edilməsi
Qanunvericilik, bu yay Konqres borc limitini həll etməli olduğu üçün, borc tavanını 5 trilyon dollar artıracaq ki, bu da Nümayəndələr Palatasında qəbul edilmiş qanun layihəsində göstərilən 4 trilyon dollardan daha çoxdur.
Xəzinədarlıq katibi Skott Bessent Konqresi iyulun ortalarına qədər borc limitini həll etməyə çağırıb. O, ABŞ-ın avqustun əvvəlində, Konqresin tətilə çıxdığı vaxtda, öz borclarını ödəyə bilməyəcəyini bildirib.
Borc tavanını daha böyük bir paketin tərkib hissəsi kimi həll etməklə, Konqresdəki respublikaçılar bu məsələdə demokratlarla danışıqları atlamağı hədəfləyirlər. Senatdakı əksər digər qanunvericilik aktlarından fərqli olaraq, paketi tənzimləyən büdcə uzlaşması prosesi qanun layihəsini irəli sürmək üçün 60 səs əvəzinə sadə səs çoxluğunu tələb edir.
Sığınacaq haqqı
Vergi qanun layihəsi həmçinin sığınacaq axtaranlar üçün minimum 100 dollarlıq rüsumu da əhatə edir ki, bu da Nümayəndələr Palatasının qanun layihəsində göstərilən 1000 dollarlıq rüsumdan aşağıdır. Senatın parlamentarisi sığınacaq üçün müraciət edənlər üçün 1000 dollarlıq rüsumu və müxtəlif immiqrant vizaları üçün digər rüsumları qəbul etməyib.
Süni intellekt moratorisi
Süni intellektə dair dövlət tənzimləmələrinə 10 illik moratoriyə dair yenidən baxılmış təklif də Senat qanun layihəsinə daxil edilib. Yenilənmiş müddəa, ştatlara süni intellekti tənzimləmədikləri müddətdə federal yardım göstərir. Senat Büdcə Komitəsinin demokratlarına görə, parlamentari bu müddəanın “şərtlər yalnız uzlaşma qanun layihəsi ilə təmin edilən yeni 500 milyon dollara şamil edildiyi müddətcə” qaydalara uyğun olduğunu müəyyən edib.
Süni intellekt sahəsində bu addım, gələcək inkişaflara təsir edə biləcək vacib bir məqamdır.
İctimai torpaqlar
Senat versiyası, Alyaska, Arizona, Kaliforniya, Kolorado, Aydaho, Nevada, Nyu-Meksiko, Oreqon, Vaşinqton və Vayominq daxil olmaqla 11 ştatda ictimai torpaqların 0.5%-ə qədərinin satışına sərəncam verəcək. Uyğun torpaqlar əhali mərkəzindən 5 mil məsafədə yerləşməli və federal mühafizə olunan torpaqların satışı qadağandır.
Bu müddəanın tərəfdarları bunun mənzil mövcudluğu və sərfəli qiymət böhranını həll edəcəyini bildirirlər.
24 saat
