Vaşinqtonda Zirvə Görüşü: ABŞ-Türkiyə Münasibətlərinin Gələcəyi Masada
Dünya ictimaiyyətinin diqqəti Vaşinqton D.C.-yə yönəlib. ABŞ prezidenti Donald Tramp və Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan arasında Ağ Evdə keçirilən görüş 2 saat 18 dəqiqə davam etdi.
Qarşılanma mərasimi zamanı bayraqlar öz yerlərini tutarkən, jurnalistlər həyəcanla kameralarını hazırladılar. ABŞ prezidenti Tramp, Ərdoğanı qarşılamaq üçün şəxsən qapıya çıxdı. İki lider qısa salamlaşmadan sonra içəri keçdilər.
Görüşün əvvəlində jurnalistlərdən birinin verdiyi sual diqqət çəkdi. Jurnalist Trampa Ərdoğanla əl sıxışarkən “Cənab Prezident, Türkiyə prezidenti Ərdoğanın F-35 proqramı çərçivəsində təyyarələri almasına icazə verəcəksinizmi?” deyə soruşdu. Tramp suala “İndi görəcəyik” deyə cavab verdi. Daha sonra iki lider mətbuat nümayəndələri ilə danışmaq üçün qonaq otağına keçdilər.
Mətbuata Açıq Görüşdə Nələr Müzakirə Olundu?
ABŞ prezidenti Donald Tramp görüşə keşiş Branson hadisəsini xatırladaraq başladı, Ərdoğanın əlini sıxdı və sözü Türkiyə prezidentinə verdi.
Prezident Ərdoğan, Trampla birlikdə ABŞ-Türkiyə münasibətlərində fərqli bir dövr yaşadıqlarını qeyd etdi. O, F-16, F-35 və “Halkbank”la bağlı məsələləri müzakirə etməyi ümid etdiyini bildirdi. Ərdoğan Heybeliada məktəbi məsələsində lazımi addımları atmağa hazır olduqlarını da vurğuladı.
Tramp isə “Türkiyə ilə əla münasibətlərimiz var, onlar son dərəcə keyfiyyətli məhsullar istehsal edirlər” dedi. CNN Türk müxbirinin S-400 sistemləri və Türkiyənin F-35 proqramına yenidən daxil edilməsi barədə verdiyi suala cavab olaraq, Tramp “Ərdoğanın bəzi şeylər istədiyini bilirəm. Zənnimcə, o, istədiklərini əldə edəcək” ifadələrini işlətdi.
Ərdoğan da öz növbəsində “Yaxın Şərqdəki problemləri həll etmək üçün birlikdə çalışmağa hazırıq” dedi. Tramp isə “Bəli, Ərdoğanın bölgədə böyük təsiri var. Bu zaman Türkiyəyə qarşı sanksiyaların qaldırılmasını da müzakirə edəcəyik” deyə əlavə etdi.
ABŞ prezidenti Tramp “Normalda fikri olan insanları sevmirəm, amma onu sevirəm. Ərdoğan sərt bir adamdır, həm də çox fikirlidir, amma onu sevirəm. Ümid edirəm Rusiyadan neft almağı dayandıracaqlar” deyərək sözünə davam etdi. O, Rusiyanın Ukraynada davam etdirdiyi müharibəyə və onun bitməsinin vacibliyinə toxundu.
Bir jurnalistin “Ərdoğanın Qəzzə ilə bağlı fikirləri barədə nə düşünürsünüz?” sualına Tramp “Onun bu məsələdəki fikirlərini bilmirəm, amma bu mövzuda yaxşı bir görüş keçirdik və vəziyyəti həll etməyə yaxınıq” cavabını verdi.
Suriya ilə bağlı sual verən jurnalist, “Suriya parçalanma ehtimalı ilə üz-üzədir, bu məsələ barədə nə deyirsiniz? Siz, Ərdoğanın ‘Suriya taleyini əlində saxlayır’ demisiniz. Nə düşünürsünüz?” sualına cavab verən Tramp, “Ərdoğan 1000 ildir davam edən bir müharibəni bitirdi. Ora onun nümayəndələrinə aiddir. Biz də sanksiyaları ləğv etdik. Bu gün bu mövzuda bəzi inkişaflar ola bilər” dedi.
Qapalı Görüşün Gündəmində Nələr Var idi?
Nyu-Yorkda baş tutan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasından sonra Ağ Evdə görüşən iki liderin qapalı görüşünün gündəmi son dərəcə zəngin idi.
Ərdoğanın Trampla Türk Hava Yolları üçün alınacaq “Boeing” təyyarələri, F-16 döyüş təyyarəsinin alınması, Türkiyənin F-35 proqramına mümkün geri dönüşü və son olaraq ABŞ ilə təbii qaz müqaviləsini müzakirə etməsi gözlənilirdi.
Həssas Nöqtə: Qəzzə Məsələsi
Lakin iki liderin görüşü zamanı yalnız ticarətin müzakirə edilməsi gözlənilmirdi. Türkiyə və ABŞ üçün son dərəcə həssas bir məsələyə çevrilən Qəzzədəki vəziyyət, iki lider üçün də mümkün mübahisə nöqtəsi kimi qəbul edilir.
Tramp Fələstinli silahlı təşkilat HƏMAS-ı terrorçu qurum və məhv edilməli düşmən kimi qəbul edərkən, Prezident Ərdoğanın HƏMAS-ı müqavimət təşkilatı kimi təyin etməsi diqqət çəkir. İsrailin Fələstinin tanınmasından yaranan qəzəbi və Trampın öz dediyi kimi “həmişə İsrailin tərəfində olması” bu gərginliyi artırır.
Bununla belə, iki lider Qətər və Səudiyyə Ərəbistanının da daxil olduğu körfəz ölkələri ilə keçirdikləri görüşdən bəri Qəzzə barədə son dərəcə müsbət açıqlamalar verirlər. Tramp və komandası Qəzzə probleminin “yaxın zamanda həll olunacağının” zəmanətini verir. Ərdoğan isə həmin görüşü “çox məhsuldar keçdi” olaraq şərh etmişdi.
Görüşün Əsas Fokus Nöqtəsi: F-35 Proqramı
Reuters-in məlumatına görə, ABŞ və Türkiyə arasındakı münasibətlərdə qeydə alınan bu müsbət dəyişiklik, 2020-ci ildə Türkiyənin Rusiyadan S-400 zenit-raket müdafiə sistemləri alması səbəbilə başlayan ABŞ sanksiyalarının aşıla biləcəyi ümidlərini canlandırdı.
Sanksiyaların aradan qaldırılması Türkiyənin sanksiyalardan əvvəl həm müştərisi, həm də istehsalçısı olduğu “Lockheed Martin” F-35 proqramı döyüş təyyarələrini almasının yolunu aça bilər.
ABŞ-Türkiyə münasibətləri barədə dəyərləndirmə aparan keçmiş səfir Timur Söyleməz, “ABŞ Konqresinin müqavimət göstərməsi gözlənilsə də, hər iki tərəfdə də siyasi iradənin olması və diplomatlara mövcud bütün problemləri əhatə edən bir çərçivə hazırlamağa icazə verildiyi təqdirdə, Türkiyənin F-35-ləri alması üçün yaşıl işıq əlçatmaz deyil” dedi.
Tramp görüşdən əvvəl verdiyi açıqlamada F-35-lərlə bağlı danışıqların “müsbət nəticələnəcəyini” gözlədiyini bildirdi. Digər tərəfdən, Reuters-ə danışan türk rəsmilər, alınması söz mövzusu olan F-16-ların qiyməti barədə suallara cavab vermədilər.
Suriya Məsələsində Razılıq Əldə Olundu, Lakin Maneələr Qalır
Reuters-in məlumatına görə, iki lider arasındakı ən böyük fikir ayrılıqlarından biri olan Suriya məsələsi, Əhməd Əl Şaraanın idarəçiliyə keçməsi ilə böyük ölçüdə həll olundu.
Tramp da, Ərdoğan da, Reuters-ə görə, Suriyada mərkəzi idarəçiliyi dəstəkləyirlər. Tramp Suriya probleminin həlli ilə qaçqın axınının böyük ölçüdə azalacağı qənaətindədir.
Bununla belə, iki liderin planlarının qarşısında qalan ən böyük maneə, Suriyaya qarşı son dərəcə şübhəli və aqressiv yanaşan İsrail Baş naziri Binyamin Netanyahu qalır. Netanyahu Suriyanı “terrorçu idarəçilik” kimi təyin edir və mərkəzi idarəçiliyə qarşı müqavimət göstərən Süveydə bölgəsindəki Druz milislərə dəstək verir. Bu vəziyyətin görüşə təsir etməsi gözlənilirdi.
Prezident Ərdoğan görüşün ardından Ağ Evdən ayrıldı.
