ABŞ prezidenti Donald Tramp və Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Ukrayna müharibəsi ilə bağlı yüksək səviyyəli müzakirələr üçün Alyaskada görüşəcəyi gözlənilir. Liderlər, Rusiyanın üç il əvvəl başladığı müharibəni bitirmək üçün fərqli fikirlərlə danışıqlara başlayacaqlar. Ukrayna və Avropalı müttəfiqləri isə bu görüşü kənardan izləyərək, Trampın onların maraqlarını qoruyacağına ümid edirlər.
## Rusiya-Ukrayna danışıqları: Gözləntilər və narahatlıqlar
Görüşlərin sonunda iki dünya liderinin birgə mətbuat konfransı keçirməsi gözlənilir. Bu, onların 2018-ci ildə Helsinkidəki zirvə görüşündən bəri ilk belə tədbirləri olacaq. Həmin görüşdə Tramp, 2016-cı il seçkilərinə Rusiyanın müdaxiləsi ilə bağlı öz kəşfiyyat agentliklərindən daha çox Putinə inanmışdı.
ABŞ prezidenti Donald Tramp, görüşdən əvvəl gözləntiləri aşağı salmağa çalışıb. O, jurnalistlərə bildirib ki, məqsədi sadəcə olaraq növbəti görüş üçün zəmin hazırlamaqdır. Trampın bu həftə ərzində gündəmə gətirdiyi bu ideyaya Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski və digər müttəfiqlərin də qatılması planlaşdırılır. Prezident Zelenskinin bir neçə gün ərzində Alyaskada onlara qoşula biləcəyi də istisna edilmir.
Ağ Evin mətbuat katibi Karolin Leavitt, Putinlə aparılacaq danışıqları Tramp üçün “dinləmə təcrübəsi” adlandırıb. Onun sözlərinə görə, məqsəd “bu müharibəni necə bitirə biləcəyimizi daha yaxşı anlamaqdır”.
## Sammitdəki əsas suallar və Ukraynanın mövqeyi
Sammitlə bağlı bir sıra suallar var. Ən əsası, Rusiyanın nə istədiyi və onun tələblərini Ukraynanın istəkləri ilə necə uzlaşdırmaq mümkündürmü? ABŞ və Rusiya rəsmiləri arasında danışıqlar aparılıb, Tramp və Putin arasında da telefon danışıqları olub.
Mart ayında Ukrayna, ABŞ-ın dəstəklədiyi 30 günlük atəşkəs təklifinə razılıq verdi. May ayında isə Kreml hələ də bu şərtləri qəbul etmədikdə, dövlət katibi Marko Rubio ABŞ-ın Rusiyanın sadəcə vaxt qazanıb-qazanmadığını müəyyən etməyə çalışdığını bildirmişdi.
İyul ayına qədər Rusiyanın raket və dron hücumları nəticəsində Ukraynada itkilər artmışdı. ABŞ prezidenti Donald Tramp, Putinə müharibəni bitirmək üçün razılığa gəlməsi üçün əvvəlcə 50 günlük, sonra isə 10 günlük son müddət qoymuş, daha sərt rüsumlar və ikinci dərəcəli sanksiyalarla hədələmişdi. Rusiyanın keçmiş prezidenti Dmitri Medvedev isə Trampı sosial media platforması olan X-də lağa qoymuşdu. O, “Hər yeni ultimatum bir təhdid və müharibəyə doğru bir addımdır” deyərək, bunun “Rusiya və Ukrayna arasında deyil, Trampın öz ölkəsi ilə” olacağını xəbərdar etmişdi.
Lakin prezidentin 10 günlük son müddəti bitməmiş və Putin ABŞ-ın xüsusi elçisi Stiv Witkoff ilə görüşdükdən sonra Kreml, Putin və Trampın görüşəcəyini elan etdi.
Tramp, Rusiyanın cümə günü keçiriləcək görüşdən sonra müharibəni bitirməyə razılaşmasa, “çox ciddi nəticələr” olacağını bildirib, lakin təfərrüatları açıqlamayıb.
Zelenski və Avropalı tərəfdaşları Trampla virtual görüş keçiriblər. Zelenski X-də yazıb: “Tərəfdaşlarımızla birlikdə ABŞ prezidenti Donald Trampın müharibəni bitirmək, qətlləri dayandırmaq və ədalətli və davamlı sülhə nail olmaq səylərini dəstəklədik. Tərəfdaşlara ortaq mövqeyimizə görə minnətdaram: Sülhə doğru yol.”
Avropa liderləri Tramp-Putin görüşünə ehtiyatla yanaşırlar. Polşa Baş naziri Donald Tusk sammitlə bağlı deyib: “Ən vacib şey odur ki, Avropa Donald Trampı Rusiyaya etibar etməməyə inandırsın. Heç kim Rusiyanın qonşuları üçün sərhədlər müəyyən etmək hüququnu tanımağı düşünməməlidir.” Zelenski Ukraynanın maraqlarını təmsil etmək üçün orada olmayacaq və Tramp bəzən Putini tənqid etməkdə çətinlik çəkir.
## Rusiyanın məqsədləri
Ekspertlərin fikrincə, Putinin ABŞ və Ukrayna ilə ortaq olmayan bir neçə məqsədi var və Tramp ehtiyatlı olmalıdır.
Demokratiyaları Müdafiə Fondunun Hərbi və Siyasi Güc Mərkəzinin baş direktoru Bredli Boumenin sözlərinə görə, Putin ABŞ-ın Ukraynaya maliyyə dəstəyini dayandırmasını istəyir.
Boumen deyib: “O, ABŞ-ın gücünü kənara qoymaq istəyir ki, Ukraynanı daha effektiv şəkildə ələ keçirsin. Eyni zamanda, Putin işğal olunmuş tərəfi cani kimi göstərməyə çalışacaq”. Tramp Rusiyanın başladığı müharibəni bitirməyi hədəflədiyi halda, Putin Trampın sülh arzusundan yararlanmağa çalışacaq.
Boumen əlavə edib: “O, Trampın dəstəyini pis sülh üçün qazanmağa çalışacaq. Bəzi sülh razılaşmaları pisdir, çünki onlar daha çox müharibəyə səbəb olur.”
Rusiya və Avrasiya proqramı üzrə əməkdaş və Britaniya düşüncə mərkəzi Chatham House-dan Con Lauq hesab edir ki, Rusiya “Trampın inandıracağı bir şey təqdim edəcək və deyəcək: ‘Bu, müharibədən çıxış yoludur və mən bunu bəyənirəm və indi ukraynalılara və avropalılara təzyiq göstərməyə hazıram və biz bunu başa çatdıracağıq’.”
Lakin Lauq həm də hesab edir ki, Rusiya üçün görüş “yüksək risklidir”.
Onlar istədiklərini əldə etməyə bilərlər, lakin ən azından ümid edəcəklər ki, bu, Ukraynanı masaya gətirmək və danışıqları aparmaq prosesinin növbəti mərhələsinə rəhbərlik edəcək.
Lauqun sözlərinə görə, Rusiya “sülh sazişinin çərçivəsini həll etmək və sonra atəşkəs haqqında danışmaq istəyir. Ukrayna, onun müttəfiqləri və prezident Tramp isə deyiblər ki, biz atəşkəsdən başlayırıq və sonra onun ətrafında qururuq.”
Polşadakı keçmiş ABŞ səfiri və Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə keçmiş dövlət katibinin köməkçisi Daniel Frid düşünür ki, Putin ABŞ və onun müttəfiqləri arasına nifaq salmağa çalışa bilər.
Frid çərşənbə günü keçirdiyi mətbuat konfransında deyib: “O, bu görüşdən heç bir xərc çəkmədən çıxmaq və Amerika mövqeyini zəiflətmək və bəlkə də Trampı elə çəkmək istəyir ki, onunla Zelenski, Trampla avropalılar arasında boşluq yaransın.”
Trampın görüş təyin olunduqdan bəri Putin haqqında daha şübhəli şərhlərindən sonra Frid deyib: “Mən bundan üç gün əvvəlkindən daha az narahatam.”
Hazırda Atlantik Şurasının əməkdaşı olan Frid deyib ki, Putin üçün böyük bir nəticə Trampı saxta təkliflə “heyran etmək” və böyük bir təbəssümlə uzaqlaşmaq olardı.
İyun ayında keçirilən danışıqlarda Kreml, Ukraynaya 30 günlük atəşkəs üçün iki variant təklif edən bir memorandum təqdim etdi. Bu, Putinin maksimalist tələblərinə dair bəzi fikirlər verə bilər.
Birinci variant Ukraynadan Rusiya tərəfindən qanunsuz olaraq ilhaq edilmiş, lakin Rusiyanın heç vaxt tam nəzarət etmədiyi dörd bölgədən – Luqansk, Donetsk, Xerson və Zaporojyedən qoşunlarını geri çəkməsini tələb edəcəkdi.
İkinci variant bir sıra şərtləri əhatə edirdi. Bura Ukraynanın hərbi səylərini azaltması, hərbi yardım almamasını dayandırması, ərazisindən hər hansı beynəlxalq hərbi qüvvələri çıxarması, hərbi vəziyyəti ləğv etməsi və sonra tez bir zamanda seçki keçirməsi daxil idi.
Sülh müqaviləsinin bir hissəsi olaraq Rusiya, Donbas və Krım da daxil olmaqla, hazırda işğal etdiyi bəzi Ukrayna əraziləri üzərində Rusiya suverenliyinin beynəlxalq səviyyədə tanınmasını və Ukraynanın heç bir hərbi ittifaqa qoşulmayacağına dair öhdəlik verməsini – NATO-ya qoşulmaq səylərinə son qoyulmasını və ya hər hansı xarici hərbçilərə öz ərazisində fəaliyyət göstərməyə və ya baza qurmasına icazə verməməsini tələb edəcəyini bildirib.
Rusiya həmçinin Ukrayna silahlı qüvvələrinin sayına məhdudiyyət qoyulmasını və rus dilinin Ukraynada rəsmi dil olmasını istəyəcəyini bildirib.
Putinin qarşısında oturmuş keçmiş dövlət katibinin müavini Vendi Şerman deyib ki, Rusiya lideri bu müharibəni bitirməkdə maraqlı deyil – o, sadəcə “vaxt qazanır”.
Şerman CBS News-a bildirib: “Bu, prezident Putinin görüşüdür. O, həqiqətən də bu görüşə cavabdehdir. O, bu görüşü istədi. Məncə, prezident bu görüşün keçirilməsindən məmnundur. Lakin Putinin bu müharibəni bitirməkdə marağı yoxdur. O, çox ağıllıdır, çox ehtiyatlıdır”.
## Ukraynanın istəkləri
Ukrayna Rusiyanın hücumuna son qoyulmasını və qoşunlarının tamamilə ərazisindən çıxarılmasını istəyir.
Zelenski bu ayın əvvəlində sosial mediada deyib: “Müharibəyə dürüst bir son qoyulmalıdır. Və bu, Rusiyadan asılıdır. Məhz Rusiya başladığı müharibəni bitirməlidir.”
Tramp bu həftənin əvvəlində bildirib ki, Rusiya və Ukrayna arasında atəşkəs sazişi “bəzi torpaqların dəyişdirilməsini əhatə edəcək. Mən bunu Rusiya vasitəsilə və hər kəslə söhbətlər vasitəsilə bilirəm. Ukraynanın xeyrinə, yaxşı işlər, pis işlər deyil. Həm də hər ikisi üçün bəzi pis işlər.”
Bu, Zelenskinin cavabına səbəb olub. O bildirib ki, Ukrayna ərazilərinin heç birini Rusiyaya verməyəcək. Ukrayna konstitusiyası ona ölkənin bir hissəsini rəsmən güzəştə getməyə icazə vermir.
Zelenski keçən həftə sonu sosial media paylaşımında deyib: “Biz Rusiyanı törətdiklərinə görə mükafatlandırmayacağıq. Ukrayna ərazi sualının cavabı artıq Ukrayna Konstitusiyasındadır. Heç kim bundan yayınmayacaq və heç kim buna qadir olmayacaq. Ukraynalılar öz torpaqlarını işğalçıya hədiyyə etməyəcəklər.”
Bu cür bəyanatlara baxmayaraq, Atlantik Şurasının Avrasiya Mərkəzinin baş direktoru Con Herbst deyib ki, Zelenski güzəştə getməyə hazır olduğunu göstərib.
Herbst deyib: “Mənim ağlımda heç bir şübhə yoxdur ki, Zelenski davamlı sülh əldə etmək üçün ərazi güzəştlərinin tələb oluna biləcəyini başa düşür.”
Başqa bir əsas narahatlıq odur ki, Ukrayna haqqında dərin biliyi olan Putin Trampı manipulyasiya etməyə çalışa bilər.
Ukraynanın ABŞ-dakı səfiri Oksana Markarova CBS News-a bildirib ki, “hamımız yerdəki reallığı başa düşürük və bu müharibəni necə bitirməyi müzakirə etməyə hazırıq. Qətlləri dayandıraq və diplomatiyaya keçək.”
## Ukrayna və Rusiyanın problemli tarixi
Ukrayna 1991-ci ildə müstəqillik üçün səs verməzdən əvvəl Sovet İttifaqının bir hissəsi idi.
Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra NATO ittifaqı şərqə doğru genişlənərək Estoniya, Litva və Latviya da daxil olmaqla keçmiş Sovet respublikalarını əlavə etdi və Ukrayna ilə sıx əməkdaşlıq qurdu. 2008-ci ildə ittifaq Ukraynanın gələcəkdə NATO-ya qoşulmaq niyyətini bəyan etdi.
Rusiya prezidenti Vladimir Putin dəfələrlə NATO-nun genişlənməsini Rusiya üçün təhlükə hesab etdiyini bildirib. O, həmçinin Ukraynanın siyasi, mədəni və dil baxımından Rusiyanın bir hissəsi olduğuna inandığını deyib.
Bəzi ukraynalılar, əsasən şərq bölgələrində, rus dilində danışırlar və özlərini Ukrayna xalqından daha çox Rusiyaya yaxın hiss edirlər. Lakin ukraynalıların əksəriyyəti ukrayna dilində danışır, Ukraynaya dərin vətənpərvərlik əlaqəsi hiss edir və Avropa ilə daha sıx əlaqələr qurmağa üstünlük verirlər.
2014-cü ildə Ukraynada o vaxtkı Rusiya tərəfdarı olan prezidentin Aİ ilə assosiasiya sazişini imzalamaqdan imtina etməsi nəticəsində geniş etirazlar başlandı. İctimai qəzəb onu vəzifəsindən uzaqlaşdırdı – bu, Avropa ilə daha sıx əlaqələrə üstünlük verən ukraynalılar üçün açıq bir qələbə idi. Lakin qısa müddət sonra Rusiya beynəlxalq səviyyədə Ukraynanın bir hissəsi kimi tanınan Krım yarımadasını ilhaq etdi və Kreml Ukraynanın şərqində Rusiya tərəfdarı olan separatçı üsyanı dəstəklədi.
2022-ci ildə Rusiya Ukraynaya qarşı genişmiqyaslı işğala başladı, o cümlədən paytaxt Kiyev də daxil olmaqla, ölkənin hər yerində şəhərlərə hücum etdi. Bəziləri Rusiyanın tez bir zamanda nəzarəti ələ keçirəcəyini gözləyirdi, lakin ukraynalılar özlərini müdafiə etmək üçün səylə mübarizə apardılar, Rusiyanın qazancı əsasən şərqdəki cəbhə xətlərinin arxasında durğunlaşdı və müharibə o vaxtdan bəri davam edir.
Sələfi
24 saat
