Alyaska sammiti sona çatdı: Ukraynada sülh hələ də gözə dəymir
ABŞ prezidenti Donald Tramp ilə Rusiya Dövlət Başçısı Vladimir Putinin Alyaskada keçirilən əhəmiyyətli görüşü başa çatdı, lakin Ukraynada sülh hələ də üfüqdə görünmür. Bu görüşün nəticələri, aparıcı analitiklərin fikrincə, regionda qeyri-müəyyənliyi artırmışdır.
Rusiya-Ukrayna müharibəsinin iki ehtimal olunan ssenarisi
Wall Street Journal-a danışan mütəxəssislərin fikrincə, Rusiya-Ukrayna müharibəsi iki ehtimal olunan ssenariyə doğru irəliləyir: ya Ukrayna ərazi itkisi yaşayaraq təhlükəsiz mövcudluğunu davam etdirəcək, ya da həm torpaqlarını, həm də müstəqilliyini itirərək Moskvanın təsiri altına düşəcək. Bu proqnozlar zirvədən sonra diplomatlar və liderlər üçün qeyri-müəyyənliyi daha da dərinləşdirib. Putin, ABŞ və Avropanın mövcud cəbhə xəttini donduracaq atəşkəs və ardınca Ukrayna ərazilərinə nəzarət, həmçinin təhlükəsizlik təminatlarını əhatə edən təklifini rədd etdi. Rusiya rəhbəri müharibənin yalnız Ukrayna və Qərbin Moskvanın geniş geosiyasi hədəflərini qəbul etməsi ilə sona çatacağını vurğuladı.
Bütün məsələ incəliklərdədir
Putin zirvədən sonra verdiyi açıqlamada Ukraynanın təhlükəsizliyinin təmin edilməli olduğunu bildirdi; lakin mütəxəssislərin fikrincə, keçmiş görüşmələr “bütün məsələnin incəliklərdə gizləndiyini” və detallarda fikir ayrılıqlarının yarana biləcəyini göstərdi. Liderin “böhranın əsas səbəbləri” vurğusu Ukraynanın Qərbpərəst siyasi istiqaməti və NATO-nun Şərqi Avropada genişlənməsi ilə bağlı uzunmüddətli hədəflərindən vaz keçmədiyini ortaya qoydu.
WSJ-ə danışan mütəxəssislər Rusiyanın paytaxt Kiyevi ələ keçirmək cəhdinin uğursuz olduğunu və baş tutmasının qeyri-mümkün göründüyünü aktardılar. Onlar Ukraynanın möhkəm müdafiəsinin Rusiyanı məhdud ərazi qazancları ilə yüksək xərclərə məhkum etdiyini qeyd etdilər. Bununla belə, Ukrayna ordusunun mənbələri yetərli olmadığından, Rusiya işğalını tamamilə dəf etmək ümidlərinin azaldığı da bildirildi. Beləliklə, Avropanın İkinci Dünya müharibəsindən bəri yaşadığı ən böyük müharibədə mütəxəssislər iki ehtimal olunan ssenariyə diqqət çəkdilər:
Müdafiə altında bölünmə
Ukrayna hökuməti sərhədlərini tamamilə geri qaytarmaq gücünə malik olmadığını qəbul etmiş vəziyyətdədir. Prezident Zelenski, Tramp və Avropa liderləri ilə keçirdiyi görüşlərdə mövcud cəbhə xəttini donduracaq bir atəşkəsdən sonra ərazi məsələləri ilə bağlı danışıqlara hazır olduğunu göstərdi. Digər tərəfdən, Kiyev və Avropa ölkələri Rusiyanın faktiki olaraq nəzarət etdiyi əraziləri qanuni olaraq tanımayacaqlarını vurğulamağa davam edirlər. Ən yaxşı ssenari, Rusiyanı mövcud işğal etdiyi sahələrlə məhdudlaşdırmaq və qalan Ukrayna ərazilərinin təhlükəsizliyini güclü müdafiə və Qərb dəstəkli təhlükəsizlik təminatları ilə təmin etməkdir. İngiltərə və Fransa rəhbərliyi altında qurulacaq “könüllülər koalisiyası” ehtimal olunan bir hücumu önləmək üçün əsgər göndərməyi planlaşdırır. ABŞ-ın rolu isə hələ də qeyri-müəyyəndir.
Mütəxəssislər bu ssenarini 1953-cü ildə Koreya müharibəsində yaşanan vəziyyətə bənzətdilər. Həmin dövrdə ölkə bölünmüşdü, lakin cənubu ABŞ əsgərləri tərəfindən qorunurdu. WSJ xəbərində Putinin baxımından bunun tarixi bir məğlubiyyət demək olacağını ifadə edərək, “İşğal etdiyi torpaqlar qalacaq, lakin qalan Ukraynanı itirəcək və Qərb, ölkəni qoruyacaq” cümləsini istifadə etdi.
Boyun əymə ilə bölünmə
Rusiya, 2022-ci ildən bəri Ukraynanın hərbi potensialını məhdudlaşdırmağı, silahlanmasını məhdudlaşdırmağı və siyasi rejimini dəyişdirməyi tələb edir. Ən böyük təhlükə, Ukraynanın geriyə qalan ərazilərinin üçüncü bir Rusiya hücumuna qarşı dura bilməməsidir. Mütəxəssislərin fikrincə, bu vəziyyət Kiyevin daxili və xarici siyasətdə Moskvanın istəklərinə tabe olmağa məcbur edə bilər.
Mütəxəssislər, Rusiyanın əhali, hərbi və maliyyə resursları üstünlüyü ilə Rusiya-Ukrayna müharibəsini daha dayanıqlı edə biləcəyini söyləsələr də, Ukraynanın bugünkü günə qədər müqavimət və uyğunlaşma qabiliyyəti ilə müharibəni uzatmağı bacardığını qeyd etdilər. Dr. Maykl Kofman, “Ukrayna ordusunun çökdüyünü görmürəm, lakin uzunmüddətdə resurs və idarəetmə problemləri həll olunmazsa, yorğunluq arta bilər” dedi.
Alyaska sammiti, mütəxəssislərə görə, diplomatik həllə dair ümidləri puça çıxartsa da, Ukraynanın müqaviməti müharibənin nəticəsini hələ də qeyri-müəyyən saxlayır. Artıq diqqət Bazar ertəsi Vaşinqtonda baş tutacaq Tramp-Zelenski görüşünə yönəlib.
