ABŞ-İran Münasibətlərində Ziddiyyətli Mesajlar
ABŞ prezidenti Donald Trampın administrasiyası bazar günü İrana qarşı ziddiyyətli mesajlar göndərdi. Ölkənin üç nüvə obyektinə edilən qəfil hücumdan sonra Vaşinqton rəsmiləri əvvəlcə danışıqları bərpa etməyə hazır olduqlarını bildirsələr də, Prezident Donald Tramp rejimin dəyişdirilməsi ehtimalından danışdı.
Prezident Donald Tramp sosial media hesabında “Siyasi cəhətdən korrekt olmasa da, ‘Rejim Dəyişikliyi’ ifadəsini işlətmək düzgün deyil, amma əgər indiki rejim ölkəni YENİDƏN BÖYÜK EDƏ BİLMİRSƏ, niyə rejim dəyişikliyi olmasın??? MİGA!!!” yazdı. Truth Social-da yayımlanan bu yazı müdafiə naziri Pit Hegsethin bazar günü səhər keçirdiyi mətbuat konfransında havadan bombardman barədə verdiyi detallı məlumatlarla ziddiyyət təşkil edirdi. Hegseth əməliyyatın məqsədinin rejim dəyişikliyi olmadığını vurğulamışdı.
Tramp administrasiyası danışıqları yenidən başlamağa çağırmasına baxmayaraq, bir sıra hədələyici bəyanatlar vermişdir. Bu isə Prezidentin sadəcə rəqibini təxribat etdiyini, yoxsa İsrail və region arasındakı müharibəni daha da genişləndirə biləcək qızışdırıcı sözlər işlətdiyini anlamağı çətinləşdirir. Prezidentin bazar günü günorta etdiyi paylaşımadək, Trampın vitse-prezidentinin, Pentaqon rəhbərinin, baş hərbi müşavirinin və dövlət katibinin koordinasiyalı mesajları, hər hansı nəticələrin idarə oluna biləcəyinə və hərbi imkanların olmamasının tərəfləri danışıqlar masasına qaytaracağına dair inamı ifadə edirdi. Hegseth, Amerikanın müharibə axtarmadığını söyləmiş, vitse-prezident JD Vans isə hücumların Tehrana Vaşinqtonla danışıqlara qayıtmaq imkanı verdiyini bildirmişdi.
“Gecə Çəkici” Əməliyyatının Təfərrüatları
Lakin vəziyyət tamamilə Vaşinqtonun nəzarətində deyil, çünki Tehranın hava bombardmanlarına cavab vermək üçün bir sıra vasitələri var ki, bu da Yaxın Şərqdəki münaqişəni qlobal nəticələrlə intensivləşdirə bilər. Ölkə, Hormuz boğazından neft daşınmasını dayandıra, regiondakı hərbi bazalara hücum edə, kiberhücumlar təşkil edə və ya Vaşinqtonun zərbəsindən sonra daha da vacib görünə biləcək nüvə proqramını gücləndirə bilər. Bütün bunlar, hücumların daha qəddar bir mübarizə mərhələsinə yol açıb-açmayacağı, yoxsa ehtiyatlılıqdan irəli gələn danışıqları yenidən canlandırıb-canlandırmayacağı sualını yaradır. Ölkə daxilində hücum dərhal daxili siyasətə sıçradı və Prezident Tramp bazar gününün bir hissəsini Konqresdəki tənqidçiləri ilə məşğul olmağa sərf etdi.
Şənbə günü axşam Ağ Evdən xalqa müraciət edən Tramp, bazar günü sosial mediaya qayıdaraq, prezidentin xüsusi konqres icazəsi olmadan hərbi əməliyyat keçirməsinə etiraz edən Nümayəndələr Palatasının üzvü Tomas Massini sərt tənqid etdi. Tramp Truth Social-da etdiyi paylaşımda “Dünən möhtəşəm bir hərbi uğur əldə etdik, bombanı onların əlindən aldıq (və imkanları olsa, ondan istifadə edərdilər!)” dedi.
Pentaqonda keçirilən birgə brifinqdə Hegseth və Hərbi Hava Qüvvələrinin generalı Den Keyn, Birləşmiş Qərargah Rəisləri Komitəsinin sədri, “Gecə Çəkici Əməliyyatı”nın aldatma və hiylələri əhatə etdiyini və heç bir müqavimətlə qarşılaşmadığını bildirdi. Keyn, əməliyyatın məqsədinin – Fordo, Nətənz və İsfahandakı nüvə obyektlərini məhv etməyin – əldə olunduğunu qeyd etdi. Keyn, “Son döyüş zərəri qiymətləndirməsi bir qədər vaxt aparacaq, lakin ilkin qiymətləndirmələr hər üç obyektin son dərəcə ağır zərər və dağıntıya məruz qaldığını göstərir,” dedi.
Vans televiziya müsahibəsində “yerdə gördüklərimizlə bağlı həssas kəşfiyyat məlumatlarını müzakirə etməyəcəyini” bildirsə də, “nüvə silahının inkişafını əhəmiyyətli dərəcədə gecikdirdiyimizə çox əminəm” dedi. Daha ətraflı soruşulduqda, NBC-nin “Meet the Press” proqramında “Düşünürəm ki, biz onların proqramını çox uzun müddət geriyə atmışıq. Zənnimcə, nüvə silahı inkişaf etdirə bilməsi üçün bir çox illər lazım gələcək,” dedi. Vitse-prezident, tərəflərin sülh yolu ilə həll tapmaq üçün “aqressiv şəkildə danışıqlar apardığını” və Trampın onların “yaxşı niyyətlə” hərəkət etmədiklərini qiymətləndirdikdən sonra qərar verdiyini söylədi. “Həqiqətən də, düşünürəm ki, bu, əlaqələri sıfırlamaq, danışıqları yenidən başlamaq və bizi bölgənin qonşularına, Vaşinqtona təhdid olmamağa qərar verə biləcəyi bir yerə gətirmək üçün bir fürsət təqdim edir, və əgər onlar buna hazırdırlarsa, Vaşinqton hər şeyə açıqdır,” deyə Vans bildirdi. Dövlət katibi Marko Rubio CBS-in “Face the Nation” proqramında “hazırda heç bir hərbi əməliyyat planlaşdırılmadığını, əgər onlar qarışıqlıq törətməzsə və maraqlara hücum etməzlərsə,” dedi.
İranın Potensial Cavabları və Beynəlxalq Reaksiyalar
Prezident Tramp əvvəllər digər ölkələri hədələsə də, seçici koalisiyasına Amerikanı uzunmüddətli müharibəyə cəlb etməyəcəyi barədə verdiyi vədləri nəzərə alaraq, çox vaxt geri çəkilmiş və ya sözlərinə əməl etməmişdir. Onların daha geniş münaqişədən qaçmağı öz maraqlarına uyğun görüb-görmədiyi dərhal bəlli olmadı. Vaşinqtonun İsrail və region arasındakı müharibəyə daxil olmasından sonra, dünyanın böyük bir hissəsi zərbələrin nəticələrini və Yaxın Şərqdə daha çox döyüşə yol aça biləcəyi riskini həzm edir.
İsrailin yerli vaxtla 13 iyun tarixində başlayan hava hücumları bu ölkənin nüvə obyektlərini və generallarını hədəf almış, bu da onlardan cavab zərbələrinə səbəb olmuş və Vaşinqtonun hücumuna töhfə verən bir sıra hadisələr yaratmışdı. Vaşinqton rəsmiləri ehtiyatlı olmağa çağıraraq və yalnız nüvə obyektlərinin hədəf alındığını vurğulasa da, bu ölkə hərəkətləri suverenliyinin və beynəlxalq hüququn pozulması kimi tənqid etdi. Bu ölkənin xarici işlər naziri Abbas Araqçi, Tehranın verə biləcəyi hər hansı cavab tədbirlərinə görə Vaşinqtonun “tamamilə məsuliyyət daşıdığını” bildirdi. Türkiyədə keçirilən mətbuat konfransında o, “Onlar nüvə obyektlərinə hücum etməklə çox böyük bir qırmızı xətti keçdilər,” dedi. “Diplomatiya üçün nə qədər yer qaldığını bilmirəm.”
Araqçinin Prezident Vladimir Putinlə danışıqlar aparmaq üçün getdiyi Çin və Rusiya, Vaşinqtonun hərbi əməliyyatını pislədi. Rusiyanın Xarici İşlər Nazirliyi hücumları “beynəlxalq hüququn kobud şəkildə pozulması” adlandırdı və vəziyyəti “siyasi və diplomatik kursa qaytarmağı” müdafiə etdi. Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyinin bəyanatında münaqişənin “qlobal səviyyəyə” yayılma riski barədə xəbərdarlıq edildi. Britaniyanın Baş Naziri Keyr Starmer, Birləşmiş Krallığın öz maraqlarını, insanlarını və müttəfiqlərini qorumaq üçün bölgəyə hərbi texnika köçürdüyünü dedi. Ofisi, bazar günü Trampla Tehranın danışıqları bərpa etməsinin zəruriliyi barədə danışdığını bildirsə də, Tramp rejimin dəyişdirilməsi ilə bağlı şərhlərini onların söhbətindən sonra yayımlamışdı.
İtaliya, Kanada, Almaniya və Fransa liderləri “danışıqların sürətli şəkildə bərpasının” zəruriliyi barədə razılığa gəldilər. Fransanın Prezidenti Emmanuel Makron Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhdi və Oman sultanı ilə danışıqlar aparmışdı. Ölkə, Hormuz boğazı vasitəsilə neft ixracını dayandırmağa cəhd edə bilər ki, bu da dünyanın 2022-ci ildə Rusiyanın Ukraynanı işğalından sonra hiss etdiyi inflyasiya şokları ilə eyni növ təsirlər yarada bilər. İsrail və region arasındakı müharibə intensivləşdikcə maliyyə bazarlarında neft qiymətləri son ayda 21% artmışdı.
Danışıqlar və Bölgənin Gələcəyi
Pentaqon brifinqində regionun nüvə imkanları barədə heç bir yeni detal verilmədi. Hegseth, zərbələrin vaxtının Trampın nüvə ambisiyaları barədə danışıqlar üçün müəyyən etdiyi cədvəlin nəticəsi olduğunu bildirdi. Hegseth dedi ki, “region anladı ki,” Tramp “60 gün sülh və danışıqlar axtardığını deyəndə, 60 gün sülh və danışıqlar nəzərdə tutur.” “Əks halda, o nüvə proqramı, o yeni nüvə imkanı mövcud olmayacaq. O, bunu ciddi deyirdi.”
Bu bəyanat, Ağ Evin keçən cümə axşamı Trampın zərbə endirmək, yoxsa danışıqları davam etdirmək barədə qərar vermək üçün iki həftəyə qədər vaxt ala biləcəyini irəli sürməsi ilə mürəkkəbləşdi. Lakin Vaşinqton, bu ölkənin zəifləmiş hava müdafiəsindən faydalandı və heç bir müqavimətlə qarşılaşmadan hücumları həyata keçirə bildi. Keyn, “Qırıcılar uçmadı, və görünür ki, yer-hava raket sistemləri əməliyyat boyunca bizi görmədi,” dedi. Hegseth, şənbə günü daha əvvəl Missuri bazasından bir sıra B-2 bombardmançısının köçürülməsinin aldatma məqsədi daşıdığını bildirdi. Keyn əlavə etdi ki, Vaşinqton digər aldatma üsullarından da istifadə edərək, Fordo və Nətənzdəki obyektlərə cəmi 14 “bunker-buster” bombası atan B-2 bombardmançılarını qorumaq üçün qırıcılar yerləşdirdi. Hücumlar şənbə günü Vaşinqton vaxtı ilə 18:40-dan 19:05-ə qədər, yəni bazar günü səhər təxminən 02:10-da baş verdi.
Bir cavab yazın