326 Milyon İllik Avtomobil Boyda Qırxayaq Fosili Tapıldı

Şimali İngiltərənin Northumberland bölgəsində edilən fosil kəşfi elm ictimaiyyətini heyrətə salıb. Kəşf edilən nəhəng qırxayaq növü vaxtilə bir avtomobil boyda böyüyə bilərmiş. 326 milyon il əvvəl, Karbon dövründə yaşamış bu canlı, Şimal-Şərq sahillərində tapılıb. Sözügedən canlı, Arthropleura adlanan nəsli kəsilmiş bir qırxayaq cinsidir. Bu canlı təxminən 9 fut (2.7 metr) uzunluğunda olaraq, Yer üzündə yaşamış ən böyük onurğasız heyvan olub. Bu nəhəng qırxayağın fosili 2018-ci ildə təsadüfən, bir qumdaşı parçasında aydın görünən seqmentləri ilə birlikdə tapılıb.

Zamanda İtmiş Bir Nəhəng

Northumberlandda tapılan Arthropleura fosilləri, canlının tökdüyü ekzoskelet hissələri şəklində qaya formasiyasında qorunub saxlanılıb. Fosil 30 düymdən (təxminən 76 sm) bir qədər az ölçüdə olsa da, elm adamları onun aid olduğu nəhəng qırxayaqın 9 fut (2.7 metr) uzunluğunda və 110 funt (təxminən 50 kq) ağırlığında olduğunu təxmin edirlər. Kembric Universitetinin yer elmləri üzrə mütəxəssisi Neil Daviesin sözlərinə görə, bu kəşf "tamamilə təsadüfi" olub, çünki fosili ehtiva edən qaya parçası mükəmməl şəkildə yarıılaraq qalıqları ortaya çıxarıb. Fosil qalıqlarının ölçüsü və yaxşı qorunmuş vəziyyəti mütəxəssislərə bu qədim canlıların quruluşunu daha ətraflı öyrənmək imkanı verir. Arthropleura qırxayaqlar qrupuna daxil olub və Karbon dövründə inkişaf edib. Bu dövrdə Yerin atmosferində oksigen səviyyəsi daha yüksək idi, bu da canlıların qeyri-adi ölçülərə çatmasına kömək edib. Lakin oksigen səviyyəsi nəhəng buğumayaqlılarla əlaqəli tipik səviyyələrdən hələ də aşağı idi. Bu da atmosfer oksigenindən başqa hansı amillərin Arthropleuranın bu qədər böyük olmasına imkan verdiyi sualını ortaya çıxarır. Yırtıcıların azlığı və qədim meşələrdəki zəngin qida ehtiyatı onların kütləvi ölçülərində əhəmiyyətli rol oynamış ola bilər.

Baş Hissəsinin Kəşfi

Northumberlandda tapılan fosil Arthropleuranın bədən quruluşu haqqında kritik məlumatlar versə də, digər kəşflər bu canlının baş hissəsinə dair də aydınlıq gətirib. 1980-ci illərə aid iki fosil qabaqcıl KT skan texnologiyası ilə təhlil edilərək, canlının üz quruluşu haqqında yeni detalları aşkar edib. Əvvəllər elm adamları Arthropleuranın yalnız ekzoskeletlərindən ümumi ölçüsünü bilirdilər, lakin bu yeni fosillər onun başının sentyayaqlarınkına daha çox bənzədiyini, qırxayaqlara yox, olduğunu göstərib. Arthropleuranın başı qısa, zəngşəkilli antenlərə və çıxıntılı gözlərə malik idi, bu da ona ətraf mühitdə hərəkət etməyə kömək edərdi. Baş hissədə ekzoskeletini tökmək üçün bir dəlik də mövcud idi ki, bu da onun təkamül uyğunlaşmalarına dair əlavə dəlillər təqdim edir. Tədqiqatın həmmüəllifi Mickael Lheritier izah edib: "Onun qırxayaq bədəninə, lakin sentyayaq başına malik olduğunu kəşf etdik", bu da qədim buğumayaqlı ilə müasir qırxayaqlar arasındakı əhəmiyyətli fərqi vurğulayır.

Keçmişə Bir Baxış

Bu fosil kəşfinin əhəmiyyəti Arthropleuranı anlamaqdan daha uzağa gedir. Elm adamlarının fikrincə, bu qədim nəhəng qırxayaqlar ekvator yaxınlığındakı zəngin, meşəli ərazilərdə yaşayıblar, bitki örtüyü ilə qidalanıb və bəlkə də kiçik heyvanları ovlayıblar. Bu mühit, oxşar canlıların yaşadığı güman edilən kömür bataqlıqlarından çox fərqli idi. Yeni tapıntılar dinozavrların yüksəlişindən çox əvvəl mövcud olan ekosistemlər və nəhəng buğumayaqlıların öz mühitlərinə necə uyğunlaşa bildikləri haqqında dəyərli ipuçları verir. Arthropleura haqqında biliklərdəki irəliləyişlərə baxmayaraq, fosil qalıqları hələ də tam deyil. Canlının bədən seqmentləri tapılsa da, hələlik fosilləşmiş baş hissələri və ya tam nümunələr tapılmayıb ki, bu da canlının həyat dövrünü tam başa düşməyi çətinləşdirir.

24 saat