İrqçi Terror Təşkilatının Üzvü Beate Zschaepe-nin Gələcək Həbs Müddəti Müzakirə Edilir
Almaniyada xarici vətəndaşlara qarşı silsilə hücumlar təşkil edən, ölkəni sarsıdan irqçi terror təşkilatı Nasyonal Sosialist Yeraltı (NSU) adlı qruplaşmanın əsas üzvlərindən biri olan Beate Zschaepe-nin məhkəmə işi və gələcək həbs müddəti ilə bağlı müzakirələr davam edir. Onun adı, 2000-2006-cı illər arasında törədilmiş dəhşətli cinayətlərlə hallanır; bu dövrdə 8-i türk, 1-i yunan və 1-i alman polisi olmaqla, cəmi 10 nəfər qətlə yetirilmişdi. Zschaepe bu əməllərə görə ömürlük həbs cəzası tələbi ilə mühakimə olunmuşdu.
Ömürlük Həbs Cəzası və Gələcək Perspektivlər
Münhen Ali Regional Məhkəməsi, bu səs-küylü işə yekun vuraraq, 2018-ci ildə Zschaepe-yə ömürlük həbs cəzası vermişdi. Lakin Almaniya hüquq sisteminə əsasən, minimum cəza müddəti hələ tam müəyyən edilməyib. Qanunvericiliyə görə, onun həbsdə keçirəcəyi ən az müddət 2026-cı ildə təsdiqlənəcək. Həmçinin bildirilir ki, Zschaepe həbsxanada təyin olunan proqramları uğurla tamamlayarsa, bu tarixdən sonra şərti azadlığa buraxılmaq üçün müraciət etmək hüququna malik olacaq. Bu hal cəmiyyətdə və xüsusilə də qurbanların ailələri arasında haqlı narazılıq doğurur.
Qurbanların Sözçüsündən Sərt Reaksiya
NSU terroru qurbanlarının sözçüsü Barbara Con, Beate Zschaepe-nin həbsxana proqramlarında iştirakına skeptik yanaşdığını ifadə edib. O, verdiyi açıqlamada "İllərlə susqunluğunu qoruyan Zschaepe-nin yeganə niyyətinin erkən azadlığa çıxmaq olduğunu düşünürəm" şərhini verərək, məsələnin yalnız hüquqi deyil, həm də mənəvi tərəfinə diqqət çəkib. Bu açıqlama, cinayətlərin qurbanları üçün ədalətin tam təmin olunması zərurətini bir daha vurğulayır.
Oxucu Şərhləri
Bu paralellərlə bağlı olaraq, iki əsas məqam diqqət çəkir. Birincisi, irqçi və terror təşkilatlarının törətdiyi cinayətlərin miqyası və təbiəti bəzən cəzanın müəyyənləşdirilməsində çətinliklər yarada bilir. Belə cinayətlər təkcə fərdlərə deyil, bütün bir cəmiyyətə və ya insanlığa qarşı yönəldiyi üçün, hüquqi sistemlərin bu cür hadisələrə cavabı həm ədaləti təmin etməli, həm də gələcəkdə oxşar hadisələrin qarşısını almalıdır.
İkincisi, məhkəmə proseslərinin uzun müddət davam etməsi və cəza müddətlərinin müzakirəyə çıxarılması, ədalətin təmin edilməsi ilə cəmiyyətin təhlükəsizliyi arasındakı tarazlığın nə qədər həssas olduğunu göstərir. Ruanda nümunəsində olduğu kimi, belə hadisələrdən çıxarılan ən mühüm dərs, ekstremizmin və irqçiliyin hər zaman ciddi təhdid olduğunu qəbul etmək və bu cür ideologiyaların yayılmasının qarşısını almaq üçün cəmiyyətin bütün təbəqələrinin səfərbər olmasıdır. Hazırkı vəziyyətdə də, NSU kimi təşkilatların fəaliyyətinə qarşı aparılan mübarizənin nəticəsi, alman cəmiyyətinin bu cür təhdidlərə qarşı necə mübarizə apardığını göstərəcəkdir. Müzakirəyə çıxarılan həbs müddəti, əslində, bu mübarizənin davamı və cəmiyyətin təhlükəsizliyə verdiyi önəmin bir göstəricisidir.
Bu məsələni daha geniş bir kontekstdə dəyərləndirmək üçün, eyni dönəmdə Avropanın digər ölkələrində də irqçilik və ksenofobiya meyllərinin artdığını qeyd etmək lazımdır. Məsələn, Fransada "Milli Cəbhə" kimi partiyaların yüksəlişi, İngiltərədə Brexit referendumuna aparan proseslər və digər Avropa ölkələrində sağ populist qüvvələrin güclənməsi, bu cür ideologiyaların yayılmasının beynəlxalq bir fenomen olduğunu sübut edir.
Almaniyanın bu məsələyə yanaşması, yəni NSU kimi təşkilatların ifşa edilməsi və üzvlərinin mühakimə olunması, cinayətkarlarla mübarizədə cəmiyyətin qətiyyətini göstərir. Lakin, Zschaepe kimi şəxslərin gələcək həbs müddətləri ilə bağlı aparılan müzakirələr, cəmiyyətin bu cür terror aktlarına qarşı nə qədər sərt olmalı olduğu sualını yenidən gündəmə gətirir. Bəzi ölkələrdə terror cinayətlərinə görə verilən cəzaların daha ağır olduğunu nəzərə alsaq, Almaniyada bu cür məsələlərdə təmkinli bir yanaşmanın səbəbləri nədən ibarətdir və bu yanaşma terrorizmə qarşı mübarizədə nə qədər effektivdir?
Bu kontekstdə, Zschaepe-nin potensial azadlığa buraxılması, ictimai təhlükəsizliklə bağlı ciddi suallar doğurur. Əgər belə bir qərar qəbul olunarsa, bu, oxşar cinayətlərin təkrar olunma ehtimalını artırırmı, yoxsa cəmiyyətin bu cür ideologiyalara qarşı daha güclü şəkildə duruş gətirdiyini göstərən bir siqnal olacaq?
Əgər Zschaepe kimi şəxslərin həbs müddətləri qısaldılırsa, bu, həm hüquqi sistemin effektivliyi barədə şübhələr doğurur, həm də irqçi terrorizmin qurbanlarının xatirəsinə hörmətsizlik kimi qəbul edilə bilər. Digər tərəfdən, cəmiyyətin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi ilə verilən cəzaların kəskinləşdirilməsi, fundamental hüquq və azadlıqlarla toqquşma ehtimalını da artırır. Bu məsələdə doğru balansı tapmaq üçün Almaniya və digər Avropa ölkələri nə kimi yeni strategiyalar tətbiq etməlidirlər ki, terrorla mübarizədə cəza sisteminin həm cəza, həm də pencehəbe əsaslılığı qorunsun?
Əsas fərq ondadır ki, NSU hadisəsində Zschaepe-nin timsalında terrorçunun "gələcək həbs müddəti"nin müzakirəsi, onun hələ də cinayətlərinin tam dərinliyinin və təşkilatın tam fəaliyyətinin araşdırıldığı bir dövrdə baş verir. RAF-ın keçmişində isə belə müzakirələr, hadisələrin nisbətən daha yaxın olduğu və cəmiyyətin bu təşkilatla bağlı hisslərinin hələ də canlı olduğu dövrdə aparılırdı. Keçmişdəki bu cür hallardan çıxarılan əsas dərslərdən biri, terrorçuların cəzalandırılmasının yalnız hüquqi deyil, həm də ictimai-siyasi təsirlərinin olmasıdır. Hazırkı vəziyyətdə isə Zschaepe-nin azadlığa buraxılma ehtimalının müzakirəsi, cəmiyyətin terrora qarşı mübarizənin gələcək istiqamətləri və terrorçuların islah edilməsi ilə bağlı narahatlıqlarını yenidən gündəmə gətirir. Bu, terrorla mübarizədə hüquqi çərçivənin və cəza siyasətinin həssaslığını bir daha ortaya qoyur.
Bu vəziyyəti, tarixi kontekstdə, məsələn, nasist Almaniyasının irqi ayrı-seçkilik siyasətləri ilə müqayisə etmək, bu günün cəmiyyətində belə bir düşüncə tərzinin hələ də mövcud olması baxımından təəssüf doğurur. Digər Avropa ölkələrində də oxşar irqçi təşkilatların və ya ayrı-seçkilik hallarının mövcudluğu nəzərə alındıqda, Almaniyadakı bu vəziyyətin ümumi Avropa problemi ilə əlaqəsi də düşünülməlidir. Məsələn, Fransa və ya Böyük Britaniya kimi ölkələrdə də miqrantlara qarşı ayrı-seçkilik və hüquqi mübahisələr mövcuddur. Bu cür cinayətlərə verilən cəzaların miqyası və onların ictimai qəbulu, hər ölkənin öz hüquqi və sosial ənənələrinə uyğun olaraq fərqlənir.
Belə bir sual ortaya çıxır: Zschaepe-nin erkən azadlığa buraxılma ehtimalı, alman dövlətinin irqçiliklə mübarizədəki qətiyyətini zəiflədiyi təəssürünü yaradırmı, yoxsa bu, sadəcə qanunun tələblərinə riayət olunmasının nəticəsidir?
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: hüquq sistemində "vaxtından əvvəl azadlığa buraxılma" kimi mexanizmlər, adətən, məhkumun islah olunması, cəza müddətinin müəyyən bir hissəsini çəkməsi və yenidən cəmiyyətə qayıtma potensialını dəyərləndirmək məqsədi daşıyır. Beate Zschaepe işində, onun cəza müddətinin hələ tam olaraq müəyyənləşmədiyi və ya islah olunma prosesinin nəticələrinin hələ təsdiqlənmədiyi bir vəziyyətdə, "vaxtından əvvəl azadlığa buraxılma" perspektivinin müzakirəyə çıxarılması, ədalət sisteminin təhlükəsizlik və cəza prinsipləri arasındakı mürəkkəb münasibətləri necə tənzimlədiyi barədə daha geniş bir müzakirəyə yol aça bilər. Belə bir müzakirə, sadəcə cəzanın müddətinə deyil, həm də cəzanın məqsədinə – yəni, təqsirləndirilən şəxsin islahı və cəmiyyətin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi kimi məsələlərə də diqqət yetirməyi tələb edir.
Şərh Yaz