ABŞ Bəlucistan Azadlıq Ordusunu “Xarici Terror Təşkilatı” Elan Edib
ABŞ Bəlucistan Azadlıq Ordusuna (BAO) təzyiqi artıraraq, onu “xarici terror təşkilatı” adlandırıb. ABŞ prezidenti Donald Trampın Pakistan hökuməti ilə əlaqələri gücləndirmək istədiyi bir vaxtda verilən bu qərar, Vaşinqtonun terrorizmlə mübarizə siyasətində yeni bir mərhələni əks etdirir.
ABŞ Dövlət Departamenti tərəfindən bu həftənin əvvəlində elan edilən təyinat, BAO-nun, digər adı ilə Majeed Briqadasının, 2019-cu ildə "xüsusi təyin edilmiş qlobal terror təşkilatı" (SDGT) kimi tanıdılmasından sonra daha ciddi bir addımdır.
ABŞ dövlət katibi Marko Rubio verdiyi bəyanatda bu addımın “Tramp Administrasiyasının terrorla mübarizəyə sadiqliyini nümayiş etdirdiyini” bildirib. O, əlavə edib ki, terrorçuların təyinatı terrorçuluğa qarşı mübarizədə həlledici rol oynayır və terror fəaliyyətlərinə dəstəyi azaltmaq üçün effektiv bir yoldur.
Bəlucistan Azadlıq Ordusunun Son Hücumları və Nəticələri
Bəlucistan Azadlıq Ordusu 2019-cu ildə baş verən bir sıra hücumlardan sonra SDGT kimi təyin edilmişdi. Daha yaxın tarixdə, bu ilin mart ayında, separatçı qrup Kvetta-Peşəvər istiqamətində hərəkət edən qatarın mühasirəyə alınaraq onlarla sərnişinin və əsgərin öldürülməsi ilə nəticələnən hücuma görə məsuliyyəti öz üzərinə götürüb.
Yeni təyinat, ABŞ-da hər hansı bir şəxsin qrupa dəstək verməsini cinayət hesab edir, halbuki əvvəlki təyinat yalnız maliyyə resurslarını hədəf alırdı.
Bölgədəki Gərginlik və Geo-Siyasi Kontekst
Bəlucistan Pakistanın ən böyük, lakin ən az əhalisi olan və ən kasıb əyalətidir. Region Pakistanın 1947-ci ildə yaranmasından bəri ən azı beş separatçı üsyanla üzləşib. Ən son üsyan 2000-ci illərin əvvəllərində başlamış və diqqətini əyalətin təbii sərvətlərini təmin etməkdən tam müstəqilliyə doğru genişləndirmişdir.
Separatçı hərəkatın tərəfdarları Pakistan hökumətini regionun resurslarını istismar etməkdə və 15 milyonluq əhalisini laqeyd qoymaqda ittiham edirlər. Əyalət ticarət üçün açar rolunu oynayır, Çinin cənub-qərbindən Ərəb dənizinə Pakistan vasitəsilə birləşdirən planların əsas hissəsi olan Qvadar dərin dəniz limanlarına sahibdir.
Bəlucistan Azadlıq Ordusunun son hücumları Pakistan və Hindistan arasında gərginliyi daha da artırıb, İslamabad Dehlini zorakılığı qızışdırmaqda ittiham etsə də, Hindistan bu iddiaları rədd edir.
ABŞ-ın Regional Siyasəti və Pakistanla Əlaqələri
Keçən ay ABŞ prezidenti Donald Trampın administrasiyası, Rubionun Pakistan mərkəzli Ləşkər-i-Taiba (LeT) qruplaşmasının bir qolu kimi təsvir etdiyi "Müqavimət Cəbhəsi"ni (TRF) də, aprel ayında Hindistanın nəzarətində olan Kəşmirdə 26 nəfərin ölümünə səbəb olan hücumdan sonra “xarici terror qrupu” elan etmişdi. Tramp daha sonra may ayında Hindistan və Pakistan arasında qısa hərbi qarşıdurmaya son qoyan atəşkəsin arxasında olduğunu bildirmişdi, lakin Hindistan bu iddianı rədd edib. Trampın Hindistana qarşı tarif kampaniyası səbəbindən Nyu Dehli və Vaşinqton arasındakı münasibətlər daha da pisləşib.
Bu arada, iyun ayında ABŞ prezidenti Donald Tramp Pakistan Ordusu komandanı Asim Muniri Ağ Evdə nahar yeməyinə qonaq etmişdi. Munir ölkənin ən güclü adamlarından biri hesab olunur. Tramp administrasiyası Pakistanla yeni investisiyalar axtarışındadır, xüsusilə də Cənubi Asiya ölkəsinin təbii sərvətlərinə və inkişaf etməkdə olan kriptovalyuta sənayesinə xüsusi diqqət yetirir.
Oxucu Şərhləri
Digər tərəfdən, bu qərarın Bəlucistanın sosial-iqtisadi vəziyyətinə təsiri də nəzərə alınmalıdır. Tarixən inkişafdan geri qalmış və təbii sərvətlərlə zəngin olan Bəlucistan, uzun illərdir ki, muxtariyyət və ya müstəqillik tələb edən silahlı qrupların fəaliyyətinə ev sahibliyi edir. Belə bir elanın, bölgədəki sosial narazılıqları daha da artırması və ya əksinə, müəyyən siyasi həllərə yol açması mümkündürmü? Bəs terror təşkilatı elanı, bu bölgənin beynəlxalq səviyyədə tanınmasına və ya daxili münaqişələrin həllinə necə təsir edəcək?
Bu cür qərarların əsas məqsədi, həmin təşkilatların fəaliyyətini məhdudlaşdırmaq, onların maliyyə mənbələrini kəsmək və beynəlxalq səviyyədə təcrid etməkdir. Lakin, keçmiş təcrübələr göstərir ki, bu cür tədbirlər həmiş də gözlənilən nəticəni vermir. Bəzi hallarda, terrorçu təşkilatlar yeni adlar altında fəaliyyətlərini davam etdirir, yaxud da müxtəlif regional münaqişələrdə yeni rol oynamağa başlayırlar.
Bu spesifik halda, ABŞ-ın Pakistanla əlaqələrini gücləndirmək istədiyi bir dövrdə bu addımın atılması, regionda mövcud olan geosiyasi vəziyyətin mürəkkəbliyini də göstərir. Bəlucistan məsələsi, Pakistanın daxili siyasətində hər zaman həssas bir mövzu olub. ABŞ-ın bu qərarı, Pakistan hökumətinə dəstək verməklə yanaşı, həm də Bəlucistandakı qiyamın qarşısını almağa yönəlik bir siqnal kimi dəyərləndirilə bilər.
Bu qərardan hansı dərsin çıxarıla biləcəyi isə, gələcəkdə Bəlucistan Azadlıq Ordusunun fəaliyyətinin necə inkişaf edəcəyindən asılıdır. Əgər təşkilat yeni strategiyalarla fəaliyyətini davam etdirsə, onda ABŞ-ın bu qərarının effektivliyi şübhə altına düşəcək. Digər tərəfdən, əgər bu addım, Bəlucistanla bağlı münaqişənin siyasi yolla həllinə təsir göstərərsə, onda qərar öz məqsədinə nail olmuş sayılacaq. Ancaq, təcrübə göstərir ki, terrorla mübarizədə "böyük hərflərlə" yazılan qərarların təsiri, adətən daha uzunmüddətli və qeyri-müəyyən olur.
Müqayisə olaraq, ABŞ-ın bəzi digər qruplaşmaları terror təşkilatı elan etməsi zamanı, bu qərarların tətbiqində fərqli yanaşmalar müşahidə olunmuşdur. Bəzi hallarda, bu təyinatlar konkret diplomatik və ya hərbi təzyiq aləti kimi istifadə olunmuşdur.
Əsas sual isə budur: ABŞ-ın BAO-nu terror təşkilatı elan etməsi, yalnız terrorizmlə mübarizə strategiyasının bir hissəsidir, yoxsa Pakistanın daxili siyasətinə və regiondakı güc balansına təsir etmək üçün daha geniş bir planın tərkib hissəsidir?
Hazırkı Bəlucistan məsələsində isə ABŞ-ın davranışı daha fərqli bir mərhələyə işarə edir. Vaşinqtonun bir qrupu terrorçu elan etməsi, onunla diplomatik və ya strateji münasibətləri olan bir ölkənin daxili siyasətinə təsir etmə cəhdi kimi dəyərləndirilə bilər. Bu, bölgədəki geosiyasi tarazlıqlar və Pakistanın rolunun artması ilə bağlı ABŞ-ın strategiyasının bir hissəsi ola bilər. Keçmişdə bəzi qruplaşmalara dəstək verib, sonradan onlara qarşı mövqe tutmaqdan fərqli olaraq, bu qərarın ABŞ-ın uzunmüddətli regional siyasətinin bir mərhələsi olub-olmadığı, yoxsa yalnızPakistanla münasibətlərin yaxşılaşdırılmasına xidmət etdiyi sualını yaradır. Bu cür siyasi addımların nəticələrinin müəyyənləşdirilməsi üçün daha çox zaman keçməsi və hadisələrin davamlı təhlili tələb olunur.
Şərh Yaz