Qarabağ və Şərqi Zəngəzur: Bəslənilən Ümidlər Doğrulmadımı?
Beş il öncə ölkə ərazisinin təxminən beşdə birini təşkil edən Qarabağ və Şərqi Zəngəzur regionlarının işğaldan azad olunması, bu bölgələrin aqrar sektora verəcəyi töhfələrlə bağlı böyük ümidlər doğurmuşdu. Belə gözləntilərin yaranmasının əsas səbəbi, hər iki regionda ümumilikdə 600 min hektardan artıq kənd təsərrüfatına yararlı torpağın, o cümlədən 200 min hektara yaxın əkin sahəsinin mövcudluğu idi. Lakin təəssüf ki, ötən beş ildə ölkənin aqrar sektorunda müşahidə olunan böhran əlamətləri bu ümidlərin tamamilə doğrulmadığını nümayiş etdirdi.
Kənd Təsərrüfatında Təhlükəli Eniş Tendensiyaları
Statistik göstəricilər vəziyyətin ciddiliyini ortaya qoyur. 2017–2019-cu illərdə kənd təsərrüfatı istehsalının illik artım tempi 4–7 faiz təşkil etdiyi halda, 2021–2023-cü illərdə bu göstərici təxminən 3 faizə enib, 2024-cü ildə isə 1,5 faizə düşüb. 2025-ci ilin ilk səkkiz ayı əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə aqrar sektorda ümumi məhsul istehsalının 0,8 faiz, bitkiçilikdə isə 2,5 faiz azalması ilə daha da acınacaqlı bir mənzərə yaradıb.
Bitkiçilikdəki geriləmə əkin sahələrinin həcmində də özünü göstərir. 2019-cu illə müqayisədə 2024-cü ildə kənd təsərrüfatı əkinlərinin ümumi sahəsi 5 faiz, yəni 85 min hektar azalıb. Bu azalmanın əhəmiyyətli bir hissəsi Naxçıvan Muxtar Respublikasının payına düşür; burada əkin sahəsi 1,8 dəfə, yəni 27 min hektar azalaraq 63 min hektardan 37 min hektara düşüb.
Azalma həmçinin Dağlıq Şirvan regionunda 15 faiz (20 min hektar), Gəncə-Tovuz bölgəsində 8 faiz (10 min hektar), Mərkəzi Aran regionunda isə 11 faiz (24 min hektar) təşkil edib. Yalnız Qarabağ regionunda kənd təsərrüfatı əkinlərinin ümumi sahəsi 10 faiz, yəni 24 min hektar artaraq 265 min hektara çatıb ki, bu da bölgənin potensialının göstəricisidir.
Əkin sahələrinin daralması kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalında da mənfi izlər buraxıb. 2019–2024-cü illərdə buğda istehsalı təxminən 500 min ton (23 faiz), paxlalı bitkilərin istehsalı isə 14 min ton (39 faiz) azalıb. Bu azalma ilə paralel olaraq, ölkəyə kənd təsərrüfatı məhsullarının idxalında da diqqətəlayiq artım qeydə alınıb.
İdxalın Kəskin Artımı və Sektorun Çətinlikləri
Son beş ildə aqrar məhsulların idxalı böyük ölçüdə artıb. Məsələn, heyvan mənşəli məhsulların idxalı təxminən iki dəfə artaraq 299 milyon dollardan 549 milyon dollara çatıb. Bitki mənşəli məhsulların idxalı 160 milyon dollar (22 faiz) artaraq 906 milyon dollara, hazır qida məhsullarının idxalı isə 488 milyon dollar (66 faiz) artaraq 1,2 milyard dollara yüksəlib. Bu rəqəmlər ölkənin daxili istehsal imkanlarının artan tələbatı qarşılamaqda çətinlik çəkdiyini və idxaldan asılılığın artdığını açıq şəkildə nümayiş etdirir.
Aqrar Böhranın Səbəbləri və Çıxış Yolları
İşğaldan azad olunmuş ərazilər sayəsində əhəmiyyətli resurslar əldə edildiyinə baxmayaraq, aqrar sektorda müşahidə olunan bu çöküşün kök səbəbləri ciddi araşdırma tələb edir. Müstəqil ekspertlər hesab edirlər ki, hökumət yaranmış vəziyyətə rəsmi izahat verməli, habelə qısa, orta və uzunmüddətli dövr üçün realist və effektiv çıxış strategiyası təqdim etməlidir.
Ekspertlər xüsusilə Qarabağ və Şərqi Zəngəzur regionlarında torpaq sahələrinin təşəbbüskar və bacarıqlı şəxslərə şəffaf mexanizmlər əsasında ayrılmasında ciddi problemlərin olduğunu vurğulayırlar. Onların fikrincə, iqtisadiyyatın digər sahələrində olduğu kimi, bu bölgələrdəki resurslardan da əsasən siyasi elita ilə əlaqəli az sayda iqtisadi qrup bəhrələnir.
Vəziyyətin düzəlməsi üçün təklif edilir ki, hər bir bölgə üzrə icarəyə verilən torpaqların həcmi və onları icarəyə götürən subyektlərin adları cəmiyyətə tam şəffaf şəkildə açıqlansın. Həmçinin, torpaqların icarəyə verilməsi rəqabətli və tam açıq hərraclar vasitəsilə təşkil olunmalıdır ki, bu da kənd təsərrüfatının inkişafına ədalətli və səmərəli töhfə versin.
Leave a Reply to Xədicə Teymurli Cancel reply