MEMRI-nin Bəlucistan Layihəsi və Geopolitik Hədəflər
İsrail İran üzərinə əsassız, sürpriz hücumundan bir gün əvvəl müharibə təbilini ucadan çalarkən, kiçik, lakin əhəmiyyətli bir xəbər demək olar ki, diqqətdən kənarda qaldı: Vaşinqtondakı bir araşdırma mərkəzinin veb-saytında yeni bir tədqiqat layihəsinin elan edilməsi. 12 iyun tarixində Yaxın Şərq Media Tədqiqat İnstitutu (MEMRI) Bəlucistan Araşdırmaları Layihəsinin (BAL) başladığını elan etdi. Diqqətəlayən odur ki, Bəlucistanın bol təbii sərvətlərini – “neft, qaz, uran, mis, kömür, nadir torpaq elementləri və Qvadar ilə Çabahar kimi iki dərin dəniz limanı”nı qeyd etməklə yanaşı, MEMRI-nin bəyanatı bu bölgəni “İrana, onun nüvə iddialarına və Tehranı taktiki nüvə silahları ilə təmin edə biləcək Pakistanla təhlükəli münasibətlərinə qarşı durmaq və nəzarətdə saxlamaq üçün mükəmməl bir ön mövqe” kimi təyin edərək layihənin zəruriliyini əsaslandırırdı.
MEMRI-nin Arxa Planı və Əlaqələri
MEMRI ərəb, fars və türk dilindəki media parçalarının seçmə tərcümələri ilə tanınır, bu tərcümələrin ekran görüntüləri tez-tez sosial media platformalarında mem kimi paylaşılır. 1998-ci ildə təsis edilmiş bu araşdırma mərkəzi, qurucusu polkovnik Yiqal Karmonun 20 ildən artıq İsrail Hərbi Kəşfiyyat Korpusunda xidmət etməsindən irəli gələrək, daim İsrailpərəst gündəmi dəstəkləmişdir. Bundan əlavə, MEMRI 2012-ci ildən bəri İsrail dövləti üçün “qeyri-rəsmi” kəşfiyyat məlumatlarının toplanmasında iştirak edir.
Bu kontekstdə MEMRI-nin BAL-ı yaratması, İsrailin Bəluc milli mübarizəsini həm İrana, həm də Pakistana qarşı öz geosiyasi məqsədlərinə tabe etdirməyə çalışdığının bir göstəricisi kimi qəbul edilə bilər. Bəluc məsələsinin uğurlu şəkildə özünə çəkilməsinin İsrailə verəcəyi strateji üstünlüklər və bunun regiondakı dövlətsiz xalqların, o cümlədən fələstinlilərin və bəlucların özlərinin müqavimətinə gətirəcəyi potensial nəticələr nəzərə alınmaqla, milli azadlıq hərəkatları daxilində geosiyasi düşüncənin məhdudiyyətlərini araşdırmağa ehtiyac var.
Bəlucistanın İstismarı və Müqavimətinin Ziddiyyətli Şərhi
MEMRI-nin BAL-ı elan etməsi Bəlucistanda istismar və müqavimət reallığına dair məntiqsizliklər və dezinformasiya ilə doludur. Məsələn, MEMRI-nin veb-saytı həm İran, həm də Pakistan dövlətlərinin hazırda Bəlucistanda qiyamçı qruplara qarşı mübarizə apardığı faktına diqqət çəkərək, “beynəlxalq ictimaiyyət”i “Bəlucistanın Qərbin təbii müttəfiqi olduğunu başa düşməyə” çağırır. Lakin bu, Barrick Gold və BHP Billiton kimi Qərb şirkətlərinin regionda müstəmləkəçi resurs hasilatını və ekoloji dağıntıları dəstəkləməkdə əsas rol oynadığı faktını nəzərə almır.
Mir Yar Bəluc Sirri və Dövlət Maraqları
Başqa bir nümunə layihədə iştirak edən şəxslərlə bağlıdır. MEMRI-nin veb-saytında BAL haqqında bir məqalə, “Subkontinentdə ən təsirli X (Twitter) hesablarından biri” kimi xarakterizə edilən, “məşhur Bəluc yazıçısı, alimi və politoloqu” Mir Yar Bəlucu “xüsusi məsləhətçi” kimi salamlayır. Bu ilin may ayında Bəluc, X-də bir sıra postlarda Bəlucistanın müstəqilliyini birtərəfli elan etməsi ilə gündəmə gəldi. O, həmçinin Hindistanın baş naziri Narendra Modiyə, Hindistanın Pakistana qarşı “Sindoor əməliyyatı”na başlamasından sonra “60 milyon Bəluc vətənpərvərinin dəstəyinə” sahib olduğunu bildirdi.
Mir Yar Bəluc böyük bəyanatlarından daha çox, nüfuzlu bir Bəluc ziyalısı olduğu iddia edilməsinə baxmayaraq, ətrafında dolaşan sirrlə maraqlıdır. Müxtəlif xəbər agentlikləri – xüsusilə də hamısı Hindistan mənşəli olanlar – tərəfindən haqqında yazılsa da, heç biri MEMRI məqaləsində dərc olunan məhdud tərcümeyi-halından kənara çıxmayıb. Əhəmiyyətli odur ki, daha tanınmış Bəluc fəalları ondan tez bir zamanda uzaqlaşmışlar. Məsələn, Bəluc Milli Hərəkatından Niaz Bəluc, X-də Bəluc liderləri arasında müstəqillik elanı üçün konsensusun olmadığını bildirdi. O, həmçinin Mir Yar Bəlucun da daxil olduğu dörd “saxta hesabı” sadalayaraq, onların “dərhal şikayət edilməli və izləməkdən çıxarılmalı” olduğunu vurğuladı. Buna görə də Bəluc fəalları Mir Yar Bəlucun regionda maraqları olan bir dövlət tərəfindən öz məqsədlərini dəstəkləmək üçün yaradılmış saxta bir şəxsiyyət olduğunu ehtimal edirlər.
İsrailin Bəlucistana Marağı və Regional Təsirlər
Bəlucistan İran və Pakistan arasındakı sərhədi əhatə edən bir regiondur. Hər iki dövlət burada qiyamçı qruplara qarşı mübarizə aparır, bu da tez-tez onların arasında gərginliyə səbəb olur. Hər biri digərini sərhədin o tayında militant qrupları himayə edərək sabitliyi pozmaqda günahlandırıb. Əhəmiyyətli odur ki, İran-Pakistan sərhədinin hər iki tərəfində yaşayan bir çox Bəluc xalqı özlərini dövlətləri tərəfindən marjinalaşdırılmış və sistematik olaraq əzilən hiss edirlər.
Bu kontekstdə, İsrailin Bəluc məsələsinə dəstək verməsi Qərbi Asiya regionunda İsrail təsirini gücləndirmək üçün yeni imkanlar açır. İsrailin İran dövlətinə və təhlükəsizlik aparatına sızması, 13 iyun hadisələrinin dağıdıcı təsirləri ilə nümayiş olunduğu kimi, Bəluc məsələsinə açıq dəstək elan etmək İsrailə İran və Pakistanın siyasi legitimliyinin məhdud olduğu regionlarda separatçı qruplarla münasibətlər qurmağa imkan verir. İsrailin Fələstin müqavimətini məhdudlaşdırmaq və əzmək məqsədi nəzərə alındıqda, bu cür qruplara dəstək Fələstinlilər və Bəluclar kimi digər dövlətsiz əhalilər arasında transmilli həmrəylik qurmaq səylərini fəal şəkildə sarsıtmaq üçün şərait yaradır.
Hindistan-İsrail Tərəfdaşlığı və Bəluc Məsələsi
İsrailin Bəlucistana hər hansı bir jesti, İsrailin Hindistanla strateji tərəfdaşlığı ilə də möhkəmləndiriləcəkdir. Hindistan uzun müddət Bəluc məsələsinin əsas dəstəkçisi kimi mövqe tutmuşdur – bu mövqe Kəşmirlilər kimi Hindistanın idarəçiliyi altında yaşamağa məcbur olan dövlətsiz xalqlarla Bəluclar arasında həmrəylik qurmaq cəhdlərini sarsıtmışdır. Əhəmiyyətli dərəcədə, İsraili və Hindistanı dəstəkləyən tvitlər yazan Mir Yar Bəlucun ictimai profili demək olar ki, tamamilə Hindistan mediasına borcludur. Üstəlik, onun mesajları əsasən Hindistan auditoriyasına yönəldilmişdir. Beləliklə, BAL Hindistan və İsrailin strateji tərəfdaşlığının həm İsrail, həm də Hindistanın regionlararası təsirinin proyeksiyası kimi təzahür etdiyi bir haldır.
Milli Azadlıq Hərəkatlarında Geopolitikanın Sərhədləri
Geosiyasətin müqavimət üçün strategiya qurmaqda və potensial yaratmaqda əhəmiyyətini inkar etmirəm, lakin onu ən yüksək prioritetə yüksəltmək zərərli ola bilər. “Düşmənimin düşməni dostumdur” yanaşması, prinsipial uzunmüddətli ittifaqları sarsıtma riski daşıyır. Tarix bir xəbərdarlıq təqdim edir: Fələstin Azadlıq Təşkilatının (FAT) Sadiq əl-Əzm tərəfindən “prinsipsiz” olaraq xarakterizə edilən Səddam Hüseynin İraqı ilə ittifaqı, kürdləri özgəninkiləşdirdi və dolayı yolla İsrail ilə İraq Kürdüstan Regional Hökuməti arasında nisbətən isti münasibətlərin inkişafına şərait yaratdı. Daha yaxınlarda, İranın İsraillə müharibəsindən sonra kürd – və daha az dərəcədə Bəluc – qruplarına qarşı tətbiq etdiyi təzyiqlər, onların İsraillə mümkün əməkdaşlığı qorxusunu bəhanə gətirdi.
Prinsipial Antikolonial Transmilli yanaşma
Buna görə də, dövlətsiz qruplar arasında xarici siyasət formalaşdırılmasına post-geosiyasi bir yanaşma, milli dövlətlərin “fabrik qüsurunu” mütləq nəzərə alacaqdır: onların sağ qalmağa və imtiyazlar və maraqlar qrupunu qorumağa olan zəruri prioritetlərini, ədalət uğrunda əsaslı mübarizəyə qarşı qoymaq. Bu kontekstdə, geosiyasətdən kənara baxan prinsipial antikolonial inter- və transmilliçilik mübarizənin praktikalarından qopmuş utopik bir idealı təmsil etmir. Əksinə, geosiyasəti prinsiplər üzərində üstün tutan qısamüddətli qazanclara qarşı çıxan, öz-özlüyündə uzunmüddətli praqmatizmin bir formasını təmsil edir.
Leave a Reply to Aylin Rəhimova Cancel reply