İsrail rəhbərliyi ötən ay İranla baş vermiş İsrail-İran müharibəsini uğurlu hesab edir. Bu müharibə zamanı bir neçə yüksək rütbəli İran hərbi lideri öldürülüb, İranın müdafiə qabiliyyəti zəiflədilib və ABŞ Fordouda yerləşən İran nüvə obyektinə reydə qoşulmağa razı salınıb.
İsrail liderləri qələbəni tez elan etsələr də, zərurət yaranarsa yenidən hücuma keçməyə hazır olduqlarını vurğulayıblar. Baş nazir Binyamin Netanyahu “təzyiqi azaltmaq niyyətində olmadığını” bildirib.
Analitiklərin “Əl-Cəzirə”yə verdiyi məlumata görə, İsrail artıq İran İslam Respublikasını çökdürmək məqsədi daşıyan yeni bir dağıdıcı münaqişə üçün fürsət axtarır. Lakin İsrail-İran müharibəsinin baş tutması üçün ABŞ-ın “icazəsi” tələb olunacaq ki, Birləşmiş Ştatlar buna hazır olmaya bilər.
İyunun ortalarında İsrailin gözlənilməz hücumu müharibəyə səbəb olmuşdu. Bu İsrail-İran müharibəsi zamanı 1000-dən çox İranlı və 29 İsrailli həlak olmuşdu.
İsrail müharibəni Tehranın uzun müddətdir mülki məqsədlər üçün olduğunu iddia etdiyi İranın nüvə proqramını zərərsizləşdirmək üçün qabaqlayıcı və “özünümüdafiə” addımı kimi əsaslandırmışdı.
Bu həftənin əvvəlində “Əl-Cəzirə”yə danışan İran prezidenti Məsud Pezeşkian hazırkı atəşkəsin nə qədər davam edəcəyinə şübhə ilə yanaşdığını bildirib.
“İsrailin istənilən yeni hərbi addımına tam hazırıq və silahlı qüvvələrimiz İsrailin dərinliklərinə yenidən zərbələr endirməyə hazırdır”, – deyə o bildirib.
Müharibəyə Səbəblər
İsrailin əsas hədəfinin İranın nüvə proqramının obyektləri olduğunu vurğulamasına baxmayaraq, o, əsasən yüksək rütbəli hökumət və hərbi rəsmiləri sui-qəsd yolu ilə aradan qaldırıb ki, bu da rejimi zəiflətmək və bəlkə də yıxmaq üçün açıq bir cəhd olduğunu göstərir.
İran üzrə ekspert və solçu ABŞ beyin mərkəzi olan Kuinsi İnstitutunun həmtəsisçisi Trita Parsi hesab edir ki, Netanyahu bu missiyanı bərpa etmək üçün fürsət axtarır.
“İsraillilərin yenidən hücum etmək istəmələrinin səbəbi… İranı növbəti Suriya və ya Livan – İsrailin istədiyi vaxt cəzasız şəkildə hücum edə biləcəyi ölkələrə çevirmək istəkləridir”, – deyə o, “Əl-Cəzirə”yə bildirib.
İsrailin müharibəyə bəhanə tapmaq üçün növbəti fürsəti Avropa ölkələri İrana qarşı sanksiyaları yenidən tətbiq etdikdən sonra yarana bilər.
ABŞ Dövlət Katibi Marko Rubionun iyulun əvvəlində Almaniya, Fransa və Böyük Britaniyadakı həmkarları ilə telefon danışığı apardığı, bu zaman avqustun sonuna qədər yeni nüvə sazişi razılaşdırılmadığı təqdirdə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının sanksiyalarının yenidən tətbiq edilməsi barədə razılığa gəlindiyi bildirilir.
Bu sanksiyalar İran və bir neçə Qərb ölkəsi 2015-ci ildə nüvə sazişi imzaladıqdan sonra ləğv edilmişdi.
ABŞ prezidenti Donald Trampın ilk səlahiyyət müddətinin iki ilində, 2018-ci ildə bu sazişdən çıxaraq maksimum təzyiq kampaniyasının bir hissəsi olaraq sanksiyaları bərpa etmişdi. İndi sazişin Avropa tərəfləri də eyni addımı ata bilər ki, bu da İranı Nüvə Yayılmaması Müqaviləsindən çıxmağa təhrik edə bilər, Parsi xəbərdarlıq edib.
“Bu, [İsrailə] yenidən hücum etmək üçün siyasi pəncərə açacaq”, – deyə o, “Əl-Cəzirə”yə bildirib.
İsrailin Reyxman Universitetində İran üzrə mühazirəçi Meir Cavedanfar əlavə edib ki, İsrail bununla belə, İranın nüvə proqramını yenidən qurduğunu və ya təmir etdiyini göstərən etibarlı kəşfiyyat məlumatları toplamalı və ya təqdim etməlidir.
O, xəbərdarlıq edib ki, “belə bir hücum başlatmaq üçün İsrailin ABŞ-ın və onun prezidenti Trampın razılığına ehtiyacı olacaq”. O, bu icazənin İsrailin Suriyaya hücumları ilə bağlı ABŞ-ın narahatlığı səbəbindən daha az ehtimal olunduğunu düşünürdü.
İsrail Əməliyyatları
İsrailin İrana zərbələri yaxın olmasa da, “The New York Times” qəzetinin çərşənbə günü verdiyi xəbərdə, İsrailin ölkə daxilində qəfil partlayışlar və yanğınlara səbəb olan gizli əməliyyatlar keçirdiyi qeyd olunur.
Qəzet üç məlumatlı rəsmiyə və bir Avropalı diplomata istinadən bildirib ki, mənzil komplekslərində, neft emalı zavodlarında, hava limanının yaxınlığında və bir ayaqqabı fabrikində baş verən görünüşdə təsadüfi yanğınlar və partlayışlar, ehtimal ki, İsrail tərəfindən həyata keçirilən təxribat aktlarıdır.
Vaşinqtonda yerləşən Beynəlxalq Siyasət Mərkəzinin (CIP) İran üzrə eksperti Neqar Mortazavi deyib ki, “Məncə, Binyamin Netanyahu Donald Trampın müqavimətinə baxmayaraq İranı cəzasız şəkildə hücum edə biləcəyi bir düstur tapıb”.
Hər hansı davam edən gizli əməliyyatlar, iyun münaqişəsinin erkən mərhələlərində İsrailin İranın təhlükəsizlik və infrastrukturuna geniş miqyaslı nüfuzunun nəticəsidir. Bu zaman şəxslər yerli kəşfiyyatçılar qrupları tərəfindən hədəf alınmış və İran ərazisindən İran hədəflərinə pilotsuz təyyarələr buraxılmışdı.
Analitik və İran üzrə ekspert Ori Qoldberq bildirib ki, İsrailin İran daxilindəki şəbəkəsinin müharibə ilə sona çatdığına dair heç bir dəlil yoxdur.
“İsrail İran daxilində güclü bir [təhlükəsizlik] sistemi qurub və bütün belə sistemlər kimi, onun da əzələləri bəzən işə salınmalıdır”, – deyə o, Təl-Əvivdən bildirib. “Bəzən bu, strateji səbəblərdən deyil, taktiki səbəblərdən olur. Başqa bir ölkə daxilində infrastrukturunuz və ya personalınız olduğu anda, onlardan istifadə etmək üçün məhdud vaxtınız var, belə ki, bu, yanğınlar törətmək və ya partlayışlar həyata keçirməkdirsə, onları aktiv saxlamaq və İrana orada olduqlarını bildirmək üçün bir yoldur.”
Yeni Müharibə Ehtimalı
Netanyahunun əvvəllər münaqişəyə bir qədər nifrət edən bir fiqur sayılmasına baxmayaraq, qonşu dövlətlərə, Suriya və Livana, eləcə də regional aktorlara, Yəmən və İrana hücum etməkdə, Qəzzaya qarşı qəddar hücumlarını davam etdirməkdə göstərdiyi tam məhdudiyyətsizliyi az adam proqnozlaşdıra bilərdi.
Lakin İsrailin İranın nüvə proqramına qarşı əzəli düşməni İrana qarşı yeni bir hücum, Qəzzadakı müharibəyə görə artan daxili fikir ayrılıqları fonunda populyar olsa da, onun əsas müttəfiqi tərəfindən nə qədər yaxşı qarşılanacağı hələ də qeyri-müəyyən olaraq qalır.
Qoldberq deyib: “Tramp narahatlıq doğurur və İsrail onun [əməliyyatları ilə bağlı] çəkdiyi xəttin düzgün tərəfində qalmaq istəyəcək”. “Lakin İsrail-İran müharibəsi İsrail daxilində konsensus məsələsidir. İnsanlar Qəzza barədə mübahisə edə bilər, amma İran barədə heç vaxt. Əgər Netanyahu özünü təhdid altında hiss edərsə, İran kartını oynamaq və insanları öz ətrafında birləşdirmək istəyəcək.”
Analitiklərin fikrincə, İran isə ikinci dəfə təəccüblü şəkildə yaxalanmayacaq.
Mortazavi “Əl-Cəzirə”yə bildirib ki, İran İsrailin təcavüzünü davam etdirəcəyini gözləsə də, hələ də diplomatiya yolu ilə nüvə proqramı ilə bağlı razılaşma əldə etməyə ümid edir. İranın nüvə proqramı ilə bağlı diplomatiyanın uğurlu olması, İsrailin hücumlarının qarşısını ala bilər.
Leave a Reply to Pərviz Elnarli Cancel reply