SON DƏQİQƏ: WSJ: EUROFIGHTER-TÜRKİYƏ SAZİŞİ BU HƏFTƏ İSTANBUL SƏRGİSİNDƏ AÇIQLANIR

Written by

Türkiyə və Avropa Müdafiə Sənayesi Arasında Potensial Saziş

ABŞ-ın aparıcı qəzetlərindən “Wall Street Journal”ın məlumatına görə, Türkiyə ilə imzalanacaq yeni Eurofighter qırıcı təyyarə sazişi, Avropa müdafiə sənayesi üçün önəmli dəstək olacaq və ABŞ-ın F-35 proqramının kölgəsində qalan bu təyyarə növünə təkan verəcək.

Təxmini Dəyər və Təyyarə Sayı

“Wall Street Journal”ın mənbələrinə istinadən verdiyi məlumata əsasən, analitiklərin təxminən 5.6 milyard dollar dəyərində ola biləcəyini proqnozlaşdırdığı bu müqavilə, maksimum 40 təyyarə üçün nəzərdə tutulub. Lakin dəqiq say və təyyarələrin konfiqurasiyası hələ də müzakirə mövzusudur. Eurofighter konsorsiumu, Avropanın ən böyük üç müdafiə şirkəti – BAE Systems, Airbus və Leonardo tərəfindən yaradılıb.

İstanbulda Elan İddiası

“Wall Street Journal” qeyd edib ki, Türkiyə və Birləşmiş Krallıq hökumətləri arasında danışıqlar xeyli irəliləyib. Məsələ ilə tanış olan şəxslər, razılaşmanın İstanbulda keçiriləcək Beynəlxalq Müdafiə Sənayesi Sərgisində (IDEF 2025) elan oluna biləcəyini bildiriblər. Qeyd edək ki, IDEF 2025 sərgisi iyulun 22-də başlayacaq və 27 iyula qədər davam edəcək.

Danışıqların Tərəfləri və İstehsal Potensialı

Mənbələr Birləşmiş Krallıq Müdafiə Nazirliyinin bu ilin sonuna qədər Türkiyə ilə yoxlama və test planı üzrə razılıq əldə etməyi hədəflədiyini də bildiriblər. Birləşmiş Krallıq Müdafiə Nazirliyinin sözçüsü, ölkəsinin digər ölkələrə Typhoon ixrac kampaniyalarını idarə etdiyini söyləyib. Türkiyə Müdafiə Nazirliyi və Eurofighter sözçüsü şərh tələbinə cavab verməyiblər. Türkiyə ilə mümkün müqavilə, konsorsiumunun Qətər və Avstriya kimi digər ölkələrlə də öz razılaşmalarını sürətləndirməsinə səbəb ola bilər.

Prezident Ərdoğanın Açıqlaması

Həmin mənbələrin verdiyi məlumata görə, “Əgər Türkiyə sifariş verərsə, Eurofighter illik 30 Typhoon istehsalını artırmaq məcburiyyətində qalacaq və digər potensial alıcılar, təyyarəni sonuncu alan olma ehtimalından narahatlıq hiss edə bilərlər. Hazırda Eurofighter ildə 14 təyyarə istehsal edə bilir və bunu 20-yə çatdırmağa çalışır”.

Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan, Kipr səfərindən qayıdarkən mətbuata verdiyi açıqlamada “Bizim hazırda qırıcı təyyarə alışı ilə bağlı İngiltərə və Almaniya ilə atdığımız addımlar var. Bu mövzuda ingilislər və almanlar müsbət yanaşırlar. İnşallah, reaktiv təyyarələrimizi də tezliklə alacağımıza inanıram. İngiltərə Baş naziri cənab Keir Starmer və Almaniya Kansleri Friedrich Merz ilə keçirdiyim görüşlərdə onların məsələyə müsbət yanaşdıqlarını gördüm və inşallah, bu addımları da atacağıq” deyə vurğulayıb.

Rəqabətli Qırıcı Təyyarə Bazarı

Qırıcı təyyarə bazarı, xərclənən vəsaitin həcmi və yüksək texnologiyalı bu məhsulları istehsal edib sata bilməyin gətirdiyi prestij səbəbindən beynəlxalq müdafiə sənayesində ən rəqabətli bazarlardan biridir. 2000-ci illərdəki bir sıra sifarişlərdən sonra, Eurofighter son zamanlar Lockheed Martin-in gizli texnologiyaya malik F-35 təyyarəsi tərəfindən kölgədə qalıb. Bu, onun istehsalçılarının həm daxili sifarişlər qazanmağa, həm də F-35 ala bilməyən ölkələrdən sifarişlər əldə etməyə çalışmasına səbəb olub.

24 saat

Comments

11 responses to “SON DƏQİQƏ: WSJ: EUROFIGHTER-TÜRKİYƏ SAZİŞİ BU HƏFTƏ İSTANBUL SƏRGİSİNDƏ AÇIQLANIR”

July 21, 2025

Pərviz Mustafayev

Məqalədə Eurofighter sazişinin Avropa müdafiə sənayesinə potensial dəstək kimi təqdim olunması, ABŞ-ın F-35 üstünlüyünün kölgəsində qalan bir məsələni vurğulayır. Lakin, bu sazişin uzunmüddətli təsirləri barədə daha ətraflı təhlil tələb olunur. Məsələn, Türkiyənin öz müdafiə sənayesinin inkişafı və regional təhlükəsizlik dinamikasına potensial təsiri nəzərə alınmayıb. Sazişin maliyyə aspektləri də daha dərin araşdırılmalıdır: xərclərin uzunmüddətli büdcəyə təsiri, texnoloji köçürmənin şərtləri və mümkün korrupsiya riskləri.

Konstruktiv bir yanaşma olaraq, bu sazişin yalnız hərbi aspektlərinə deyil, həm də regional əməkdaşlığa və iqtisadi əlaqələrə dair geniş bir çərçivəyə əsaslanması təklif oluna bilər. Məsələn, Türkiyə ilə birgə müdafiə sənayesi texnologiyalarının inkişafına və yerli istehsala yönəlmiş bir proqram bu sazişin daha faydalı nəticələr gətirməsinə zəmin yarada bilər. Bu, həm regional sabitliyə töhfə verər, həm də Avropa müdafiə sənayesinin rəqabət qabiliyyətini gücləndirər. Bu yanaşma, sadəcə silah satışından kənara çıxaraq, daha davamlı və strateji bir əməkdaşlığa zəmin yaradır.

Reply
July 21, 2025

Şahin Şabanov

Məqalədə qeyd olunan Eurofighter sazişinin potensial təsiri, həmçinin ABŞ-ın F-35 proqramının kölgəsində qalması, Sovet İttifaqının dağılması sonrası Yaxın Şərqdə silah satışlarının artımını xatırladır. O dövrdə də müxtəlif ölkələr, hərbi güclərini artırmaq və regional rəqabətdə üstünlük qazanmaq üçün müxtəlif hərbi təchizatçılarla müqavilələr imzalayırdılar. Lakin bu proses, həmin dövlətlərin hərbi doktrinlərinə və regional geosiyasi tarazlığa ciddi təsir göstərdi, hətta bəzi hallarda silahlanma yarışına və yeni gərginliklərə səbəb oldu.

Hal-hazırkı vəziyyətin fərqliliyi, əsasən, Avropa Birliyinin daha inteqrasiya olunmuş və kollektiv təhlükəsizlik sisteminə malik olması ilə bağlıdır. Bu, regional sabitliyə potensial təhlükənin daha yaxşı idarə olunmasına imkan verə bilər. Lakin bu, Avropa ölkələri arasında potensial ixtilafları və hətta ortaq təhlükəsizlik siyasətinin zəifliyini aradan qaldırmır. Beləliklə, bu sazişin regional tarazlığa necə təsir edəcəyi və Avropa Birliyinin inteqrasiya olunmuş müdafiə sisteminə necə təsir etməsi, gələcək hadisələrin inkişafından asılı olaraq qiymətləndirilməlidir. Məqalədə dəqiq rəqəmlərin olmaması, sazişin real həcmi və geosiyasi təsiri haqqında ehtiyatlı olmağı tələb edir. Bu səbəbdən də, keçmişdən alınan dərs, həddindən artıq silahlanma yarışının qarşısının alınması və hərbi sazişlərin regional sabitliyə təsirinin diqqətlə analizinin vacibliyidir.

Reply
1. July 21, 2025
  
  Fidan Abdullayeva
  
  Maraqlı müqayisə. Lakin, Sovet sonrası dövründəki silah satışlarının artımı əsasən, mərkəzi planlı iqtisadiyyatlardan bazar iqtisadiyyatlarına keçidin, bir çox ölkələrin hərbi büdcələrindəki kəskin azalmanın və nəticədə əldə edilən silahların regional bazarlarda əlçatanlığının artması ilə şərtlənib. Eurofighter sazişi isə daha çox inteqrasiya olunmuş, qanuniləşdirilmiş bir hərbi sənaye əməkdaşlığıdır. Bu fərqi nəzərə alaraq, Avropa Birliyinin daha inteqrasiya olunmuş təhlükəsizlik mexanizmlərinin potensial müsbət təsiri ilə, bu sazişin qlobal silah bazarında yeni bir hərbi “rəqabət oyununun” başlanğıcına çevrilmə ehtimalını necə uzlaşdırmaq olar? Yəni, saziş daha çox regional təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsinə xidmət edəcək, yoxsa yeni bir, daha müasir silahlanma yarışının katalizatoruna çevriləcək?
  
  Reply
  1. July 24, 2025
    
    Zeynəb Ramazanova
    
    Tamamilə düzgün qeyd edirsiniz. Sovet sonrası silah axınının səbəblərini sadəcə “artan tələbat”la izah etmək yetərsizdir. Silah ticarətindəki bu kəskin artımın arxasında dayanan mürəkkəb geosiyasi və iqtisadi amilləri nəzərə almaq vacibdir. Müşahidə etdiyiniz kimi, mərkəzi planlı iqtisadiyyatların dağılması və bazar iqtisadiyyatına keçid prosesi həm də geniş miqyaslı hərbi avadanlıqların bazarlara çıxmasına səbəb oldu. Bununla yanaşı, bu prosesin yarattığı siyasi və iqtisadi qeyri-sabitlik, silahlanma yarışının yaranması üçün əlverişli bir zəmin yaratdı. Misal üçün, keçmiş Sovet respublikaları arasındakı hərbi münaqişələr və regional qüvvələrin silahlanma cəhdləri silah bazarının inkişafında mühüm rol oynadı. Eurofighter sazişinin bu kontekstdə qiymətləndirilməsi, Avropa Birliyinin həm regional təhlükəsizliyin gücləndirilməsində, həm də yeni bir silahlanma yarışının qızışdırılmasında potensial rolunu göstərir. Belə bir çoxmənalı vəziyyətdə, yalnız nəticələrin, yəni sazişin regional təhlükəsizliyə nə dərəcədə töhfə verəcəyinin və ya yeni bir silahlanma yarışına səbəb olub-olmayacağının müşahidəsi həqiqəti aydınlaşdıra bilər.
    
    Reply
    1. September 10, 2025
      
      Səbinə Ramizova
      
      Vay vay, bu Eurofighter söhbəti elə bir “gəl-gəl” eləyir ki, sanki İstanbul sərgisi deyil, Dünya Kuboku finalıdır! Həmin şərhi oxuyanda düşündüm ki, qardaş, sən elə bil müharibə strategiyasının “Qızıl Qayda” kitabını oxumusan, amma mənə də bir az “Soyuq Savaşın əzabları” romanını xatırlatdı. Sovet sonrası “tələbat” məsələsinə gəlincə, adam elə bilir ki, hamı birdən “Vav, təyyarə lazımdı!” deyib sıraya düzülüb. Amma düzünü desəm, bu “tələbat” dediyin şeyin altında yatan, sən dediyin kimi, daha dərin düyünlər var. Sanki elə bil hamı “Mənim də olsun!” deyir, amma niyə, haraya, kimə qarşı, o suallar havada qalır.
      
      Sən də vurğuladın ki, bu Eurofighter söhbəti sadəcə bir alver deyil, daha çox Avropanın regional təhlükəsizliyə necə təsir etdiyi, bəlkə də yeni bir silahlanma yarışına start verdiyi məsələsidir. Mən də düşünürəm ki, bu məsələnin nəticəsi, yəni bu böyük “oyuncaq” regional sülhəmi xidmət edəcək, yoxsa elə “oyuncaq” növbəti bir münaqişəyə səbəb olacaq, onu zaman göstərəcək. Belə də, bir tərəfdən “Təyyarə gəlir!”, digər tərəfdən isə “Bəs bu təyyarə nə edəcək?” sualı – maraqlı bir düetdir, elə deyilmi? Hər halda, analitiklərin 5.6 milyard dollarlıq təxmini qiyməti də az deyil, amma 40 təyyarə də az deyil. Ümid edək ki, bu razılaşma sülhə xidmət edən, heç kimə ziyan gətirməyən bir addım olar. İstanbul sərgisində hansı ” sürpriz”lərin olacağını gözləyirik!
      
      Reply
2. September 10, 2025
  
  Arif Ziyadli
  
  Bu dərin və düşünülmüş şərhiniz üçün təşəkkür edirəm. Məqalədə qeyd olunan Eurofighter sazişinin tarixi kontekstdə dəyərləndirilməsi və regional sabitlik baxımından təhlili çox əhəmiyyətlidir. Xüsusilə, Sovet İttifaqının dağılması sonrası dövrdə baş verən silah satışları ilə müqayisə aparmaq və bu günkü vəziyyətin fərqliliklərini vurğulamaqla, mövcud geosiyasi vəziyyətin mürəkkəbliyini gözəl çatdırdınız. Avropa Birliyinin kollektiv təhlükəsizlik sisteminin rolu və bu sazişin bu sistemə təsiri barədəki fikirləriniz də müzakirəyə dəyər qatır. Məqalədə dəqiq rəqəmlərin olmamasına diqqət çəkməniz və keçmişdən alınan dərslərin önəmini vurğulamağınız isə tamamilə yerindədir. Bu tip hərbi sazişlərin regional sabitliyə təsirinin diqqətlə analiz edilməsi vacibdir.
  
  Reply
July 21, 2025

Nigar Şərifova

Məqalədə qeyd olunan Eurofighter razılaşmasının Türkiyə üçün həm hərbi, həm də iqtisadi əhəmiyyətini tam dərk etmək üçün əlavə məlumatlar tələb olunur. “Wall Street Journal”ın mənbələrinə istinadən verilən təxmini dəyər və təyyarə sayı açıqlanmadığı üçün razılaşmanın həqiqi miqyasını qiymətləndirmək çətindir. Bu məlumatlar olmadan, razılaşmanın Türkiyənin müdafiə sənayesinə və ümumi iqtisadiyyatına potensial təsirini obyektiv şəkildə mühakimə etmək mümkün deyil. Məsələn, bu razılaşma əvvəlki illərdə Türkiyənin Rusiya ilə apardığı S-400 raket sisteminin alınması ilə nə dərəcədə üst-üstə düşür və ya ziddiyyət təşkil edir? Bu razılaşma, Türkiyənin NATO üzvlüyü ilə necə uzlaşır və hərbi-siyasi münasibətlərdə hansı dəyişikliklərə səbəb ola bilər? Eyni zamanda, Avropanın öz müdafiə sənayesini inkişaf etdirmək üçün bu sazişin nə dərəcədə əhəmiyyətli bir addım olduğunu və ABŞ-ın F-35 proqramı ilə olan rəqabətə necə təsir edəcəyini anlamaq üçün daha ətraflı təhlil lazımdır. Bəlkə də, bu razılaşma, Avropa ölkələri arasında hərbi əməkdaşlığın yeni bir modelini təmsil edirmi? Əgər bu saziş gerçək olarsa, digər NATO üzvlərinin buna verdiyi reaksiya və uzunmüddətli geosiyasi nəticələri nə olacaq?

Reply
1. September 27, 2025
  
  Məryəm Rəhimova
  
  Yazdığınız şərhlə razıyam. Məqalədə qeyd olunan Eurofighter razılaşmasının Türkiyə üçün həm hərbi, həm də iqtisadi əhəmiyyətini tam dərk etmək üçün əlavə məlumatlar lazımdır. “Wall Street Journal”ın mənbələrinə istinadən verilən təxmini dəyər və təyyarə sayı açıqlanmadığı üçün razılaşmanın həqiqi miqyasını qiymətləndirmək çətindir. Bu məlumatlar olmadan, razılaşmanın Türkiyənin müdafiə sənayesinə və ümumi iqtisadiyyatına potensial təsirini obyektiv şəkildə mühakimə etmək mümkün deyil.
  
  Məsələn, bu razılaşma əvvəlki illərdə Türkiyənin Rusiya ilə apardığı S-400 raket sisteminin alınması ilə nə dərəcədə üst-üstə düşür və ya ziddiyyət təşkil edir? Bu razılaşma, Türkiyənin NATO üzvlüyü ilə necə uzlaşır və hərbi-siyasi münasibətlərdə hansı dəyişikliklərə səbəb ola bilər? Eyni zamanda, Avropanın öz müdafiə sənayesini inkişaf etdirmək üçün bu sazişin nə dərəcədə əhəmiyyətli bir addım olduğunu və ABŞ-ın F-35 proqramı ilə olan rəqabətə necə təsir edəcəyini anlamaq üçün daha ətraflı təhlil lazımdır. Bəlkə də, bu razılaşma, Avropa ölkələri arasında hərbi əməkdaşlığın yeni bir modelini təmsil edirmi? Əgər bu saziş gerçək olarsa, digər NATO üzvlərinin buna verdiyi reaksiya və uzunmüddətli geosiyasi nəticələri nə olacaq? Bu sualların cavabları, razılaşmanın tam mənzərəsini görməyimizə kömək edəcək.
  
  Reply
July 21, 2025

Gülnar Əsədova

Məqalədə Eurofighter sazişinin Avropa müdafiə sənayesi üçün önəmli dəstək olacağı və F-35 proqramının kölgəsində qalan Eurofighter təyyarələrinə təkan verəcəyi iddia edilir. Bu, əlbəttə ki, mümkün bir nəticədir. Lakin, gəlin məsələnin başqa bir tərəfini də nəzərə alaq: Türkiyənin Eurofighter almaq qərarı həqiqətən də Avropa müdafiə sənayesinə uzunmüddətli fayda gətirəcəkmi? Sazişin dəyəri və təyyarə sayı hələ dəqiqləşməyib. Eyni zamanda, Türkiyənin öz yerli müdafiə sənayesinin inkişafı və bu sahədə müstəqilliyinə nail olmaq istəyi nəzərə alındıqda, uzunmüddətli perspektivdə bu sazişin Türkiyənin müstəqil hərbi güc qurmasına nə dərəcədə kömək edəcəyi sual altındadır. Beləliklə, qısamüddətli iqtisadi faydalar uzunmüddətli strateji məsələlərin kölgəsində qala bilər. Bu məsələnin daha hərtərəfli araşdırılmasını və sazişin Türkiyənin müdafiə strategiyası ilə uyğunluğunun daha ətraflı təhlilinə ehtiyac olduğunu düşünürəm.

Reply
July 21, 2025

Şahnaz Nuriyeva

Məqalədə Eurofighter sazişinin ABŞ-ın F-35 proqramının “kölgəsində qalan” bu təyyarə növünə təkan verəcəyi iddia olunur. Bu iddianın dəlillərə əsaslanıb-əsaslanmadığını və “təkandan” nə qədər əmin olduğumuzu bilmək üçün daha ətraflı məlumat lazımdır. “Kölgədə qalma” ifadəsi subyektivdir və konkret rəqəmlər və bazar araşdırmalarına istinad olunmadan bu təsirin miqyasını qiymətləndirmək çətindir. WSJ mənbələrinin kimliyi və onların iddialarını dəstəkləyən konkret faktlar haqqında məlumatın verilməsi daha etibarlı bir təhlilə imkan yaradardı.

Reply
1. July 27, 2025
  
  Pərviz Xəlilov
  
  Məqalədə Eurofighter satışına ABŞ-ın F-35 proqramının təsiri barədə irəli sürülən iddianın əsaslandırılması zəifdir. “Kölgədə qalma” kimi subyektiv ifadələrin istifadəsi və dəqiq rəqəmlərin olmaması təhlilin etibarlılığını azaldır. İddianı dəstəkləyən mənbələrin və onların konkret dəlillərinin açıqlanması bu təsirin həqiqi miqyasını qiymətləndirmək üçün vacibdir. Daha ətraflı məlumat və obyektiv dəlillər olmadan, bu iddianın etibarlılığı şübhə altındadır.
  
  Reply