Ukraynada Antikorrupsiya Agentlikləri ilə Bağlı Yeni Qanun Etirazlara Səbəb Olub
Ukraynada üç ildən çoxdur davam edən tammiqyaslı işğaldan sonra ilk böyük hökumət əleyhinə etirazlar baş verib. Buna səbəb Prezident Vladimir Zelenskinin antikorrupsiya agentliklərinin səlahiyyətlərini məhdudlaşdırmaq addımı olub və bu, ölkə daxilində ciddi qəzəb doğurub.
Çərşənbə axşamı paytaxt Kiyevdə, eləcə də qərbdə Lvovda kütləvi nümayişlər keçirilib; şərqdə Dnepr və cənubda Odessa kimi şəhərlərdə də daha kiçik qruplar toplaşıb. Bu etirazlar Ukrayna Parlamentinin – Ali Radanın – iki əsas antikorrupsiya qurumu olan Milli Antikorrupsiya Bürosuna (NABU) və İxtisaslaşdırılmış Antikorrupsiya Prokurorluğuna (SAPO) nəzarəti siyasi cəhətdən təyin olunmuş baş prokurora verən qanun layihəsini təsdiqləməsindən sonra baş verib.
Tənqidçilər bu addımın adı çəkilən qurumların fəaliyyətinə mane olacağını və Ukraynanı Avropa İttifaqına üzvlük xəyalından uzaqlaşdıracağını bildirirlər. Aİ Kiyevə üzv olmaq istəyirsə, ciddi korrupsiya əleyhinə tədbirlər həyata keçirməli olduğunu açıq şəkildə bəyan edib. ABŞ-ın Bayden administrasiyası da 2023-cü ildə Ukrayna hökumətini korrupsiyanı kökündən yox etmək üçün daha çox iş görməyə çağırmışdı.
Zelenskidən Müdafiə və Daxili Tənqidlər
Ukrayna uzun müddətdir Avropanın ən korrupsiyalaşmış ölkələrindən biri hesab olunur. Ölkənin yüksək vəzifəli şəxslərinə, o cümlədən Zelenskinin bəzi yaxın müttəfiqlərinə, məsələn, keçmiş Baş nazir müavini Oleksiy Çernışova qarşı da korrupsiya iddiaları irəli sürülüb.
Qanun layihəsi parlamentdən sürətləndirilmiş qaydada keçib və çərşənbə axşamı Zelenski tərəfindən qanun qüvvəsinə minib. Ukrayna lideri axşam xalqa müraciətində hər iki təşkilatın “işləməyə davam edəcəyini” bildirsə də, bu addımını antikorrupsiya qurumlarını “Rusiya təsirindən” təmizləmək üçün zəruri bir tədbir kimi müdafiə edib. Bu açıqlama, Ukrayna hakimiyyətinin bazar ertəsi qurumlardan birinə basqın edərək iki əməkdaşını “Rusiya xüsusi xidmət orqanlarına işləmək şübhəsi ilə” həbs etməsindən sonra verilib.
Prezident həmçinin əvvəlki sistemin işləri illərlə uzatmasını tənqid edib. Lakin qanunun əleyhdarları bildirirlər ki, yeni qanunla bu iki agentlik müstəqil fəaliyyət göstərə bilməyəcək, çünki baş prokurorun istintaqlara təsir etmək və hətta işləri dayandırmaq səlahiyyəti var.
Cəmiyyətin hər təbəqəsindən tənqidlər səslənib. Keçmiş xarici işlər naziri Dmitro Kuleba açıqlamasında çərşənbə axşamını “Ukrayna üçün pis gün” adlandırıb. Hərbi cəbhə xəttində də bu addım diqqətdən kənarda qalmayıb. Dron hücum taqımının baş serjantı Yeqor Firsov X sosial şəbəkəsində yazıb: “Bu, NABU və ya SAPO məsələsi deyil. Bu, barbarlıq məsələsidir.” O, əlavə edib: “Siz səngərdə oturarkən, qardaşlarınızın uğrunda öldüyü ölkəni kimsə soyarkən görməkdən daha ruhdan salıcı heç nə yoxdur.”
Çərşənbə günü tənqidlərə cavab verən Zelenski bildirib ki, “hər kəs mövcud problemləri həll etmək, daha böyük ədalət təmin etmək və Ukrayna cəmiyyətinin maraqlarını həqiqətən qorumaq üçün yalnız konstruktiv şəkildə işləyəcək.”
Qanundan təsirlənən iki qurum – NABU və SAPO – çərşənbə günü birgə bəyanat yayaraq, “yüksək səviyyəli korrupsiya ilə mübarizədə tapşırıqlarını və funksiyalarını effektiv şəkildə yerinə yetirmək üçün əvvəllər təmin edilmiş zəmanətlərdən məhrum edildiklərini” bildirib. Onlar hökuməti qanunu ləğv etməyə çağırıblar.
Beynəlxalq Tərəfdaşlardan Gələn Reaksiyalar
Kiyev üçün ən vacib məqam, tənqidlərin həm Ukrayna daxilindən, həm də ölkənin əsas Qərb müttəfiqləri də daxil olmaqla kənardan gəlməsidir.
“Transparency International” təşkilatının Ukrayna şöbəsi daha əvvəl Zelenskini yeni qanuna veto qoymağa çağırmışdı. Qurum bildirib ki, yeni qanun Ukraynanın müstəqil antikorrupsiya institutlarını məhv edir. Onlar 2014-cü ildə Rusiya yönlü Prezident Viktor Yanukoviçi devirən Avropa yönlü etirazlara – Ləyaqət İnqilabına səbəb olan hadisələrdən bəri “ən böyük nailiyyətlərdən” biri idi.
Hər iki agentlik inqilabdan sonra, xüsusilə Ukraynanın yüksək siyasi eşelonunda korrupsiya ilə mübarizə aparmaq üçün yaradılıb. NABU korrupsiya iddialarını araşdırır və sübut topladıqdan sonra SAPO-ya təqib etmək üçün ötürür. “Transparency International” həmçinin bildirib ki, bu qanun Ukraynanın beynəlxalq tərəfdaşlarının etimadını sarsıdacaq, çünki bir sıra qlobal təşkilatlar bu qanunu tənqid edib.
Avropa İttifaqının yeni üzv dövlətlərin qəbulu prosesinə cavabdeh yüksək vəzifəli şəxsi Marta Kos qanunla bağlı “ciddi narahatlığını” ifadə edib. Kos X sosial şəbəkəsində yazıb: “NABU-nun müstəqilliyini qoruyan əsas təminatların ləğvi ciddi bir geriləmədir. NABU və SAPO kimi müstəqil qurumlar Avropa İttifaqına gedən yolda vacibdir. Qanunun aliliyi Aİ-yə üzvlük danışıqlarının mərkəzində qalır.”
Amerika Ticarət Palatası bu addımdan məyus olduğunu bildirib. Qurum qanunun “Ukraynanın antikorrupsiya infrastrukturunun müstəqilliyini təhdid etdiyini və ölkənin korrupsiya ilə mübarizə səylərinə inamı sarsıtdığını” qeyd edib. “Qanunvericilik Təşəbbüsləri Agentliyi” (ALI) adlı aparıcı Ukrayna beyin mərkəzi bu yeni qanunu Avropa inteqrasiyası səylərində “180 dərəcəlik dönüş” adlandırıb.
ALI bildirib ki, qanun Ukrayna baş prokuroruna “demək olar ki, limitsiz səlahiyyətlər” verir, o cümlədən işləri başqa prokurorlara ötürmək və inzibati maneələr yaratmaqla istintaqları faktiki olaraq dayandırmaq səlahiyyəti. ALI həmçinin qeyd edib ki, SAPO-da çalışan prokurorlar beynəlxalq ekspert məsləhətçilərinin iştirakı ilə ciddi seçim prosesindən keçiblər və onların hüquq-mühafizə sisteminin digər hissələrində bənzəri olmayan təcrübəsi var. ALI həmçinin bildirib ki, qanun müharibəyə və mövcud fövqəladə şəraitə cavab kimi görünsə də, baş prokurorun nəzarətinin Ukraynada hərbi vəziyyət ləğv edildikdən sonra üç il davam etməsini nəzərdə tutur.
Geniş yayılmış hökumət korrupsiyası ilə mübarizə Zelenskinin 2019-cu il seçkiqabağı əsas vədi idi. Ukraynada hit televiziya şousunda prezident rolunu oynamış keçmiş komediyaçı, qələbəsindən əvvəl heç bir siyasi təcrübəyə malik deyildi, lakin seçicilərin bu məsələdəki narazılığından ustalıqla istifadə etmişdi.
Müharibə dövründə Zelenski korrupsiya iddialarına görə bir sıra yüksək vəzifəli Ukrayna rəsmisini işdən çıxarmış və Milli Antikorrupsiya Strategiyası kimi antikorrupsiya tədbirləri həyata keçirmişdi. Aİ, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və G7 daxil olmaqla beynəlxalq təşkilatlar əvvəllər Zelenskinin antikorrupsiya səylərini tərifləmişdilər. Lakin indi həmin təşkilatlar yeni qanunu pisləyir, Ukraynadakı tənqidçilər isə Zelenskinin ölkəni korrupsiyadan təmizləmək platformasının sadəcə boş vədlər olduğunu deyirlər.
Leave a Reply to Şəfəq Mustafayeva Cancel reply